Китай

**Китай**

**中華人民共和國**
	;
Рӱдола	Пекин
Виктем йӧн	коммунист республик
Президент	Сила Цзиньпина（习近平
Интернет-домен	.cn

Китай (китайла 中華人民共和國) — эл Азийыште.

Рӱдолаже Пекин. Кумдык дене тӱняште кумшо верым айла (9 598 уш2 962), канадын да российын пуа, а калыкчот— 1 415 515 674 калык — кокымшо, индий пуа. Калык шуко — китай калык, марий — хань.

Китай калык республикын, конституций почеш, — социализм кугыжаныш. Эн кугу вий — сизо сверхдержава, сверхдержава экономике, эре ООН лӱдыкшыдымылык совет член.

Космический вий дене ик тӱня, кугу тӱня армийыште военнослужащий да ядерный саркурал дене чот ойыртемалтыт.

Икымше да кокымшо китай дене тӱнямбал экономика дене тӱнямбал экономика ВВП-Н ВВП-Н номинальный экономике (ППС). Йӧнозанлык йӧндартыш продукцийым тӱнясе шуко кнр семын почеш лидерлан шотлалтеш. Экспортёр кугу тӱня («фабрикыште тӱня») да ик тӱҥ пазар гыч кая. Золотовалютный резерв верланыше кугу тӱня.

2019 ийыште сша деч вара кокымшо верым налын шотышто роскотым НИОКР (526 658 ваштареш млрд млрд $ УАШ). Глобальное вер 12 ий инноваций индекс 2021 кӱзен. Рейтинг пекиныште да корно верланыше эҥерын дельтыже чинчыйылгыж кокымшо ден кумшо тӱнямбал научно-технический кластер.

Китай тугай тӱнямбал организаций шога, кузе ООН, АТЭС, G20, ВТО, ЕШАРТЫШ, БРИКС. Ышташ утыждене тудлан «ик корно, ик уштыш».

1949-ше ийыште китай калык республикын китай коммунист партий жап гыч толшо партий тӧрлаташ лаштык (КПК). Сила кнр председательжылан шотлалтеш Цзиньпина (2013 ий гыч). Тӱнямбал специалист-влак палемдат, Китай мо гынат, виян кушмаш экономике, авторитарный демократийын диктатура огыл уло да лиеш.

Үрдүк үөрэх[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]

Кытайдар үрдүк үөрэх кыһалара Азия бастыҥнарынан ааҕыллаллар. Кинилэртэн элбэх бэриллибит дипломнар Европаҕа уонна Америкаҕа үрдүктүк сыаналаналлар. Кытай салалтата национальнай үрдүкү оскуолатын сайыннарыыга олус элбэҕи оҥорор. Билигин Кытай үрдүк үөрэҕин кыһаларын улахан өттө библиотекалары, музейдары уонна аныгылыы лабораториялаах улахан технологическай научнай комплекстар. Университекка лекциялары ааҕарга аан дойду бастыҥ профессордарын үгүстүк ыҥыраллар. Кытай үрдүк үөрэҕин кыһаларыгар омук дьонун тардыы улахан оруолламмыта. Ону тэҥэ, кыраныысса тас өттүгэр гражданнар тахсыылара улахан оруоллаах — 2011 сылга кыраныысса таһыгар 1,44 мөл. Кытай устудьуона үөрэммитэ.^[1]

Кытайдар үрдүк үөрэх кыһалара бары категорияларыгар араарыллан, үөрэх престиһыттан уонна хаачыстыбатыттан көрөн хас да категорияҕа араарылыннылар. Университекка киирэргэ бэлэмнэнэр оскуолалар биир кэлим экзамен туттараллар, түмүгүн киин оскуола устун сыаналыыллар. 2010- с сыллар саҕаланыыларыгар КНР үрдүк үөрэҕин кыһаларын устудьуоннара бары үөрэххэ киириэхтээхтэр этэ,оттон выпускниктар үллэриллиэхтээхтэр (үлэ контрагын түһэрсибит эрэ дьон, үлэ миэстэтин бэйэтэ талар кыахтара суох) .

Правительство чааһынай үөрэх тэрилтэлэрин өйүүр. Бастакы «чааһынай үөрэҕи көҕүлүүр туһунан сокуон " балаҕан ыйын 1 күнүттэн 2003 с. күүһүгэр киирбитэ. 2004 сыл бүтүүтэ 70 тыһыынчаттан тахса чааһынай оскуола араас тииптээх уонна таһымнаах, уопсай контингеннаах 14,16 мөлүйүөн үөрэнээччи, ол иһигэр 1279 чааһынай үрдүк үөрэх заведениелара уопсай контингеннаах 1,81 мөлүйүөнтэн тахса устудьуон баар. Чааһынай үөрэх Кытай үөрэҕириитин секторын аҥарыттан ордуга ылар.

Кытайга саамай ирдэбиллэринэн маннык идэлэр буолаллар: компьютернай технологияларга уонна программалааһыҥҥа специалистар, менеджердэр, бухгалтердар уонна аналитиктар, уобалас специалистара, маркетологтар, юристар, адвокаттар, тылбаасчыттар, инженердэр