У Торъял кундем
| Район | |||||
| У Торъял кундем | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Новоторъяльский район | |||||
 | |||||
|
|||||
| 57°05′ с. ш. 48°40′ в. д.HGЯO | |||||
| Эл |
 Россий |
||||
| Ужашыже | Марий Эл | ||||
| Административ рӱдӧ | У Торъял | ||||
| Администраций вуйлатыше | Блинов Василий Васильевич | ||||
| Эртыш да географий | |||||
| Негызлыме | 1924 | ||||
| Кумдык | 920 км² | ||||
| Шагат ӱштӧ | MSK (UTC+4) | ||||
| Калыкчот | |||||
| Калыкчот | 16 272 еҥ (2010 ий) | ||||
| Калык-влак | марий, руш | ||||
| Инаныше-влак | Танле | ||||
| Официал йылме-влак | руш,марий | ||||
| Цифрр идентификатор-влак | |||||
| Телефон код | +7 83636 | ||||
| Автомобиль код | 12 | ||||
|
|
|||||
| Официал сайт | |||||
 |
|||||
 Медиафайлы на Викискладе | |||||
![Тисте[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Novotoryalsky_rayon_(Mariy-El).png)
У Торъял кундем, У Торъял район (рушла Новоторъя́льский райо́н) — Марий Эл республикысе муниципал район. Административ рӱдер — У Торъял ола сынан посёлко.
Географий
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Марий Элын йӱдвел-эрвелныже верланен. Йӱдвелне Виче велын Пыжанъю кундем (Пижанский район) да Кукарка кундем (Советский район) дене, эрвелне Шернур кундем дене, кечывалвелне да кечывалвел-эрвелне У Роҥго да Кужэҥер кундемла дене, касвелне — Оршанке кундем дене пошкудылана. Тыге картыште ончалаш гын, ты Киров областьынат да Марий Элынат икгай лӱман район-влак улыт – «Советский район», мо оҥай нуно ваш-ваш пошкудо улыт.
Кундем кумдык 920 км² (але 92009 га)-ыш шуеш.
Вӱд
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Кундемыште 1043 га вӱд айла, куп-влак — 117 га наре. Кундем гоч Лемде, Толман да Шӱкшан эҥер-влак йогат.
Чодра
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Кугу чодра уке, но изи куэр, шопкер, кожла-влак улыт, марий кӱсото-влак — 12230 га-ште верланеныт.
Эртымгорно
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]1920 ий марте У Торъял кундемын мландыже Вятский губернийысе Уржум да Яраҥ уездлашке пурен. Марий автономий областьым чоҥымеке, кызыт У Торъял кундемыш пурышо илмывер-влак тунам Сернурский кантоныш ушненыт. 1924 ийыште Новоторъяльский кантон чоҥалтын. РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын кӱштыкшӧ почеш 11 Ӱярня 1959 ийыште Пектубаевский районным пытареныт да тудын илмывер-влакше тӱҥ шотышто Новоторъяльский районыш пуреныт.
РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Кӱштыкшӧ почеш 1 Пургыж 1963 ийыште у административлымаш системе почеш Марий АССРыште 7 ялозанлык район ышталтын. Новоторъяльский районым пытареныт, тудын мландыже Советский районыш ушнен.
4 Ӱярня 1964 ий РСФСР Кӱшыл Каҥаш Президиумын Кӱштыкшӧ почеш Новоторъяльский районым угыч илаҥдареныт.
Калык
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]1 Шорыкйол 2005 ийысе шотлымаш почеш кундемысе 147 илымверыште 18 100 еҥ илен.
Административ шеледымаш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Ял-влак
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Экономика
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Ялозанлык
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Кундемыште 2 ял озанлык предприятий шотлалтеш:
- «Первое мая»
- «Авангард»
Культура да образований
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Тӱвыра тӧнеж-влак:
- ялысе книгагудо-влак.
- районысо тоштер.
- культур да каныш рӱдер.
Туныктымо учреждений-влак:
- 6 школ.
- 10 йочасад.
- Йоча усталык пӧрт
- Йоча да самырык-влаклан спорт школ
- Э. Сапаев лӱмеш сымыктыш школ.
Тазалык аралтыш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- У Торъялысе рӱдӧ эмлывер
- Пектубаевысе врачебный амбулаторий
- Масканурысо врачебная амбулатория
- 29 медпункт
Лӱмлӧ еҥ-влак
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- Эрик Сапаев — марий композитор, «Акпатыр» икымше марий оперын авторжо;
- Лариса Яковлева — политик, мер пашаеҥ;
- Светлана Строганова — актриса, Марий Эл Республикын Калык артистше;
- Иван Смирнов — марий актер, мурызо, Марий Эл Республикын Калык артистше;
- Александр Кожевников (Мурызо Эчан) — Марий Эл Радион вӱдышыжӧ, Марий самырык театырын актёржо;
- Леон Рая — поэтесса;
- Татьяна Соловьева — марий поэт, мурызо;
- Николай Любимов — журналист.
