Иванов, Кирилл Иванович

Кирилл Иванович Иванов
Йыван Кырла
Шочын	1909 ий 16 ӱярня(1909-03-16)
Шочмо вер	Озаҥ губерний, Чарла уезд, Купсола ял
Колен	1943 ий 3 сӱрем(1943-07-03) (34 ий)
Колымо вер	Свердловск вел, Краснотурьинск ола
Эл	Российская империя[d]  Совет Социализм Республик-влак Ушем
Тыршымаш алан	почеламутчо, актёр
Медиафайлы на Викискладе

Йыван Кырлa (Кирилл Иванович Иванов) (1909 ӱярня 16, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Купсола (кызыт Купсола) ял — 3 сӱрем 1943, Свердловск вел, Краснотурьинск ола) — марий почеламутчо, киноактёр, Совет Ушем Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1937).

Илыш корно

• 1909 ий ӱярня тылзын 16-шо кечынже Шернур кундем Купсола ялыште шочын.
• 1921 ийыште ачаже Иван Семёнович колен.
• 1920-1923 ийла Марийсола школышто тунемын.
• 1923-1926 ийла кокымшо ступенян Шернур школышто тунемын.
• 1926 ий Йыван Кырлам Шернур канткомын комсомол путевкыж дене Озаҥ олашке, тусо университет пеленсе рабфакыш, марий пӧлкаш тунемаш колтеныт.
• 1929 ий. Москосо кугыжаныш кинотехникумын актер пӧлкашкыже тунемаш пурен.
• 1929—1930 ийла. Кырлан икымше почеламутшо-влак "Марий Ял" газетеш савыкталтыныт. Нунын коклаште "Корным почо госрабфак", "Шошо кече", "Ӱдырамашлан", "Первый март".
• 1930 ий 1 Ӱярня Союзысо радио дене выступатлен. Марий автономий областьлан пӧлеклалтше "Икымше март" почеламутшым шочмо йылмыж дене лудын пуэн.
• 1931 ий. "Путёвка в жизнь" киношто модын.
• 1931 ий 1 Пеледыш Москосо "Колосс" кинотеатрыште "Путевка в жизнь" кинофильмын икымше гана ончыктымо.
• 1931 ий Йыван Кырла ден Олык Ипайын иктеш "Ме ударне улына" почеламут сборникышт лектын.
• 1932 ий "Революцийын йӱкшӧ дене муралтем мый йывыртен" иктеш чумырымо кокымшо почеламут аршашыже савыкталтын.
• 1932 Пеледышыште Москосо книга палатыште япон посол Ота дене вашлиймаш лийын.
• 1934-1936 ийлаште "Востокфильм" студийыште пашам ыштен, моло фильмыштат модын. "Наместник Будды." (режиссер Е. А. Иванов-Браков) фильмыште буддийст монахын — ламан — рольжым мастарын модын. Но тиде фильм кумдан шарлен шуктен огыл.
• 1934 ийыште Йыван Кырла Тамара Ивановна Мельниковам марлан налын.
• 1935 ийыште "Шочмо кече" кумшо почеламут сборникше ош тӱням ужын.
• 1936 ий Кылме тылзе - 1937 ий Шорыкйол тылзе. Йыван Кырла - пашадыме.
• 1937 ий Шорыкйол тылзе. ССРУ серызе-влакын Ушемын членыш кандидатлан пуртат.
• 1937 ий Шорыкйол тылзе. Йыван Кырла Москошто Марий республик исполком председатель И. П. Петров дене вашлиеш. Тудыжо тунам Москош ССРУ ЦИК-ын III сессийышкыже да Совет-влакын XVII Всероссийский Чрезвычайный съездышкышт миен улмаш. Вашлиймаш "Моско" гостиницыште лийын.
• 1937 ий 1 Пургыж Йошкар-Олаш пӧртылын да Маргостеатрын директоржо А. А. Янаевын лукмо приказже почеш 1 Пургыж гыч тиде театрыште артистлан пашам ышташ тӱҥалын.
• 1937 ий Пургыж-Ӱярня Марий театр А. Пушкинын "Дубровский" произведенийжым (тудым С. Чавайн пьесыш савырен) сценыште ончыктен. Йыван Кырла тушто поян тӧран рольжым модын. "Дубровский" спектакльым шындымеке, режиссер А. И. Маюк-Егоров К. А. Треневын "Любовь Яровая" пьесыж почеш спектакльым ямдылаш тӱҥалын. Тушто Йыван Кырлалан генералым модаш ӱшаненыт. Но тиде рольым тудо кужу жап модын шуктен огыл.
• 1937 ий Пургыж-Ӱярня С. Г.Чавайн дене вашлиймаш.
• 1937 ий 18 Вӱдшор "Онар" ресторанысе томаша.
• 1937 ий 22-23 Вӱдшор Маргостеатр пашаеҥ-влакын погынымашышт.
• 1937 ий 23 Вӱдшор Йыван Кырлам МАССР НКВД-н 4118 №-ан ордерже дене келшышын арестоватлыме.
• 1937 ий 25 Вӱдшор икымше допрос.
• 1937 ий 13 Сорла Марий АССР НКВД управленийын "тройкыжо" К.И.Ивановын "делажым" ончен лектын да "подпольный националистический организацийын членже лиймыж годым контрреволюционный пропагандым эртарен шогымыжлан, марий коклаште руш-влакым ужмышудымын ончаш таратен шогымыжлан" титаклен да 10 ийлан исправительно-трудовой лагерьыш колташ приговорым луктын.
• 1937 ий Сорла. Карелийысе Белобалтлагыш колтымо.
• 1937 ий Кылме. Кылме пайрем деч икмыняр кече вара С. Г. Чавайным, Олык Ипайым да Шабдар Осыпым лӱен пуштыныт.
• 1937 ий Сорла — 1942 ий (шошо) Йӱдвел Уралыш кусарымаш (Свердлов вел, Краснотурьинск ола).
• 1942 ий 10 Идым Йыван Кырлам Юлсер-Ола этап корно дене НКВД-н Богословлагыш кондымо (Йӱдвел Урал, Краснотурьинск Ола).
• 1943 ий 3 Сӱрем Йыван Кырлан колымо кечыже.
• 1956 ий. К. И. Ивановым реабилитироватлыме, чын лӱмжым пӧртылтымӧ.

• 1957 ий. 24 Пеледыш Йыван Кырлан шӱжарже, Татьяна Ивановна, изамым муаш полшыза манын, Н. С. Хрущев лӱмеш серышым колтен. Тудын деч вара КГБ-н верысе органже-влак тудым кычалаш тӱҥалыт.
• 1957 "Путёвка в жизнь" фильмын йӱкшым у аппарат дене уэш возымо да кинотеатрыш лукмо. Йыван Кырлан ойлымыжым шанчыеҥ, йылмызе Н. И. Исанбаев уэмдаш полшен.

• 1958 ий 6 Ӱярня Свердлов велыште УВД-н 1-ше спецпӧлкажын увертарымыже: "Иванов К. И. НКВД-н Богословский ИТЛ-ыште наказанийым эртен. 1943 ий 3 Сӱремышто колен".
• 1958 ий 28 Ӱярня Тиде увер Йошкар-Олаш толын шуын, а кок кече гыч Т. И. Кирпичниковам госбезопасность комитетыш ӱжыктеныт да вашмут дене палымым ыштеныт. Татьяна Ивановна документеш, изам нерген мыланем увертарышт манын, кидшым пыштен коден.
• 1969 ий 7 Ӱярня Марий АССР-ым ыштымылан 60 ияш юбилейым пайремлыме кечын Йошкар-Оласе горсовет исполком столицысе ик уремлан Йыван Кырлан лӱмжым пуаш пунчалын.
• 1974 ий Шорыкйол. Марийсола кыдалаш школын пырдыжешыже мемориал оҥам пижыктыме. Тушто шӧртньӧ буква дене тыге возымо: "В этой школе учился марийский поэт и киноактер Йыван Кырла (К. Иванов)".
• 1984 Марийсола школлан Йыван Кырлан лӱмжым пуымо.
• 1987 Сӱретчe Е.Яранов Йыван Кырлалан пӧлеклалтше "Снимается в кино" сӱретым мучашла.
• 1993 ий 14 Шыжа Марийсолаште Йыван Кырлалан чапкӱм почмо.

Сылнымут корно

Тÿҥалтыш ошкыл

Рабфакыште тунеммыж годым Кырля сылнымутан литератур деке чот шÿмаҥеш. Марла книгам тудо ончычак, эше ялыште илымыже годымак, ятыр лудын ыле. Марий книгаче-влакын возгалымыштым тÿрлӧ спектакльла гычат пален. Куанен ончен Шернур педкурсын ончыктымо спектакльжым. Шабдарын поэзийже тулык рвезын шӱм-чоныштыжо сылне мутым йӧратыме ойыпым ылыжта.

Тунеммыж годым Йыван Кырля В. М. Васильевын, В. Т. Соколовын, Г. Г. Кармазинын, В. А . Мухинын лекцийыштым колыштын. 

Рабфакын библиотекыже «У вий» журналым, «Марий ял» газетым чарныде налын шоген. Поэзий дене искусство деке шӱмаҥше рвезе нуным йӧратен лудын.

Марий поэт-влакын возымыштым лудмо дене пырляк Йыван Кырля рушла книгамат кидышкыже налеш.

Рабфак Йыван Кырлян усталыкшым почын. Тудын деч посна ик концертат эртен огыл. Сцене гыч марий мурым мурен, тӱрлӧ пьесылаште оҥайын модын. Уста улмыжым ужын, Рабфакыште туныктышо-влак Йыван Кырлялан артистлан тунемаш каяш ойым пуэныт. 

1930-шо ийласе поэзий

1929 ийыште тудо, рабфакым коден, Москвашке кая да тысе техникумын актерым ямдылыме отделенийышкыже тунемаш пура. Пурышаш экзаменым Кырля чаплын куча. Приемный комиссийын членже-влак С. Эйзенштейн, Л. Кулешов, А. Роом, В. Пудовкин, самырык марий рвезын модмыжым ончен, усталыкшым вигак ужыныт.

Техникумышто тунеммыж годым Йыван Кырла киношто модын онча. 1930 ийыште тудо «Путевка в жизнь» фильмыште (фильмын режиссержо Н. Экк) беспризорник, марий рвезе Мустафан рольжым модеш.

«Путевка в жизнь» — Совет Ушемыште сниматлыме первый йукан фильм. Тудын марте элыштына тыгай фильм але уке ыле.

Ончычшым Йыван Кырла фильмыште тӱҥ рольым модын огыл. Тудым эпизодический рольым гына модаш ӱжыныт улмаш. Но изи эпизодымат мастарын модын ончыктымыжо Кырлам вучыдымын ончыл верыш луктын. Киноартист М. Жаров «Жизнь. Театр. Кино» мемуар книгаштыже (1967 ийыште лектын)  тидын нерген тыге воза:

«Фильмлан ик эпизодым сниматлена ыле. Вочко гыч вуйжым луктын, беспризорник ончыштеш. Монгол чуриян, вуйыштыжо — тоштем пытыше ӱдырамаш шляпа. Аҥышыр шинчан полмезе рвезе мемнам чоян гына ончал колтыш, вара моткоч оҥайын «Ку-ку» манын кычкыралят, уэш вочко кӧргыш шылын шинче. Уло зал тунамак рӱжге совым кыраш тӱҥале.

— Кӧ тиде?

— Кушеч тудо?

— Тиде Мустафа-с!

— Мустафа рольым модаш тиддеч сайым от му!

— Эше ик гана ончыктыза-ян, тиде путырак тале артист-ыс!

Тыге икте-весе дене ончылгоч кутырен келшыде, чыланат ик йукын маньыч:

— Тиде, чынак, Мустафа!

Тунамак, саде зал гыч лекдеак, келшышт: тымарте палыдыме ты рвезым Мустафан рольжым модаш шогалташ… Мустафан рольжым модаш тыге ойырен налме рвезе кинотехникумын студентше Йыван Кырля ыле».

1935 ийыште Йыван Кырля «Наместник Будды» фильмыште буддийский монахын — Ламан рольжым модын.

Йыван Кырля – тиде артист веле огыл, тыгак эше уста поэт-лирик лийын. Почеламутым тудо Озаҥыште тунеммыж годымак возаш тӱҥалын. 1929 ийыште «Йошкар кече» газет ик изи информациыйштыже тыге увертара: «Озаҥ студент-влак эн сай литератур произведенийлан конкурсым ямдыленыт. Эн сайлан рабфакыште тунемше Иванов Кырлян почеламутшым шотлымо. Первый почеламутлажым тудо студент-влаклан лудын, южо возымыжым газет да журналышкат колтылын. Туҥалтыш жапыште возымыжо, очыни, печатлалтын огыл. Теве 1929 ийыште лекше 10 номеран «У вий» журнал Йыван Кырлялан тыгай вашмутым пуа: «Шошым толеш» почеламутет савыкташ ок йоро, ӱмбачынрак возымо».

Йыван Кырлан возымыжо первый гана тудын Москваш толмекыже, 1930 ийыште, «Марий ял» газетеш лектын. Тушто ме «Корным почо госрабфак», «Шошым кече», «Ӱдырамашлан», «Первый март» да моло почеламутым ужына. Изиш лиймеке, почеламутшо кугыеҥлан лукмо лудшаш книгаш печатлалтын.

1931 ийыште Кырла Олык Ипай дене пырля «Ме ударле улына» лӱман почеламут сборникым луктын. 1932 ийыште «Революцийын йукшо дене муралтем мый йывыртен», 1935 ийыште — «Шочмо кече» сборник-влакше лектыныт. Марий литературым шӱмеш пижше, сылне почеламутла дене пойдарымыжым шотыш налын, 1937 ий тӱҥалтышыште поэтым СССР Писатель ушемыш пуртымо. 

Сылнымут

Книга-влак

Me ударне улына: почеламут-влак (Мы — ударники: стихи). М.: ГИКЛ, 1931. 66 с. Автор-влак: О. Ипай, И. Кырля. Ончылмутым П. Ланов возен.

Революцийын йÿкшö дене муралтем мый йывыртен (Голосом революции пою я от радости). М.-Л.: ГИХЛ, 1932. 64 с.

Шочмо кече: почеламут-влак (День рождения: стихи). М.: ГИХЛ, 1935.  64 с.

Шочмо кече: почеламут-влак (День рождения: стихи). Йошкар-Ола, 1957. 60 с.

Муралтем мый йывыртен: почеламут ден шарнымаш-влак (Я от радости пою: стихи и воспоминания). Йошкар-Ола, 1969. 80 с.

Вес йылмыш кусарыме произведений-влак

Рушла

• От радости пою: стихи / пер. П. Железнова. М.: Сов. Россия, 1968. 72 с.
• День рождения: стихи / пер. А. Чачикова // Горьковская коммуна. 1934. 18 июня
• День рождения: стихи / пер. А. Чачикова // Молодая поэзия народов СССР. М., 1934. С. 90—91;
• День рождения: стихи / пер. С. Поделкова // Песня, ставшая книгой. М., 1972. С. 385—386; 3-е изд. М., 1982. С. 367—368.
• Ленин. День рождения: стихи / пер. С. Поделкова // Марийская поэзия. М., l960. С. 126—130.
• Ленин. День рождения: стихи / пер. С. Поделкова //  Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1970. С. 63—65; 2-е изд. Йошкар-Ола, 1979. С. 55—57.
• Ленин. День рождения: стихи / пер. С. Поделкова // Лирика. Йошкар-Ола, 1977. С. 17—21.
• Ленин. День рождения: стихи / пер. С. Поделкова // Созвездие. М., 1982. С. 9—11.
• Ленинское знамя // Ленин с нами, бессмертен и величав. М., 1981. С. 220—221.
• Ленин // 60 лет советской поэзии. М., 1977.С. 271.
• Ленин //  В. И. Ленин в поэзии народов СССР. М., 1980. С. 272—273.

Венгрла

• День рождения. Я от радости пою: стихи / пер. Тандора Дечи // Медвежёнок: антология литератур финно-угорских народов СССР. Будапешт, 1975. С. 743–745.

Чувашла

• День рождения: стихи / пер. В. Уели. Канаш. 1936. 22 июня.

Илышыже да сылнымутшо нерген

Библиографий

• Александров А. Перекличка поколений // Map. Правда. 1969. 10 авг.
• Васин К. Поэт, артист Йыван Кырля: Шочмыжлан 60 ий темын. Йошкар-Ола, 1969. 19 с.
• Жаров М. Да ведь это Мустафа! // От радости пою: стихи. М.: Сов. Россия, 1968. 
• Железнов П. Кырля живёт // От радости пою: стихи. М.: Сов. Россия, 1968.
• Железнов П. Радостный талант // Железнов П. Наставники и друзья: очерки. М., 1982. С. 183—188.
• Железнов П. Знаменитый Кырля: воспоминания // Огонек. 1965. № 40. С. 29.
• Жаров М. «Путевка в жизнь». Мустафа // Жаров М. Жизнь. Театр. Кино: воспоминания. М., 1967. С. 288—295.
• Исиметов М. Йыван Кырля: очерк жизни и творчества. Йошкар-Ола, 1984. 119 с.
• Исиметов М. И. Йыван Кырля. Йошкар-Ола, 1984. С. 103–109.
• Йыван Кырля // Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1976. С. 133–135. 
• Йыван Кырля // Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник / отв. А. В. Селин. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1988. С. 112—115. 
• Йыван Кырла // Писатели Марий Эл: биобиблиогр. справочник / сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 2008. С. 300-302.
• Йыван Кырля (Иванов Кирилл Иванович) // Марийская биографическая энциклопедия / сост. В. А. Мочаев. Йошкар-Ола: Мар. биограф. центр, 2007. С. 156.
• Йыван Кырля (Иванов Кирилл Иванович) // Энциклопедия Республики Марий Эл / отв. ред. Н.И. Сараева. Йошкар-Ола, 2009. С. 409. 
• Казаков М. Поэт и артист // От радости пою: стихи. М.: Сов. Россия, 1968. 
• Карпов П. Шочмо кече: Йыван Кырлян почеламут сборникше нерген // Марий коммуна. 1935. 24 июль.
• Кириллов В. (Васин К.) Мустафа нерген легенда // Ончыко. 1984. № 2. С. 99—103.
• Легендыш тошкалше Кырла: очерк, статья, шарнымаш-влак / Ю.И. Соловьев ямдылен. Йошкар-Ола: Мар. кн. савыктыш, 2009. 312 с.
• Ток А. Талантливый актёр и поэт // Ток А. Незабываемые годы молодости: воспоминания. Йошкар- Ола, 1970. С. 32—38.
• Хузангай А. «Йыван Кырля» // Новый мир. 1986. № 2. С. 268.
• Швырев Ю., Волоцкий М. Наш первый звуковой. К 60-летию сов. Кино // Юность. 1979. № 8. С 73-78.
• Янтемир В. Путевка дене ГУЛАГыш // Марий Эл. 2000. 1 март.

В. Янтемир. Путевка дене ГУЛАГ-ыш

<…>

Теве ынде нунын кокла гыч иктыже авамлан «уверым» луктын пыштен: «Таче «Онар» воктенсе комиссионкышто лӱйкален пуштмо еҥ-влакын шинчалыкыштым ужалаш туҥалыт». Сандене авам мыйым комиссионкыш колтыш. Ачамын шинчалыкшым мый тӱжемле шинчалык коклаште пален кертам ыле. Комиссионкышто тунам нимогай шинчалык уке ыле, зато «Онар» воктене Йыван Кырлам ужынам. Мый тудым ондакат ужынам, но тудын йырже эртак куанен-юарлен тӧрштылшо эрге-влак тӱшка дене поӧрдыныт. «Чонан Мустафа» деке лишке мияшак лийын огыл, а теве кызыт… Пожалуйста, ончо веле. Мый тунам Кырлан «Онарыште» кокымшо пачашыште ик веран номерыште илымыж нерген пален омыл. Туштыжо тудын деч ныл ий ончыч Мартемьян Рютинын соратникше, Сталинын «Краткий курсыштыжо» каргыме да мемнан дек ссылкыш колтымо Дмитрий Марецкий (кумдан палыме актриса Вера Марецкаян изаже) илен.

Ме, очыни, пеш оҥайын койынна: «Путевка в жизнь» йӱкан икымше кинофильмыште беспризорник Мустафан рольжым модшо, тӱня мучко кумдан палыме киноактер шога, а йырже рвезе-влак пӧрдыт, нуно тудым, вожылде, йыр могырым тӱслен ончыштыт. Кырла галстукан шем костюм, шляпа дене пелтыше кечан кечын орланен шогылтын, тудо ала-кӧм вучен, очыни, ӱмбакем ончалынат огыл.

Тӱня мучко чапым налше Йыван Кырлам 1937 ий тӱҥалтыште облисполком председатель И. П. Петров Москва гыч Йошкар-Олаш ужын конден, икмыняр тылзе гыч тудым шкенжымат репрессироватленыт.

         <…>

Самырык актер пашам ышташ туналме жапыштак моткоч кугу сеҥымашке шуын. Тудын нерген шуко элысе газетлаште возеныт, лӱмжӧ Парижысе, Лондонысо, Берлинысе уремлаште рекламе тул дене волгалтын.

Поэт марий калык творчествым йӧратен. Могай кугу кумыл дене тудо кумдан палыме «Ой, луй модеш, луй модеш» мурым мура! Тиде калык муро семым Яков Эшпай келыштарен, а мутшым, калым мурылан эҥертен, поэт Петр Ланов (Лашманов) возен:

Ой, луй модеш, луй модеш

Кугу чодыра покшелнет.

Ой, мӧр куэш, мӧр куэш

Чевер олык покшелнет.

Каласкалыме почеш, Кырла пеленже блокнотым коштыктен, тушто ала-мом возкален, почеламутым серкален, очыни. Кырлам шахтыш колтеныт, тушто тудо 1943 ий 3 июньышто колен. Колымыж деч вара делаште актерын блокнотшо лийын огыл. Соломатин письмажым тыгай шомак ден кошартен: «Кушто кия — палем, но чыла молыжым — шӱдӧ ий гыч».

(Марий Эл. 2000. 1 март)

Шымлымаш-влак

Васин К. Поэт, артист Йыван Кырля (книга гыч ужаш)

<…>

Йыван Кырля шӱмыштыжо мо уло, тудын нерген веле мура. Тудын поэзийжын тӱҥ лирический геройжо — тудо шкеже (Йыван Кырлян почеламутлаштыже тиде герой эре «Мый» манын выступатла), сандене тудын творчествыжым поэтический автобиографий семынат ончаш лиеш. Шонен лукмо, я историко-документальный материал гыч ойырен налме герой тудын произведенийыштыже лийын огыл.

Шкеж нерген чон почын ойлымыжо, чоныштыжо мо уло, тидын нерген веле возымыжо. Йыван Кырлям лудшо шӱм-чонжо деке чот лишемда. Лудшо еҥ поэтын кумылжым шке кумылжо семын вашлиеш. Тиде ойыртемже дене Йыван Кырлян возымыжо Сергей Есенинын поэзийжым ятыр шотышто шарныкта.

Йыван Кырля марий поэзийын йол умбаке пеҥгыдын шогалаш тӱҥалме жапше годым возен. Уло марий поэзий дене пырля шкат кушкын. Поэтын творчествыже кушмо пагыт дене кылдалтын, сандене тӱрсырат лиеден. Туге гынат поэт-киноартистын возымыжо шке акшым йомдарен огыл. Тудо моло марий мурызо-влак коклаште поэтический вийже дене ойыртемалт шога.

Йыван Кырлян поэт кумылжым иза-шольо калык писатель-влак эше тунамак ужын шуктеныт. Уста марий эрге нунын дене йолташла келшаш, пӱтынь элысе литератур илышыште вияҥ илаш тӱҥалын. Тидын нерген 1933 ий 11 декабрьште лекше «Литературная газета» ушештара. Газет СССР Писатель ушем оргкомитетын пашаже нерген воза.

Москваште пырля илыма гычак Йыван Кырлям кугу чуващ поэт П. Хузангай пагален шарна. «Кырля дене пытартыш гана, — воза тудо шке серышыштыже, —ме 1936 ийыште Йошкар-Олаш вашлийна. Тунам Марий автономийлан 15 и теме лӱмеш пайрем ыле. Вашлийна кӱчык жаплан гына, но тиде вашлиймына ушешем нигунам мондалтдымылан кодо. Ме тудын дене «Онар» гостиницыште илышна. Йыван Кырля лӱмеш почеламутым возышым». Тиде почеламутым 1963 ийыште марий йылмышке кусарыме».

(К. К. Васин. Поэт артист Йыван Кырля.  Йошкар-Ола, 1969)

Кылвер-влак

• Йыван Кырла — Биография.(руш)
• Иванов Кирилл Иванович (1909).(руш)
• Памятник Йывану Кырле.(руш)
• Йыван Кырля.(руш)

Негыз

1. Йыван Кырла // Писатели Марий Эл: биобиблиогр. справочник / сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. Йошкар-Ола: МАр. кн. изд-во, 2008. С. 300-302.
2. Легендыш тошкалше Кырла: очерк, статья, шарнымаш-влак / Ю.И. Соловьев ямдылен. Йошкар-Ола: Мар. кн. савыктыш, 2009. 312 с.

Йыван Кырла Марий Викитекыште