Суас Эл

Республик
Суас Эл Республик
Татарстан Республикасы, Республика Татарстан
Тисте Ойып[d]
Гимн Татарстана[d]
55°33′ с. ш. 50°56′ в. д.
Эл	Россий
Ужашыже	Юлсер федерал йырвел
Кӧргӧ шеледымаш	14 ола, 43 кундем
Административ рӱдӧ	Озаҥ
Вуйлатыше	Рустам Минниханов
Эртыш да географий
Негызлыме	27 ага 1920
Кумдык	68 000 км² (вӱд — 6,4 %, 44-й)
Шагат ӱштӧ	GMT+07:00 Moscow Time
Эн кугу ола	Озаҥ
Моло кугу олала	Яр Чаллы, Алмат
Калыкчот
Калыкчот	3 768 000 еҥ (2005 ий) (8-й)
Чаклык	55,4 еҥ/км²
Инаныше-влак	ислам, танле
Официал йылме-влак	суас йылме руш йылме
Цифрр идентификатор-влак
Код ISO 3166-2	RU-TA
Телефон код	+7 843
Интернет-домен	tatarstan.ru
Автомобиль код	16, 116, 716
Официал сайт
Медиафайлы на Викискладе

Суас Эл Республик (Татарстан, суасла Татарстан Республикасы; рушла Республика Татарстан) — Россий Федерацйын ужашыже, Тудо Юлсер федерал йырвелыш пура.

Рӱдола — Озаҥ.

Киров, Сембер, Самаре, Оренбург велла, Марий Эл, Чуваший, Пошкырт Эл, Одо Эл Республик-влак дене йыгыре улеш.

1920 ий 27 агаште негызлыме.

Географий верланыма

Суас Элын картыже

Суас Эл Россий Федераций покшелне, Элвел-Европысо лапверыште, Юл да Чолман эҥервлакын иктыш йоген ушнымо верыштыже улеш. Озаҥ Моско деч эрвел могырышто, 797 меҥге тораште верланен.

Республикын кужытшо йӱдвел гыч кечывалвелыш — 290 меҥге да касвел гыч эрвелыш — 460 уштыш.

Республикын территорийже тöрвер да чодрастепян зонышто улеш, Юлын пурла серыштыже изи кÿкшакавлак вашлиялтыт. 90% кумдыкшо теҥӹзÿмбал деч 200 м марте кÿкшытыштö верланен.

Республик территорийын 16% деч утларакшым чодра айла, тушто тумо, писте, куэ, шопке, иман пушеҥгевлак гыч пÿнчö, кож кушкыт. Верысе фауныш 430 тÿрлö тупрÿдан да ала мыняр шÿдö наре тупрÿдыдымö янлык вид пура.

Игече

Игече икмардан кукшо. Южгунам пеш чот кукшо (засуха) лиеш. Шорыкйол тылзын (эн йÿштö тылзе) кыдалш температуржо −14 °C, сÿрем тылзын (эн шокшо тылзе) кыдалш температуржо +19 °C. Йÿр да лум 460 гыч 520 мм марте лиеш. Кушкыл 170 наре кечыште кушкеш да вияҥеш.

Рок

Рок тÿрлö улмыж дене ойыртемалтеш — республикын йÿдвелныже чодрасе сур да ломыж рок гын, кечывалвелне тÿрлö сынан шемрок вашлиялтеш (32 % кумдыкышто).

Пӱртӱс поянлык

Республикын тÿҥ мландыкöргö поянлыкше — нефть. Республикыште 800 млн тонн лукташ лийме нефть уло; чылаже 1 млрд тонн шапаш лийын кертеш ман шонат.

Республикын кечывалвелныже Ромашкино да Альметьевск ола воктенысе Новоелхово нефть улмо вервлак Российыште ик эн кугу улыт. Республикыште нефть дене пырля эше нефтьысе газым луктыт — 1 тонн нефтьлан 40 м³. Тыгак ала-мыняр пÿртÿсгаз да газконденсат улмо вер палыме.

Республикын мландыкöргыштыжö тыгак поркÿ (известняк), доломит, чоҥымо ошма, кермычым ыштыме шун, чоҥымо кÿ, сирапор (гипс), шаргÿ дене варналтше ошма, тургыж (торф) уло. Тыгак нефтебитум, кÿреншÿй, мландышÿй, йÿлышö сланец, цеолит, вÿргене, боксит уло манын шонат.

Административ шеледымаш

• республик кид йымалне улшо олала: 14
• кундем кид йымалне улшо олала: 10
• кундемла: 43
• ола сынан кугыялла: 17
• ялысе администраций-влак: 872
• ял илемла: 3041

Кундемла

• Агрыз кундем
• Азнакаево кундем
• Аксубаево кундем
• Актаныш кундем
• Алабога кундем
• Алексеевский кундем
• Алькей кундем
• Алмат кундем
• Апастово кундем
• Арск кундем
• Атня кундем
• Бавлы кундем
• Балтаси кундем
• Бугульма кундем
• Буинск кундем
• Верхний Услон кундем
• Высокая Гора кундем
• Дрожжаной кундем
• Заинск кундем
• Кайбицы кундем
• Камское Устье кундем
• Камша кундем
• Кукмарий кундем
• Лаишево кундем
• Лениногорск кундем
• Мамадыш кундем
• Мензела кундем
• Муслюмово кундем
• Нижнекамск кундем
• Новошешминск кундем
• Нурлат кундем
• Парат кундем
• Пестрецы кундем
• Рыбная Слобода кундем
• Сабы кундем
• Сарманово кундем
• Спасск кундем
• Тетюши кундем
• Тукай кундем
• Тюлячи кундем
• Черемшан кундем
• Чистополь кундем
• Ютазы кундем

Калыкчот

2002 ийысе Кугыжаныш калык перепись почеш, Суас Элыште тыгай калык-шамыч илат:

Калык	Калыкчот 2002 ийыште, %.
Суас	52,9 %
Руш	39,5 %
Чуваш	3,35 %
Одо	0,64 %
Украин	0,63 %
Мордва	0,62 %
Марий	0,5 %
Пошкырт	0,4 %

Илем-влак

Суас Элын эн кугу илемлан Озаҥ ола шотлалтеш. Тыгак, Республикыште 24 ола, 17 ола сынан поселко, 897 сельсовет уло.

10 тӱжем утла калык чотан илем-влак 2007 ий, Шорыкйол тылзын 1 кечылан шотлымо почеш|-

Озаҥ 1116,0 Камша 22,0 Яр Чаллы 506,4 Буинск 19,8 Нижнекамск 226,6 Агрыз 18,7 Алмат 141,9 Арск 17,6 Парат 99,0 Васильево 16,8 Бугульма 90,9 Кукмарий 16,6 Алабога 70,0 Мензела 16,3 Лениногорск 65,7 Чолман Алан 14,9 Чистополь 61,5 Джалиль 14,3 Заинск 41,8 Мамадыш 14,0 Азнакаево 34,6 Тетюши 11,5 Нурлат 31,6 Уруссу 11,1 Бавлы 23,0 Алексеевское 10,2

• Ончал лаштыкым: Марий илымверла Суас Элыште

Административ-кумдык шеледымаш

Суас Эл Республикын Конституциже почеш тудын Республикын кумдыкшо 57 административ ужашлан шелалтеш: 43 район, 14 республике кӱкшытан ола.

Кылвер-влак

• Официальный сайт Республики Татарстан
• Официальный сайт Комитета Государственной статистки Республики Татарстан

Негыз

• Фәхретдинов Р. Татар халкы һәм Татарстан тарихы (Татарский народ и история Татарстана) (татар.)
• Косач Г. Г.: Татарстан: религия и национальность в массовом сознании // Каариайнен К., Фурман Д. Е. (отв. редакторы). Новые церкви, старые верующие — старые церкви, новые верующие. Религия в постсоветской России. М., Институт Европы РАН, Институт Евангелической Лютеранской церкви Финляндии, 2007.