Поранча кундем
| Кундем | |||||
| Поранча кундем | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Параньгинский район | |||||
|
|||||
| 56°40′ с. ш. 49°25′ в. д.HGЯO | |||||
| Эл |
 Россий |
||||
| Ужашыже | Марий Эл | ||||
| Административ рӱдӧ | Поранча | ||||
| Администраций вуйлатыше | Ибраев Алфит Габдулхакович | ||||
| Эртыш да географий | |||||
| Негызлыме | 1931 | ||||
| Кумдык |
800 км²
|
||||
| Шагат ӱштӧ | MSK (UTC+4) | ||||
| Калыкчот | |||||
| Калыкчот | 17 079 еҥ (2010 ий) | ||||
| Калык-влак | суас, марий, руш | ||||
| Инаныше-влак | Ислам, Танле | ||||
| Официал йылме-влак | руш,марий | ||||
| Цифрр идентификатор-влак | |||||
| Телефон код | +7 83639 | ||||
| Автомобиль код | 12 | ||||
 |
|||||
 Медиафайлы на Викискладе | |||||
![Тисте[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Paranginsky_rayon_(Mariy-El).png)
Поранча кундем, Параньга район (рушла Параньги́нский райо́н, суасла Бәрәңге районы) — Марий Эл республикын районжо.
Административ рӱдер — Поранча ола сынан посёлко.
Географий
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Поранча кундем йӱдвелне — Шернур кундем дене, эрвелне — Марий Тӱрек кундем дене, кечывалвелне — Морко кундем дене, касвелне — Кужэҥер кундем дене пошкудылана. Ты мландыштак Элнет эҥер вӱд йогынжым тӱҥалеш.
Поранча кундемын кумдыкшо — 800 км² шуеш.
Вӱд
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Кундемын йӱдвел ужашыштыже йӱдвел-эрвелкыла Буй эҥер (Виче эҥерын пурла притокшо) йога. Буй эҥерыш Сереньга да Ляжмаринка изи эҥер-влак пурат.
Поранча район мучко кечывалвел-эрвелкыла Ноля эҥер (Уржумка эҥерын шола притокшо) йога. Ноля эҥерыш Кочан энер, Йошкарэнер, Ильмовка, Койла, Токсубайка, Кошпайка, Купайка, Верхний Лаж, Ирсолька, Олорка, Ольминка, Тектенер, Тошкемнурка изи эҥер-влак ушнат.
Эн кугу вӱдлан Элнет эҥер шотлалтеш. Юлын шола притокшо кечывалвел-касвелкыла йога.
Эртымгорно
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Озаҥ сеҥалтме деч вара суас-влак шке мланышт гыч куржыныт. Шукын марий мландыш толыныт. Поранча кундемыште илыше калык гыч пелыже – суас-влак лийыныт. XVIII курымын икымше пелыштыже кызытсе Поранча кундемын кумдыкыштыжо 20 илмывер наре лийын. 1719 ий гыч икмыняр илмывер Уржумский уездыш пурен, молыжо Озаҥ губернийын Озаҥ уездыште лийыныт.
1779—1782 ийлаште кундемысе илмывер-влак Вятский наместничествын Уржумский да Царевосанчурский уездлашке пуреныт. XIX курымышто илмывер-влакым Вятский губернийын Уржумский уездын Ирмучаш, Тӱрек, Мазарский, Косолаповский волостьлашке пуртылыныт.
30 Вӱдшор 1931 ийыште суас калыкын йодмыж почеш ВЦИКын Президиумжо Параньгинский районым негызлаш пунчалым луктын. 8 Сӱрем 1932 ий марте кундемым Татарский район лӱмденыт. Калык-влак кокла гыч суас-влак — 63,3 %, руш-влак — 21,2 %, марий-влак — 15,3 % иленыт.
1962 Теле тылзын Параньгинский районым пытареныт, илмывер-влак Марий Тӱрек кундемыш пуреныт. 1965 ий Шорыкйол тылзын кундемым угыч илаҥдареныт[1].
Калык
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]1 Шорыкйол 2005 ийысе шотлымаш почеш кундемыште 17,6 тӱж. еҥ илен.
1989 ийысе шотлымаш почеш кундемшыте тыгай калык-влак иленыт: суас-влак — 47,6 %, марий-влак — 41,6 %, руш-влак — 10,2 %, моло калык-влак — 0,6 %.
Административ шеледымаш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Кундемыште 1 ола шотан илем да 8 ял шотан илем уло.
- Параньга ола шотан илем
- Алашайский ял шотан илем
- Елеевский ял шотан илем
- Элнет ял шотан илем
- Ильпанурысо ял шотан илем
- Куракинысе ял шотан илем
- Пӧртанур ял шотан илем
- Руш Лажмарий ял шотан илем
- Усола ял шотан илем
Экономике
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Портянур ялыште чывефабрике пашам ышта. Парыш кугу лектеш, верысе калыклан пашаверым пуа.
Туныктыш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- СПТУ-28
- Параньгасе кыдалаш школ
- СТТ (Строительно-технологический техникум)
Тазалык аралтыш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- Районысо рӱдо эмлымвер
