У Торъял кундем

У Торъял кундем
Новоторъяльский район

Ойып Тисте
Эл	Россий
Статус	Район
Ужашыже	Марий Эл
Административ рӱдӧ	У Торъял
Негызлыме	1924
Администраций вуйлатыше	Блинов Василий Васильевич
Официал йылме-влак	руш,марий
Калыкчот (2010 ий)	16 272
Калык-влак	марий, руш
Инаныше-влак	Танле
Кумдык	920 км²
Шагат ӱштӧ	MSK (UTC+4)
Телефон код	83636
Автомобиль код	12
Официал сайт

У Торъял кундем, У Торъял район (рушла Новоторъя́льский райо́н) — Марий Эл республикысе муниципал район. Административ рӱдер — У Торъял ола сынан посёлко.

Географий

Марий Элын йӱдвел-эрвелныже верланен. Йӱдвелне Виче велын Пыжанъю кундем (Пижанский район) да Кукарка кундем (Советский район) дене, эрвелне Шернур кундем дене, кечывалвелне да кечывалвел-эрвелне У Роҥго да Кужэҥер кундемла дене, касвелне — Оршанке кундем дене пошкудылана. Тыге картыште ончалаш гын, ты Киров областьынат да Марий Элынат ик гай лӱман район-влак улыт – «Советский район», мо оҥай нуно ваш-ваш пошкудо улыт.

Кундем кумдык 920 км² (але 92009 га)-ыш шуеш.

Вӱд

Кундемыште 1043 га вӱд айла, куп-влак — 117 га наре. Кундем гоч Лемде, Толман да Шӱкшан эҥер-влак йогат.

Чодра

Кугу чодра уке, но изи куэр, шопкер, кожла-влак улыт, марий кӱсото-влак — 12230 га-ште верланеныт.

Эртымгорно

1920 ий марте У Торъял кундемын мландыже Вятский губернийысе Уржум да Яраҥ уездлашке пурен. Марий автономий областьым чоҥымеке, кызыт У Торъял кундемыш пурышо илмывер-влак тунам Сернурский кантоныш ушненыт. 1924 ийыште Новоторъяльский кантон чоҥалтын. РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын кӱштыкшӧ почеш 11 Ӱярня 1959 ийыште Пектубаевский районным пытареныт да тудын илмывер-влакше тӱҥ шотышто Новоторъяльский районыш пуреныт.

РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Кӱштыкшӧ почеш 1 Пургыж 1963 ийыште у административлымаш системе почеш Марий АССРыште 7 ялозанлык район ышталтын. Новоторъяльский районым пытареныт, тудын мландыже Советский районыш ушнен.

4 Ӱярня 1964 ий РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Кӱштыкшӧ почеш Новоторъяльский районым угыч илаҥдареныт.

Калык

1 Шорыкйол 2005 ийысе шотлымаш почеш кундемысе 147 илымверыште 18 100 еҥ илен.

Административ шеледымаш

Ял-влак

• Куэръял
• Лодакэҥер
• Кугу Лумарий
• Кузнеч
  
• Кем сола
  
• Алисола (Алеево)

Экономика

Промышленность

Уке.

Ялозанлык

Кундемыште 2 ял озанлык предприятий шотлалтеш:

• «Первое мая»
• «Авангард» (кызыт ынде пытен, докан).

Транспорт

Уке.

Культура да образований

Культура учреждений-влак:

• 19 ялысе библиотека (шоя - пелыжат уке).
• Илем-влак кокласе центральный библиотека.
• Йоча библиотека.
• Районысо краеведческий музей.
• Культура да каныш центр.

Туныктымо учреждений-влак:

• 6 школ.
• 10 дошкольных йоча учреждений.
• Дом детского творчества.
• Детско-юношеская спортивная школа.
• Э. Сапаев лӱмеш искусство школ.

Тазалык аралтыш

• У Торъялысе рӱдӧ эмлывер
• Пектубаевысе врачебный амбулаторий
• Масканурысо врачебная амбулатория
• 29 медпункт

Лӱмлӧ еҥ-влак

• Сапаев, Эрик Никитич — марий композитор, «Акпатыр» икымше марий оперын авторжо. Ачажым репрессироватлыме деч вара У Торъял кундем Чобык ялыш илаш куснен,
• «Весела кова-влак»,
• Светлана Строганова — актриса, Марий Эл Республикын Калык артистше,
• Иван Смирнов — марий актер, мурызо, Марий Эл Республикын Калык артистше,
• Александр Кожевников (Мурызо Эчан) — Марий Эл Радион вӱдышыжӧ, Марий самырык театырын актёржо,
• Леон Рая — поэтесса,
• Татьяна Соловьева — марий поэт, мурызо.

Кылвер-влак

• У Торъял кундем гыч Кугу Отечественный сарын геройжо-влак
• У Торъял район. Официал сайт.