Марий Тӱрек кундем

Марий Тӱрек кундем
	Кундем
Марий Тӱрек кундем
	Мари-Турекский район
Тисте[d]	Ойып
	57°01′ с. ш. 49°39′ в. д.HGЯO
Эл	Россий
Ужашыже	Марий Эл
Административ рӱдӧ	Марий Тӱрек
Администраций вуйлатыше	Решетов Сергей Юрьевич
Эртыш да географий
Негызлыме	1924
Кумдык	1500 км² (7-й);
Шагат ӱштӧ	MSK (UTC+4)
Калыкчот
Калыкчот	23 177 еҥ (2010 ий)
Калык-влак	марий, руш
Инаныше-влак	Танле
Официал йылме-влак	руш,марий
Цифрр идентификатор-влак
Телефон код	+7 83634
Автомобиль код	12
	Официал сайт
	Медиафайлы на Викискладе

Марий Тӱрек кундем (Марий-Турек район, Марий Турек район; рушла Мари-Турекский район) — Марий Элыште верланыше мунициапал район. Административ рӱдер — Марий Тӱрек — ола сынан посёлко.

Географий

Марий Тӱрек кундем Марий Эл Республикын эрвелныже верланен. Йӱдвел-эрвелне — Виче вел дене, кечывалвел-эрвелне — Татарстан республик дене, касвелне — Марий Элысе Шернур, Поранча да Морко кундем-влак дене пошкудылана.

Район кумдык 1500 км² (але 150 000 га) шуеш, .

Географий

Кумдык:1,5 тӱж. меҥ². Кужыт: 76 меҥ. Лопкыт: 36 меҥ. Мландын кумшо ужашыжым чодыра налеш. Тыште шуко корем, курык уло. Нур, олык, чодра, куэр-влак дене верысе пӱртӱс поян. Илем-влак эн чӱчкыдын ӱлнырак верланеныт, кӱкшытыштӧ огыл.

Эртык

Марий Тӱреклан негызым 1699 ийыште пуымо. Марий Тӱрек кундем 1924 ийыште ышталтын.

Верысе марий-влак ты мландым «эрвел» манын лӱмдат. Марий Элыште лач ты кундемыште кече эн ончыч кынелеш. Тыште илыше-влакым ожно «эрвел марий-влак» лӱмденыт. «Турек» руш мут марий «тӱрек» мутын ыҥжым йӧршеш вашталтен. Чынжым, «тӱрек» мут «тӱр» мут гыч негызлалтын. Тышеч марий мланде тӱҥалеш.

Марий Тӱрек кундемын эртымгорныжо Виче вел дене кылдалтын. Виче эҥерыште Малмыж онлык шочын. Марий-влакын феодал ушемышт лийын, кызытсе Марий Тӱрек кундемын ужашыже тушко пурен. Озаҥым налмаш годым Малмыж он Полтыш, виче марий-влакын вуйлатышыже суас-влак велыште кредалын. А тунам курыкмарий-влак Акпарсын вуйлатымыж почеш руш-влаклан полшеныт.

Кунам Озаҥ сеҥалтын, марий мланде Москосо кугыжанышыш пурен, марий-влак эрык-верч кредалмашым тӱҥалыныт. XVI курымысо эртымгорнышто тиде кредалмаш-влак «черемис сар» семын возалт кодыныт.

Верысе калыкым чыштырен кучашлан XVI курым мучашыште москосо виктем марий мландыште форпост-ола-влакым чоҥаш тӱҥалыныт. 1584-ше ийыште Вӱрзым эҥер серыште Вӱрзым карманым Уржум олаш савырненыт, тудо вигак уездын рӱдерже лийын, тушко кызытсе Марий Тӱрек кундемын ужашыжым пуртеныт. Ты жапыштак марий-влакын Малмыжым руш карманыш савыреныт. Ты верлаште марий-влаклан апшат пашм шукташ, ола деке лишемашат чареныт. Кугу эҥерла гычат нуным поктен колтеныт. Тунам Марий мландын тӱржӧ изиш касвелкыла куснен. Тӱрек ола гыч кайымеке, марий-влак у илемым чоҥеныт, тошто лӱмымак коденыт, тыге Марий Тӱрек шочын.