У Торъял кундем
| |||
Эл | |||
---|---|---|---|
Статус |
Район | ||
Ужашыже | |||
Административ рӱдӧ | |||
Негызлыме | |||
Администраций вуйлатыше |
Блинов Василий Васильевич | ||
Официал йылме-влак |
руш,марий | ||
Калыкчот (2010 ий) |
16 272 | ||
Калык-влак |
марий, руш | ||
Инаныше-влак |
Танле | ||
Кумдык |
920 км² | ||
Шагат ӱштӧ | |||
Телефон код |
+7(3449) | ||
Автомобиль код |
12 | ||
Официал сайт | |||
У Торъял кундем, У Торъял район (рушла Новоторъя́льский райо́н) — Марий Эл республикысе муниципал район. Административ рӱдер — У Торъял ола сынан посёлко.
Вуйлымаш
Географий[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Марий Элын йӱдвел-эрвелныже верланен. Йӱдвелне Виче велын Пыжанъю кундем (Пижанский район) да Кукарка кундем (Советский район) дене, эрвелне Шернур кундем дене, кечывалвелне да кечывалвел-эрвелне У Роҥго да Кужэҥер кундемла дене, касвелне — Оршанке кундем дене пошкудылана. Тыге картыште ончалаш гын, ты Киров областьынат да Марий Элынат ик гай лӱман район-влак улыт – «Советский район», мо оҥай нуно ваш-ваш пошкудо улыт.
Кундем кумдык 920 км² (але 92009 га)-ыш шуеш.
Вӱд[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Кундемыште 1043 га вӱд айла, куп-влак — 117 га наре. Кундем гоч Лемде, Толман да Шӱкшан эҥер-влак йогат.
Чодра[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Кугу чодра уке, но изи куэр, шопкер, кожла-влак улыт, марий кӱсото-влак — 12230 га-ште верланеныт.
Эртымгорно[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
1920 ий марте У Торъял кундемын мландыже Вятский губернийысе Уржум да Яраҥ уездлашке пурен. Марий автономий областьым чоҥымеке, кызыт У Торъял кундемыш пурышо илмывер-влак тунам Сернурский кантоныш ушненыт. 1924 ийыште Новоторъяльский кантон чоҥалтын. РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын кӱштыкшӧ почеш 11 Ӱярня 1959 ийыште Пектубаевский районным пытареныт да тудын илмывер-влакше тӱҥ шотышто Новоторъяльский районыш пуреныт.
РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Кӱштыкшӧ почеш 1 Пургыж 1963 ийыште у административлымаш системе почеш Марий АССРыште 7 ялозанлык район ышталтын. Новоторъяльский районым пытареныт, тудын мландыже Советский районыш ушнен.
4 Ӱярня 1964 ий РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Кӱштыкшӧ почеш Новоторъяльский районым угыч илаҥдареныт.
Калык[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
1 Шорыкйол 2005 ийысе шотлымаш почеш кундемысе 147 илымверыште 18 100 еҥ илен.
Административ шеледымаш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Ял-влак[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Экономика[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Промышленность[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Уке.
Ялозанлык[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Кундемыште 2 ял озанлык предприятий шотлалтеш:
- «Первое мая»
- «Авангард» (кызыт ынде пытен, докан).
Транспорт[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Уке.
Культура да образований[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Культура учреждений-влак:
- 19 ялысе библиотека (шоя - пелыжат уке).
- Илем-влак кокласе центральный библиотека.
- Йоча библиотека.
- Районысо краеведческий музей.
- Культура да каныш центр.
Туныктымо учреждений-влак:
- 6 школ.
- 10 дошкольных йоча учреждений.
- Дом детского творчества.
- Детско-юношеская спортивная школа.
- Э. Сапаев лӱмеш искусство школ.
Тазалык аралтыш[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
- У Торъялысе рӱдӧ эмлывер
- Пектубаевысе врачебный амбулаторий
- Масканурысо врачебная амбулатория
- 29 медпункт
Лӱмлӧ еҥ-влак[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
- Сапаев, Эрик Никитич — марий композитор, «Акпатыр» икымше марий оперын авторжо. Ачажым репрессироватлыме деч вара У Торъял кундем Чобык ялыш илаш куснен,
- «Весела кова-влак»,
- Светлана Строганова — актриса, Марий Эл Республикын Калык артистше,
- Иван Смирнов — марий актер, мурызо, Марий Эл Республикын Калык артистше,
- Александр Кожевников (Мурызо Эчан) — Марий Эл Радион вӱдышыжӧ, Марий самырык театырын актёржо,
- Леон Рая — поэтесса,
- Татьяна Соловьева — марий поэт, мурызо.