Степанов, Ипатий Степанович

Ипатий Степанович Степанов
Олык Ипай
Шочын	1912 ий 24 ӱярня(1912-03-24)
Шочмо вер	Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Тойметсола ял
Колен	1937 ий 11 кылме(1937-11-11) (25 ий)
Колымо вер	Йошкар-Ола ола
Эл	Совет Социализм Республик-влак Ушем
Тыршымаш алан	почеламутчо, кусарыше, прозаик, Драматург, журналист, серызе

Олык Ипай (Ипатий Степанович Степанов) (1912 ӱярня 24, Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Тойметсола ял — 11 кылме 1937, Йошкар-Ола ола) — марий серызе, почеламутчо, кусарыше.

Илыш корныжо

Олык Ипай 1912 ийын ӱярня тылзын 24-ше кечынже Россий империй Озаҥ губерний Чарла уезд Тойметсола ялыште шочын. Ачаже, Каври Степан, икмарда кресаньык лийын, ÿмыржӧ мучко мланде пашам ыштен, чодырам руэн, смола заводышто шÿйым, тегытым ямдылен ужален. Но илыш садак куштылемын огыл. Изинекак орлыкым ужын кушшыжла ончыкылык поэт еҥ ойгым, чолга уш-акылым умылаш тÿҥалын. А ял илыш, ял пÿртÿсын сöралже шÿм-чоныштыжо муро кумылым ылыжтеныт. Шочмо велысе мотор пÿртÿс ончыклык поэтын ушешыже келге да поро шарнымашым коден, а варажым шуко почеламутым возаш кумылым пуэн. Тидын денак кылдалтеш дыр «Олык» псевдонимжат. Псевдонимым вес умылтарымашат уло: тудым тудлан марий классик С. Чавайн «тулартен» пуэн.

Кандаш ийым темымекыже, 1920 ийыште, Ипай Арынысе пеле кыдалаш школ-интернатыш тунемаш пура. 1923–1927 ийлаште тиде школым С. Г. Чавайн вуйлатен. Школышто драматический, хоровой кружок-влак пашам ыштеныт, ялысе калыклан чÿчкыдынак спектакль, концерт ончыкталтын, туныктышо ден тунемше-влак шке произведенийышт денат выступатленыт. Мутат уке, тиде Олык Ипайлан ончыкылык илыш корныжым литератур дене кылдымаште моткоч кугу влиянийым ыштен. Арын школышто тунемме жапыштак Олык Ипайын икымше почеламутшо-влак шочыныт.

1927 ийыште Олык Ипай Йошкар-Олашке толеш да Марий педтехникумышко тунемаш пура.

1930 ийыште Москвашке тунемаш кая, Всесоюзный кугыжаныш кинематографий институтын оператор факультетшын студентше лиеш. Олык Ипайлан институтым тунем пытараш ок логал. Кок ий гыч, тазалыкше (шинчаже) начареммылан кӧра, тудо, Москвам коден, Йошкар-Олашке пӧртылеш да «Рвезе коммунист» газет редакцийыште пашам ышташ тÿҥалеш, «У вий» сылнымут журналыште ответственный секретарьын сомылжым шукутен шоген.

1933 ий шорыкйол тылзыште Олык Ипайым Писатель ушемын поэзий секторын вуйлатышылан ойырат. Тунамак марий сылнымутым рушлашке кусарыме сомылым виктарыше комиссий чумыралтын, тудын радамыш Олык Ипаят пурен.

Олык Ипайым ынде моло калык поэт-влак сайын палаш тÿҥалыныт. 1936 ийыште Йошкар-Олаште Моско ола гыч кок рвезе поэт – Константин Симонов ден Евгений Долматовский – творчестве паша дене толыныт. Нуно Олык Ипай дене вашлийыныт, тудын дене мутланеныт. Жап эртымеке, Е. Долматовский Йошкар-Олашке колтымо серышыштыже возен: «Олык Ипай был милейший человек».

Олык Ипайын ончыкылык творческий планже кугу лийын. «Теҥыз гае кумда мыйын шонымаш, – возен тудо. – Чевер тÿня – кугу поэме. Онча, чикта, пукша у курым». Но поэт шкенжын поян шонымашыжым шуктен кертын огыл. Тудын илышыже 1937 ийыште 11 Кылме тылзын ÿмыр лугыч кÿрылтын. Олык Ипайым Кокшайск чодыраште, Мендур шÿгареш, тойымо, маныт. Реабилитацийже 1956 ийыште лийын.  

Туткар пагыт

1936 ий 26 Сорла кечын Олык Ипайын «Марийская песня о Сталине» почеламутшым Горький оласе «Ленинская смена» газет савыктен. Почеламут чынак калык муро семын чоҥалтын, автор мурышо еҥжымат ончыктен. Тиде Оршанке районысо «У вий» колхозын пашаеҥже Осып Марфа. Мурышто у илышлан чот йывыртыме нерген ойлалтеш. Марий обллитын пашаеҥже-влак – вуйлатыше Волков ден политредактор Бажанов – тиде мурышто кугу титакым ужын шуктеныт да, содор гына вуйшиймашым возен, 2 Идым кечын иканаште ныл верыш колтеныт: РСФСР Главлитыш, ВКП(б) Марий обкомыш, ВЛКСМ Марий обкомыш да НКВД Марий управленийыш. Нунын шонымашышт почеш, Олык Ипайын ты почеламутшо партийым да тудын онжым шÿктарымашке виктаралтын. Тыглай колхознице, маныт нуно, тыге тупела мурен кертын огыл, тыште чумыр титак Олык Ипай ÿмбак возеш. Вуйшийымаш тыге мучашлалтын: «Считаю такое положение сугубо ненормальным и просим: • Главлиту РСФСР и цензору газеты «Ленинская смена» и Горьковскому крайлиту принять должные меры за пропуск этой песни и в дальнейшем без нашего просмотра не пропускать переводные материалы. • Маробкомом ВКП(б) и ВЛКСМ поставить вопрос о возможности пребывания Олыка Ипая в писательской организации и комсомоле. Кроме того, поставить вопрос о привличении к отвественности Олыка Ипая как сознательно творяшего подобные дела». Вуйшиймаш почеш тергымашым Горьковский крайлит ден военный цензурын краевой пöлкаже эртареныт. Актыште каласыме: Маробллитын пашаеҥже-влак «допустили ряд перегибов в своей работе и вмешиваются в дела, несвойственные цензуре». Краевой цензурын сылнымут материалым чын аклен-висен моштымыжо Олык Ипайым ик жаплан утарен коден. Но лÿдыкшö эртен каен манын шонаш амал лийын огыл. 1936 ийыште МарНИИ директор В.А. Мухин-Савим арестоватленыт, варарак МарНИИ пашаеҥ М.Н Янтемир, Марий пединститут гыч кафедр вуйлатыше М.И. Веткин да молат тюрьмашке логалыныт. Тыгай жапыште партий ден совет властьлан тÿрыснек ÿшанле улмыжым палдараш шонышо семын Олык Ипай «Сталинлан» лÿман кугу почеламутым воза, тудо 11 Теле кечын «Марий коммуна» газетеш лектеш. Тыште кугыжам сай деч сай мут дене сÿретлыме. 1937 ий 6 Шорыкйол кечын Йошкар-Олаште марий йылме конференций почылтеш, ик арня пашам ышта. Ипаят заседанийлашке коштеш, форумын трибунжо гыч «Сталинлан» моктеммурын ужашыжым лудын пуа. 13 Шорыкйол кечын писатель-влакын погынымашышт эртаралтеш. Ыштыме пашам иктешлымек, у задачым палемдат, ушемын правленийжым уэмдат: членлан С. Чавайным, Шабдар Осыпым, П. Карпов-Пунчерскийым, Н. Игнатьевым, Я. Ялкайным, кандидатлан Олык Ипайым да М. Калашниковым сайлат. Тылеч посна Ипай 1936 ий шыжым петырыме «У вий» журнал олмеш лукташ палемдыме альманахын секретарьжылан шотлалтын. 9 Ӱярня кечын ВКП(б) обкомышто марий литературым тазаҥдыме йодыш дене совещанийым эртарат. Тушко моло дене пырля Ипайымат ÿжыт. «Марийская правда» газетын редакторжо А. Кашников «Марийская песня о Сталине» почеламут нерген мутым луктеш. Тудын шонымыж почеш, марий писатель-влак шке пашаштым чын аклен моштен огытыл, да пуйто Олык Ипаят тыгай чер дене орланен, Сталин нерген мурыжым утыждене саеш ужын. Марий парторганизацийыште тыгай шонымашанже ятырак лийын, да нуно «критикым» вияндымашке Лопатин, Волков да Бажанов гай еҥ-влакым шупшыныт. Шкештат литератур темылан кутыркалаш йоратеныт. Тидыже ВКП(б) обкомын 19–21 Ӱярня кечылаште калыклан палдарыде эртарыме пленумыштыжо раш шижалтын. П. Андреев, А. Эльчибаев, С. Ситников, Г. Голубкин, Г. Микин да икмыняр молат писатель радамым эрыкташ да пашам кызытак вияҥден колташ кÿлмö нерген ойленыт. Сергей Чавайнын, Шабдар Осыпын, Олык Ипайын лÿмышт эн чÿчкыдын йоҥген.

ВЛКСМ обкомын икымше секретарьже Георгий Микин, Малмыж марий, каласен: «Мухиным пытарыме дене национализм пытен манын шоныман огыл, эше Чавайн, Олык Ипай, Шабдар Осып да молат улыт». Тудо Ипай нерген шукыракат ойлен кертеш ыле. Вет пленум почылтмо ден ончыч гына, 17 ӱярня кечын, ВЛКСМ Йошкар-Ола горкомын бюроштыжо да вара пленумыштыжо поэтым чот почкеныт, тудым комсомол гыч поктен луктыныт, обком член радам гыч кораҥденыт. Микинат тушто лийын, трибун гыч каласен: «Налаш писатель организацийым. Ала-кöжö Олык Ипайым комсомол поэт манаш тÿҥалын. Тыгай лÿмым тудлан нигö пуэн огыл. Олык Ипай шке пашаж дене тушман-влаклан полшен. Олык Ипайым арален кодышаш верч комсомол организаций мом каласен кертеш? Нимомат... Молан комсомол радамыште Олык Ипай гай ÿшанле огыл еҥ-влак шогеныт? «

Илыш чыла шотыштат нелеммым шижын, Марий АССР писатель ушем вуйлатыше П. Карпов-Пÿнчерский 2 вÿдшöрын ВКП(б) Йошкар-Ола горком бюролан серышым воза, кузежым-можым умылтараш да шкенжым аралаш тырша. Письмаште тыгай ойсавыртышат уло: «Олык Ипай, Калашников, Ялкайн, Эрыкан имели большую связь с Кузнецовым. Подробный анализ их ошибок едва ли нужен в этом заявлении. Ими нужно заняться, не откладывая в долгий ящик». 6 ага кечын черетан погынымашым эртарат, тушко писатель-влак деч посна партий ден комсомол активым ÿжыт. Каҥашымаш обкомын пöлкажым вуйлатыше Кобозовын да Моско гыч толшо Новичын вÿдымышт почеш эрта. Тидын вашеш «Марий коммуна» газетеш савыктыме статьяштыже Ал. Эрыкан Олык Ипайым пыдал налаш тырша: «Тиде жапыште Шабдар Осып, П. Карпов да моло "националист" Олык Ипайым "молемдаш", политик поэзий деч тораш пижыныт. Олык Ипайым лирик поэзийыш, пастернаковщиныш куснымекыже веле, "марий литературын онарже- лак" Ипайым "призиратленыт", чын поэтлан шотлаш тÿҥалыныт. "Карповым тылеч кок арня ончычак паша гыч кораҥденыт, партий гыч луктыныт да арестоватленыт. Уке лиймекше, його еҥже гына тудым ятлыде-вурсыде туркен. Илья Стрельников манын: "Эрыкан ден Олык Ипай Карпов дене пырля пашам ыштеныт". А. Айзенворт: "Калашников Карповын книгажым моктен серен, Олык Ипай йÿэш, тидлан молымат туныкта". Элнет Сергей: "Рвезе кадр коклаште политик паша уке, сандене класс шижмаш нÿшкемын, илыш-йÿла шотышто пужлымаш коеш. Олык Ипай мистике оян "Айдар" йомакым серен. Нович: "Молан ме Шкетанын хулиганланымыжым, политик шотышто осал ойжым чытен илена? Молан Олык Ипайын йöрдымö койышыжым чытен илена? Вет чыла тиде – тошто койыш. Мыланна тиде койыш ваштареш кучедалман. Шкетан ден Ипай йÿын коштмышт дене писатель лÿмым амыртат". Погынымаште Ипаят ойлен, но языкым касарыме шотан ойым вучышо-влаклан тудын мутшо йöршынак келшен огыл. Обкомышто серен ямдылыме да погынымаште йÿклен пенгыдемдыме пунчалын ик пунктшо тыге йоҥген: "Собрание призывает всех членов кандидатов в МарССП немедленно приступить к разоблачению" произведений "врагов народа, также буржуазно-националистических тенденций в творчестве марийских писателей (Чавайн, Шабдар Осып, Олык Ипай и др.)". Погынымаш деч вара вигак, манаш лиеш, поэт кечывалвел курортыш – лачак кушкыжым огына пале – канаш каен, тушечын июнь кыдалне иже пöртылын. Укеж шеҥгеч эше ик кугу мутланымаш лийын: 13 ага кечын писатель, литкружковец, искусство пашаеҥ да журналист-влак Марий АССР Конституцийын проектшым каҥашеныт. Обкомын кокымшо секретарьже Н.Н. Сапаевын докладшат, тудын почеш кутырымашат шке коклаште у деч у тушманым кычалаш ÿжмö шотан лийыныт. Тÿрлö ситыдымаш да йоҥылыш нерген ойлымо годым Олык Ипайынат лÿмжö мондалт кодын огыл. А Маргостеатр директор И. Ибраев каласен: "Чавайн, Шабдар Осып, Олык Ипай дене пьесым возымо шотышто договорым ыштыме ыле, но иктыжат мутшым шуктен огыл". Поэтын курорт гыч пöртылмö жаплан марий интеллигенцийын радамже эшеат шуэмын улмаш. Ик тылзе коклаште С. Чавайн, Шабдар Осып, М.  Иванов, К. Алдиар, П. Григорьев-Эмяш, самырык критик Пумар Вöдыр (Ф. Казанцев), Ипайын ик эн лишыл йолташыже Сидыр Епрем (Сидорон), радиокомитет председатель Г. Смирнов, Марий пединститут директор А. Эльчибаев рестаныш савырненыт. Яндар чонан моло еҥ семынак, Олык Ипаят тыгай туткарыште кузе лийшашым да мом ыштышашым пален огыл. Туге гынат илыш да пашам ышташ кÿлын. 11 сÿрем кечын Писатель ушем правлений секретарь М. Калашников ден альманахын секретарьже Олык Ипай партий обкомын эн кугу секретарьже Чеслав Врублевскийлан серышым возат, лукташ тÿҥалшаш альманахлан лÿмым (латкум вариантым) темлат: "Йошкар шÿдыр", "У сеҥымашке", "Сталин тукым", "Рвезе вий", "Ончыко", "Октябрь тул", "Коммунизм куат", "Пеледше эл"...

Писатель ушем вуйлатышылан шукерте огыл шогалтыме Василий Патраш (В.М. Петухов) 27  правленийын кумдаҥдыме заседанийжым пога. Тушто кок тÿҥ йодышым ончат: Октябрь революцийын 20-шо идалыкшылан Маргизын паша планже; марий литературышто буржуазный национализмын косажым куклен лукмо нерген. Мутат уке, рÿдö верым кокымшо йодыш налын. Тудым каҥашыме годым эн чотшо Николай Тишинлан логалын. Тыгак А. Пекпатырлан (А. Алёшкинлан), Я. Ялкайнлан, И. Осминлан шокшым пуртеныт. Заседанийыште Я. Ялкайнын Олык Ипай нерген шонымашыжым лагерь гыч 1938 ий ÿярня тылзыште СССР НКВД нарком Ежовлан да 1939 ий идым тылзыште Сталинлан возымо серышлаж гыч пален кертына. Сталинлан колтымо письмаштат Эрыкан тыгеракак воза: ме йолташ ыльна, ваш келшен пашам ыштенна, но элнан тушманже лияш шоналтенат огынал. Каласаш кÿлеш, 1930-шо ийлаште поэтын творчествыжым эн келгын да кумдан лачак тудо, А. Эрыкан, шымлен: 1936 ий кеҥежым "Рвезе коммунист" газетеш "Олык Ипай нерген ик-кок мут" ден "Талантын пеледмыже" статьялам савыктен. Олык Ипай 1933 ийысе ик почеламутшым "Ал. Эрыкан йолташлан" пöлеклен. Правленийын заседанийыштыже лийше самырык автор-влак, тыгак Ипайжат 25 ияш гына улмаш – тудын ончылно шке шонымыштым ойлаш тоштын огытыл. Мо-гынат, протоколышто нунын мутышт ончыкталтын огыл. Коло кече гыч ушем правлений уэш погыненыт, рвезе поэт-влак ончычсо кумирышт ÿмбак кÿм чолган кышкеныт. Нуно паленыт: Ипайым уже поген налме.

Сылнымут корныжо

1928 ийыште «У вий» журналеш Олык Ипайын «Комсомолын мурыжо» лӱман икымше почеламутшо лектеш. Изиш варарак «Муралтена мо вара?» почеламут савыкталтеш, тудо пеш вашке калык коклаште шарла да йӧратыме мурышко савырна. Сай тӱҥалтыш рвезе авторым кумылаҥда, утларак возаш тарата.Тӱҥалтыш жапыште Олык Ипай почеламут дене пырля ойлымашымат сера, рушла гыч икмыняр пьесым кусара. Но поэзий тудын чумыр мурпамаштыже вигак рӱдӧ верым налеш.

Моско пагытыште шагал огыл возымыжо Москваште лекше «Марий ял» газетеш савыкталтеш. Редактор Максим Кузнецов (Апшат Макси) эре поро каҥашым пуэн да икымше сборникым ямдылаш таратен. Тунамак Олык Ипай талантан поэт да киноартист Йыван Кырля дене палыме лиеш, нуно первый почеламут сборникыштым ямдылат «Ме ударне улына» (1931 ий, Москва).

Йошкар-Олаште, «Рвезе коммунист» редакцийыште пашам ыштымыж годым, Ипай колхоз ден заводлашке лектын коштеш, лудшо-влак ончылно выступатла. Тиде поэтын усталыкшым нöлтал колташ чот полша. Лишыл жапыште марий калыкын йӧратыме мурызышкыжо савырна. Руш кусарыше-влак Олык Ипайын возымыжым кусарат да «Огонёк» журналеш, «Горьковская коммуна», «Молодой ленинец», «Марийская правда» газетлаште печатлен луктыт. Олык Ипайын марий сылнымутыштыжо Н. Тишин семынак индустрий темым виян нöлта. Тыге тудо «Индустрийын вӱржö» поэмым, марий пашазе класс шочмо нерген шуко почеламутым, мурым воза.

Индустрий темылан серымыж годым марий пашазын шуаралтмыжым, куатле ешышке ойыраш лийдымын ушнымыжым чын факт-влак негызеш «Маргрэслан» (1933) кӱчык поэмыштыже ончыктен кертын. Индустрий нерген возымыжо але шукыж годым риторика сынан лийын, поэт фактым ушештарыме дене серлаген. Первый жапыште тудын возымаштыже агитаций шотан произведений-влак кугу верым налыныт. Поэт сылнымут дене сöрастарен каласышаш олмеш чÿчкыдын лозунг-влакым рифмоватлен. Ятыр годым шке произведенийжым тудо кугурак мурызылан подражаен возен, южгунамже еҥ дечат «кÿсынлен» да содержанийым кушеч налмыжым ончыктыде коден.

Ага тылзе мучаште МАО-со Писатель ушемын икымше конференцийже ныл кече пашам ыштен. Тиде кугу погын лÿмеш поэт творческий программе сынан «Мыйын мурем» почеламутым серен:

Мурем мыйын кайыже уэмше яллаш,
мурем мыйын лудшо колхозник таҥем...
Комсомол билетан поэтлан могай сай пиал
комсомолын пагалыме мурызо лияш!
Мемнан йукна дене йонгалтше у ял.
Тыге вет, у муро йолташ?
У муро, мый тыйым пашашке ÿжам:
у йÿк ден йоҥгалтын тый тол... 

Тиде почеламутым Олык Ипай погынымашын трибунжо гыч лудын. Конференцийыште тудым «У вий» журналын секретарьжылан, П.Карпов-Пунчерскийым отвественный редакторлан шогалтат.

Олык Ипайын тÿҥалтыш произведенийлаж кокла гыч эн виянлан «Пиал» почеламутшо шотлалтеш. Поэт изиж годымак чал, черле кочаже деч сугынь ойым колын: «Каваште пиалым кычал». А уныкаже тиде сугынь дене ок кӧнӧ:

Илышын кочо тораште – умбалне:
Йÿлыш да шулыш Октябрь тулеш.
Пиалже улмашын мландÿмбалне,
Пиалже мемнан деч лектеш.

Шочмо кундемым, марий ялым моктен, пÿтынь тÿнямбал поэзийлан эҥертен, поэт шке калыкшылан чапле деч чапле шÿм мурыжым пӧлеклен, тыге 30-шо ийла кыдалне «Пайрем», «Ильичын лампыже йÿла», «Шем чодыра да пасу», «Элнет» почеламутлам савыктен луктын.

Олык Ипай калык ойпогым пеш йӧратен, тыге поэтын перож йымач «Пире» сылне йомак, тоштыеҥ шомак негызеш серыме «Актуган», «Айдар» поэме-влак шочыныт. Фольклорым аклен, поэт кугешнен ойлен:

Куэрла кайык деч мый тунемым
Муро семым шÿм-кылыш погаш.

Олык Ипай А. Пушкинын, Н. Некрасовын, В. Маяковскийын произведений-влакыштым устан кусарен.

Олык Ипай 1935–1937 ийлаште эпос сынан произведенийым возышыжла лирике шÿлышан ятыр почеламутым возен: «Шыже кечын», «Тыланет», «Йолташем», «Ош висвисым тые кÿрлын», «Кок муро».

Почеламутым рушлат возаш тÿҥалын. Тыге тудо шкенжын икмыняр почеламутшым, Йыван Кырлян почеламутлажым рушлашке кусарен, нуным Горький оласе газетлаште савыктен. 

Шарнымаш

Комсомоллан пел курым темме жапыште 1968 ийыште ВЛКСМ Марий обком республикысе самырык талант-влакым кумылаҥдышашлан премийым негызлаш да тудлан Олык Ипайын лÿмжым пуаш пунчалын. Икымше лауреат лÿмым семлызе Эрик Сапаевлан да почеламутчо Валентин Колумблан пуэныт.

Тыгак поэтын шочмо-кушмо кундемысе Кумыжъял школ 2002 ий годсек Олык Ипайын лÿмжым нумалеш.

Сылнымут

Книга-влак

• Ме ударле улына. М.: ГИХЛ, 1931.  66 с. (Й. Кырла дене пырля).
• Пеледме жап: почеламут-влак. М.: ГИХЛ, 1932. 165 с.
• Рвезе коммунар: почеламут-влак. М.: Молодая гвардия, 1932. 136 с.
• Йолташем: почеламут-влак. Йошкар-Ола: Маргиз, 1933. 44 с.
• Курым муро: почеламут-влак. Йошкар-Ола: Маргиз, 1933. 60 с.
• Ме: почеламут-влак. М.: ГИХЛ, 1934. 71 с.
• Пионер муро: почеламут-влак. Йошкар-Ола: Маргиз, 1935. 24 с.
• Пиал: поэма, почеламут-влак. М.: Гослитиздат, 1936. 78 с.
• Пелед! Почеламут-влак. Йошкар-Ола: Маргиз, 1936. 132 с.
• Пеледме жап: почеламут-влак. Йошкар-Ола: Кн. лукшо мар. изд-во, 1957. 109 с.
• Почеламут ден поэма-влак. Йошкар-Ола: Кн. лукшо мар. изд-во, 1972. 318 с.
• Чевер тÿня – кугу поэме: почеламут, йомак, поэме. Йошкар-Ола, 2004. 144 с.

Моло вере савыкталтше произведенийже-влак

Почеламут-влак 

• Паша жап // Марий ял. 1930. 5 апр.
• Эпиграмма (М. Шкетанлан) // Марий ял. 1930. 17 апр.
•  Ме ударле улына // Марий ял. 1930. 27 апр.
• Йошкар обоз // Марий ял. 1930. 22 авг.
• XVI МЮД // Марий ял. 1930. 26 авг. Илыш корно // Марий ял. 1930. 10 сент.
• Культпоходыш // Марий ял. 1930. 24 окт.
• Шурно кече. Кызытсе илышым уждымо поэт, писатель-влаклан // Марий ял. 1930. 30 окт.
• Клуб // У вий. 1930. 2 – 3 №. 26 – 27 с.
• Эрык илыш. Эрык йÿк. Колхоз // У вий. 1931. 6 №. 5 с.
• Шурно верч // Марий комунна. 1932. 2 фев.
• Паймет Тойбулатын илыш корныжо // У вий. 1932. 1 – 2 №. 11 – 15 с.
• Моктане пасу // У вий. 1932. 5 – 6 №. 10 – 11 с.
• Большевик темп // У вий. 1932. 7 №. 35 – 39 с.
• Курым муро. Шахтыште // У вий. 1932. 8 – 9 №. 1 – 3, 7 – 9 с.
• Чодыраште // У вий. 1933. 6 – 7 с.
• ФЕД-лан. Йошкар Армий // У вий. 1933. 5 №. 7 с.
• Мыйын мурем // У вий. 1933. 5 №. 7 с.
• Онлан // Марий коммуна. 1933. 23 февр.
• Шкенан ден // Марий коммуна. 1933. 17 май.
• Шурнаҥше нур верч // Марий коммуна. 1933. 18 май.
• Шурно толеш // Марий коммуна. 1933. 24 июль.
• Тираж // Марий коммуна. 1933. 25 нояб.
• Заем // Марий коммуна. 1934. 16 апр.
• Уржа сорла // Марий коммуна. 1934. 15авг.
• Мемнан рапортна // Марий коммуна. 1934. 27 дек.
• Почеламутан ойлымаш // Марий коммуна. 1934. 30 дек.
• Яныш Ялкайнлан (эпиграмма) // У вий. 1934. 9 №. 48 с.
• Кок новелла («Саскай», «Доклад деч ончыч») // У вий. 1934. 9 №. 18 – 22 с.
• Эпиграмма-влак (С. Чавайнлан, М. М. Ивановлан, А. Токлан, Айзенвордлан) // У вий». 1935. 2 №. 71 с.
• Эпиграмма-влак (Мариозлан, П. Пайдушлан, Ошел Васлийлан, Д. Орайлан) // У вий. 1935. 3 №. 72 с.
• Сай мут // У вий. 1935. 5 №. 7 – 8 с.
• Йынашын шонымашыже // У вий. 1935. 6 №. 32 – 34 с.
• Пире (йомак) // У вий. 7 – 8 №. 98 – 99 с.
• Аван вучымыжо // У вий. 1935. 9 – 10 №. 3 – 4 с.
• Поэт (триолет-влак) // У вий. 1935. 11 – 12 №. 9 с.
• Тиде ме // Марий коммуна. 1935. 3 март.
• Актай ÿдырым налеш // Марий коммуна. 1935. 12 май.
• Йÿр. – «Марий коммуна», 1935. 6 июнь.
• Ильичын лампыже йÿла // Марий коммуна. 1935. 11 авг.
• Ава эргым ужатен // Марий коммуна. 1935. 27 авг.
• Серыш // Марий коммуна. 1935. 12 сент.
• Шыже (пентаметр) // Марий коммуна. 1935. 10 сент.
• Мурын элже // Марий коммуна. 1935. 16 нояб.
• Лÿм // Марий коммуна. 1935. 17 нояб.
• «Тораш кодшо ялым тые шарналталын…» // Марий коммуна. 1935. 18 нояб.
• Курым курымеш (терцина) // Марий коммуна. 1935. 29 нояб.
• Чеверын, Киров! // Марий коммуна. 1935. 1 дек.
• Муро-влак // Марий коммуна. 1935. 12 дек.
• Комсомоллан // Марий коммуна. 1936. 16 февр.
• Печать кече // Марий коммуна. 1956. 5 май.
• Элнет («Вÿд вий», «Шоло вола») // Марий коммуна. 1936. 8 май.
• Республик верчын // Марий коммуна. 1936. 22 июнь.
• Йошкар Армийыш // Марий коммуна. 1932. 2 сент.
• Шемер приговор // Марий коммуна. 1936. 3 сент.
• Муро // Марий коммуна. 1936. 8 сент.
• Сталинлан // Марий коммуна. 1936. 11дек.
• Испаний ила // Марий коммуна. 1936. 22 дек.
• Чодыра да пасу, да сай олык // У вий. 1936. 1 №. 7 – 8 с.
• Кум муро («Шошо кече толеш», Чоҥешталын толын курныж», «Ну папалте, сай папалте») // У вий. 1936. 3 №. 46 с.
• Аван вучымыжо. Сылнымут аршаш // Марий литература антологий. Йошкар-Ола, Маргиз, 1936. 158 – 161 с.
• Ужын омыл мый Ильичым илымыж годым // Марий коммуна. 1936. 21 янв.

Поэме-влак

• Янай – Эргембалын эргыже // Марий коммуна. 1935. 12 дек.
• Яндмар // Марий коммуна. 1936. 26 май, 4 июнь, 9 июнь, 27 июль, 6 сент.

Ойлымаш-влак

• Пожар // Марий ял. 1929. 23 июнь.
•  Йоҥылыш корно // У вий. 1929. 8 №. 24 – 26 с.
• Таҥем // У вий. 1929. 9 №. 23 – 24 с.
• Савлий Семон // У вий. 1935. 5 №. 35 – 39 с.

Очерк-влак

• Куанымаш // Марий коммуна. 1935. 5 янв.
• Кече мучко // Марий коммуна. 1935. 8 янв.
• Колхоз шкенжын делегатшым колыштшо // Марий коммуна. 1936. 15 дек.

Пьесе

• Шӧртньӧ ÿжара // У вий. 1935. 3 №. 25 – 40 с.

Вес йылмылаш кусарыме произведенийже-влак

• Свадьба: стихи / пер. с мар. // Горьков. коммуна. 1936. 30 июня.
• Горят лампочки Ильича: стихи / пер. А. Ойслендера // Песня, ставшая книгой: рожденная октябрем поэзия.  М.: Худ. лит., 1967.  С. 431–433.
• Начало поэмы: стихи / пер. В. Державина // Соловьиный родник: антология марийской поэзии.  Йошкар-Ола, 1970.  С. 88–91.
• Горят лампочки Ильича / пер. А. Ойсландера // Соловьиный родник: антология марийской поэзии.  Йошкар-Ола: Мар. кн. изд., 1970. С. 50–69.
• Письмо: стихи / пер. с мар. В. Борисова // Молодой коммунист. 1972. 23 марта.
• Колыбельная: стихи / пер. с мар. В. Борисова // Марийская правда. 1972. 25 марта.
• Спой, любимая… Стихи // Марийская правда. 1972. 28 нояб.
• Спой, любимая. Горят лампочки Ильича / пер. В. Панова, А. Ойслендера // Лирика: стихи марийских поэтов.  Йошкар-Ола, 1977. С. 11–15.
• Осенним днём. Письмо. Думы Йынаша. Сердце жизни. Славно луг наш зеленеет… Стихи // Соловьиный родник.  Йошкар-Ола, 1979.  С. 79–87.
• Время расцвета: стихи и поэмы / пер. с мар. А. Смольникова. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1979. 127 с.
• Письмо: стихи / пер. А. Смольникова // Молодой коммунист. 1980. 22 нояб.
• Наш Киров жив! Стихи / пер. с мар. В. Заболотского // Встреча с юностью: стихи и переводы.  Горький, 1981. 38 с.
• Моя песня, тебе, И.Т. Трофимову // Колхозная правда (Морки). 1982. 23 марта.
• Сердце жизни: стихи / пер. с мар. А. Смольников // Марийская правда. 1982. 5 дек.
• Думы Йынаша. Сердце жизни. Славно луг наш зеленеет // Соловьиный родник.  Йошкар-Ола, 1984. С. 65–72.
• Время расцвета: стихи, поэмы, сказки. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1984. 159 с.
• Закрыв на мгновенье глаза… Стихи / пер. на чув. Н. Сандрова // Наша славная семья.  Чебоксары, 1986. 78 с.
• Думы Йынаша [С.Г. Чавайну] / пер. А. Ойслендера // Молодой коммунист. 1987. 24 марта.
• Моя песня: стихи / пер. А. Смольникова // Молодой коммунист. 1987. 24 марта.
• Спой, любимая // Братство песенных сердец: стихи / пер. В. Панова. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1990.

Статья-влак

• Марий поэзий кушкеш мо? // У вий. 1930. 2 – 3 №. 33 – 35 с.
• Коминтерн знамя йымак шогалын, тÿнямбал рвезе кечым эртарена // Марий коммуна. 1930. 26 авг.
• Волгалтеш // Марий коммуна. 1933. 6 февр.
• Марий поэзийым вияҥдена // Марий коммуна. 1933. 16 март.
• Вот мо! // У вий. 1935. 3 №. 61 с.

Кусарымаш паша

• Маяковский В.В. Уло йÿкын // У вий. 1933. 3 №. 7–9 с.
• Маяковский В.В. Сергей Есенинлан // У вий. 1933. 4 №. 43–45 с.
• Гидаш Анатоль. Рвезе калыкын мурыжо // Марий коммуна. 1934. 7 нояб.
• Багрицкий Эд. Пионеркан колымыжо // У вий. 1934. 4 №. 23 – 25 с.
• Маяковский В.В.  Сай (поэма гыч) // Марий коммуна. 1935. 15 нояб.
• Пушкин А. С. Днепр серыште. («Русалка» поэма гыч ужаш. Казаков М. дене пырля кусарыме) // Марий коммуна. 1936. 22 сент.; Кавказ // Марий коммуна. 1936. 27 дек.; Чаадаевлан. Узник. Сибирьыш. Арион. Йÿк йоҥгалтеш // Марий коммуна.  1937. 10фев.; Узник // Ленин ой. 1937. 15 фев.

Илышыже да творчествыже нерген паша-влак

Библиографий

• БСЭ. Т. 18. М., 1974. С. 1139.
• Долматовский Е. Некоторые страницы всей жизни : о встречах с Олыком Ипаем // Константин Симонов в воспоминаниях современников. М., 1984. С. 13 – 26.
• Зайниев Г. Эрвел корно // Усталык шулдыр. Йошкар-Ола, 1991. С. 3 – 21.
• Иванов Н. Поэт Олык Ипай // Марий коммуна. 1957. 22 февр.
• История марийской литературы. Йошкар-Ола, 1989. С. 232 – 245.
• Казаков М. Йоҥгыдо поэзий йÿк // Марий коммуна. 1972. 24 март.
• Казаков М. Яркий талант // Лит. и жизнь. 1962. 25 марта.
• Казаков М. Олык Ипай // Шонымо ой. Йошкар-Ола, 1973. С. 113 – 129.
• Казаков М. Олык Ипай – поэзийын мастарже // Казаков М. Мастарлык верч. Йошкар-Ола: Кн. лукшо мар. изд-во, 1962. 65–75 с.
• Кадыков Н. «Время расцвета» // Лит. обозрение. 1980. № 11. С. 77 – 78.
• Колумб В. Х. Рвезылык муро // Марий коммуна. 1972. 24 Казаков М. Олык Ипайын поэзийже // Мастарлык верч. Йошкар-Ола, 1960. С. 65 – 75.
• Колумб В. Он был одним из первых // Дружба народов. М., 1973. № 6. С. 266 – 267.
• Краткая лит. энциклопедия. Т. 5. М., 1968. С.428.
• Куликов В. Олык Ипай и марийский фольклор // Вопросы марийского фольклора и искусства. Йошкар-Ола, 1982. С. 56 – 78.
• МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. 264 с.
• Олык Ипай: к 80-летию со дня рождения // Марий Эл: время, события, люди: календарь знаменательных и памятных дат на 1992 год. Йошкар-Ола, 1991. С. 12 – 14.
• Олык Ипайын шочмыжлан – 90 ий / сост. В.В. Крылов. Йошкар-Ола, 2002. 12 с.
• Писатели марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С. 204 – 208.
• Сануков К. Олык Ипай: кÿрылтшö сем // Шочмо йылме ден литературым школышто туныктымаш. Йошкар-Ола, 1998. С. 46 – 53.
• Сануков К. Олык Ипай // Из истории Марий Эл: трагедия 1930-х годов. Йошкар-Ола, 2000. С. 99 – 111.
• Черных С. Олык Ипай // Кум поэт. Йошкар-Ола, 1973. С. 93 – 128.
• Черных С.Я. Олык Ипайын поэзийже // Ончыко. 1972. 3 №. 82 88 с.

Кылвер-влак

• Марийскому поэту Олыку Ипаю исполнилось 100 лет (видео).(руш)
• Памятник Олыку Ипаю (видео).(руш)
• Чтобы помнили.(руш)

Литератур

1. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С. 450–453.
2. Зайниев Г.З. Усталык шулдыр: ист.-краеведч. очерк-влак. Йошкар-Ола, 1991. С. 3–21.
3. Казаков Н.И. Мастарлык верч: лит.-крит. статья-влак. Йошкар-Ола, 1960. С. 65–75.
4. Казаков Н.И. Шонымо ой. Йошкар-Ола, 1973. С. 113–130.
5. Марий литератур: очерк, литературный портрет, эссе / науч. ред. К.К. Васин; книгам Г.М. Пирогов чумырен. Йошкар-Ола: Мар. кн. савыктыш, 1994. С. 93–102.
6. Сануков К.Н. Олык Ипай: кÿрылтшö сем // Шочмо йылме ден литературым школышто туныктымаш: туныктышо-влаклан полыш. Йошкар-Ола: Мар. туныктыш ин-т, 1998. С.46 – 53.
7. Черных С.Я. Олык Ипай // Кум поэт. Йошкар-Ола, 1973. С. 93– 28.