Йыван Кырла

Йыван Кырла
Йыван Кырла 1930 ийыште
Шочмаш дене лӱм	Кирилл Иванович Иванов

Йыван Кырлa (1909 ӱярня 16 — 3 Сӱрем 1943) — марий киноактёр да почеламутчо. Руш лӱмжо: Иванов Кирилл Иванович.

Илыш корно

• 1909 ий 16 Ӱярня Шернур кундемыште Купсола ялыште шочын.
• 1921 ийыште ачаже Иван Семёнович колен.
• 1920-1923 ийла Марийсола школышто тунемын.
• 1923-1926 ийла кокымшо ступенян Шернур школышто тунемын.
• 1926 ий Йыван Кырлам Шернур канткомын комсомол путевкыж дене Озаҥ олашке, тусо университет пеленсе рабфакыш, марий пӧлкаш тунемаш колтеныт.
• 1929 ий. Москосо кугыжаныш кинотехникумын актер пӧлкашкыже тунемаш пурен.
• 1929-1930 ийла. Кырлан икымше почеламутшо-влак "Марий Ял" газетеш савыкталтыныт. Нунын коклаште "Корным почо госрабфак", "Шошо кече", "Ӱдырамашлан", "Первый март".
• 1930 ий 1 Ӱярня Союзысо радио дене выступатлен. Марий автономий областьлан пӧлеклалтше "Икымше март" почеламутшым шочмо йылмыж дене лудын пуэн.
• 1931 ий. "Путёвка в жизнь" киношто модын.
• 1931 ий 1 Пеледыш Москосо "Колосс" кинотеатрыште "Путевка в жизнь" кинофильмын икымше гана ончыктымо.
• 1931 ий Йыван Кырла ден Олык Ипайын иктеш "Ме ударне улына" почеламут сборникышт лектын.
• 1932 ий "Революцийын йӱкшӧ дене муралтем мый йывыртен" иктеш чумырымо кокымшо почеламут аршашыже савыкталтын.
• 1932 Пеледышыште Москосо книга палатыште япон посол Ота дене вашлиймаш лийын.
• 1934-1936 ийлаште "Востокфильм" студийыште пашам ыштен, моло фильмыштат модын. "Наместник Будды." (режиссер Е.А. Иванов-Браков) фильмыште буддийст монахын - ламан - рольжым мастарын модын. Но тиде фильм кумдан шарлен шуктен огыл.
• 1934 ийыште Йыван Кырла Тамара Ивановна Мельниковам марлан налын.
• 1935 ийыште "Шочмо кече" кумшо почеламут сборникше ош тӱням ужын.
• 1936 ий Кылме тылзе - 1937 ий Шорыкйол тылзе. Йыван Кырла - пашадыме.
• 1937 ий Шорыкйол тылзе. ССРУ серызе-влакын Ушемын членыш кандидатлан пуртат.

Файл:Kyrlya portrait 4 0.jpg

Тыгай Йыван Кырлa толын Йошкар-Олашке 1935 ийыште Марий автоном веллан 15 ий темме лӱмеш пайремыш

• 1937 ий Шорыкйол тылзе. Йыван Кырла Москошто Марий республик исполком председатель И.П.Петров дене вашлиеш. Тудыжо тунам Москош ССРУ ЦИК-ын III сессийышкыже да Совет-влакын XVII Всероссийский Чрезвычайный съездышкышт миен улмаш. Вашлиймаш "Моско" гостиницыште лийын.
• 1937 ий 1 Пургыж Йошкар-Олаш пӧртылын да Маргостеатрын директоржо А.А.Янаевын лукмо приказже почеш 1 Пургыж гыч тиде театрыште артистлан пашам ышташ тӱҥалын.
• 1937 ий Пургыж-Ӱярня Марий театр А.Пушкинын "Дубровский" произведенийжым (тудым С.Чавайн пьесыш савырен) сценыште ончыктен. Йыван Кырла тушто поян тӧран рольжым модын. "Дубровский" спектакльым шындымеке, режиссер А.И.Маюк-Егоров К.А.Треневын "Любовь Яровая" пьесыж почеш спектакльым ямдылаш тӱҥалын. Тушто Йыван Кырлалан генералым модаш ӱшаненыт. Но тиде рольым тудо кужу жап модын шуктен огыл.
• 1937 ий Пургыж-Ӱярня С.Г.Чавайн дене вашлиймаш.
• 1937 ий 18 Вӱдшор "Онар" ресторанысе томаша.
• 1937 ий 22-23 Вӱдшор Маргостеатр пашаеҥ-влакын погынымашышт.
• 1937 ий 23 Вӱдшор Йыван Кырлам МАССР НКВД-н 4118 №-ан ордерже дене келшышын арестоватлыме.
• 1937 ий 25 Вӱдшор икымше допрос.
• 1937 ий 13 Сорла Марий АССР НКВД управленийын "тройкыжо" К.И.Ивановын "делажым" ончен лектын да "подпольный националистический организаций членже лиймыж годым контрреволюционный пропагандым эртарен шогымыжлан, марий коклаште руш-влакым ужмышудымын ончаш таратен шогымыжлан" титаклен да 10 ийлан исправительно-трудовой лагерьыш колташ приговорям луктын.
• 1937 ий Сорла. Карелийысе Белобалтлагыш колтымо.
• 1937 ий Кылме. Кылме пайрем деч икмыняр кече вара С.Г. Чавайным, Олык Ипайым да Шабдар Осыпым лӱен пуштыныт.
• 1937 ий Сорла — 1942 ий (шошо) Йӱдвел Уралыш кусарымаш (Свердлов вел, Краснотурьинск ола).
• 1942 ий 10 Идым Йыван Кырлам Юлсер-Ола этап корно дене НКВД-н Богословлагыш кондымо (Йӱдвел Урал, Краснотурьинск Ола).
• 1943 ий 3 Сӱрем Йыван Кырлан колымо кечыже.
• 1956 ий. К.И.Ивановым реабилитироватлыме, чын лӱмжым пӧртылтымӧ.
• 1957 ий. 24 Пеледыш Йыван Кырлан шӱжарже, Татьяна Ивановна, изамым муаш полшыза манын, Н.С.Хрущев лӱмеш серышым колтен. Тудын деч вара КГБ-н верысе органже-влак тудым кычалаш тӱҥалыт.
• 1957 "Путёвка в жизнь" фильмын йӱкшым у аппарат дене уэш возымо да кинотеатрыш лукмо. Йыван Кырлан ойлымыжым шанчыеҥ, йылмызе Н.И.Исанбаев уэмдаш полшен.
• 1958 ий 6 Ӱярня Свердлов велыште УВД-н 1-ше спецпӧлкажын увертарымыже: "Иванов К.И. НКВД-н Богословский ИТЛ-ыште наказанийым эртен. 1943 ий 3 Сӱремышто колен".
• 1958 ий 28 Ӱярня Тиде увер Йошкар-Олаш толын шуын, а кок кече гыч Т.И.Кирпичниковам госбезопасность комитетыш ӱжыктеныт да вашмут дене палымым ыштеныт. Татьяна Ивановна документеш, изам нерген мыланем увертарышт манын, кидшым пыштен коден.
• 1969 ий 7 Ӱярня Марий АССР-ым ыштымылан 60 ияш юбилейым пайремлыме кечын Йошкар-Оласе горсовет исполком столицысе ик уремлан Йыван Кырлан лӱмжым пуаш пунчалын.

Файл:Yivan Kyrla monument.jpg

Купсола ялыште Йыван Кырлалан чапкӱ

• 1974 ий Шорыкйол. Марийсола кыдалаш школын пырдыжешыже мемориал оҥам пижыктыме. Тушто шӧртньӧ буква дене тыге возымо: "В этой школе учился марийский поэт и киноактер Йыван Кырла (К.Иванов)".
• 1984 Марийсола школлан Йыван Кырлан лӱмжым пуымо.
• 1987 Сӱретчe Е.Яранов Йыван Кырлалан пӧлеклалтше "Снимается в кино" сӱретым мучашла.
• 1993 ий 14 Шыжа Марийсолаште Йыван Кырлалан чапкӱм почмо.

Негыз

• Легендыш тошкалше Кырла: очерк, статья, шарнымаш-влак / Ю.И. Соловьев ямдылен. - Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2009. - 312 с.

Йыван Кырла Марий Викитекыште