Марий Тиште кече
Марий Тиште кече — йылме дене кылдылтше марий пайрем. 1775-ше ийыште Рушэл шанче академий Петербургышто «Сочинения принадлежащие к грамматике черемисского языка» лӱман книгам савыктен лукмо дене кылдалтын. Тиде книга марий тиштын тӱҥалтышыжлан шотлалтеш. Тушко чылаже тӱжем наре шомакан мутым пуртеныт. Марий Элыште Тиште кече 90-ше ийла гыч пайремлалтеш, а 1998 ий гыч ты пайремым кугыжаныш кӱкшытышкö нӧлталыныт.
Пайремын шарлыме кумдыкшо[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Марий Тиште кече уло марий калыкын пайремже семын Марий Элыште да тыгак марий калыкын тӱшкан илыме ӧрдыж кундемлаштыштат пайремлалтеш.
Эртарыме жап[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
1990 ий гыч Марий Тиште кече кажне ийын теле тылзын 10-шо кечынже пайремлалтеш.
2009 ийыште Марий Тиште кечым Мер Каҥаш ямдылен. Пайрем Йошкар-Олаште эртен. Кок йодышым рашемденыт: марий юмынйӱла нерген да марий йылман компьютер паша шотышто. Тыгак эше Йыван Кырла лӱмеш кугыжаныш премийым кучыктеныт.
Эртымгорно[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Марий-влак Тиште кечым эше 90-ше ийла гыч палемдаш тӱҥалыныт. Тунам марий калык погын тыгай пунчалым луктын:
Марий чоным тарваташ, марий еҥын шке марийлыкшым нӧлталаш, шке тӱвыраже дене, йылмыже дене кугешнен илаш тараташ манын, теле тылзын 10-шо кечыжым Марий Тиште кече семын палемдаш.
1775 ийыште Теле тылзын 10-шо кечынже Санкт-Петербург оласе кевытлашке икымше марий грамматикым "Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского народа" ужалаш луктыныт, садлан тиде кечым пайремлан ыштеныт. Авторжо Озаҥ оласе архиепископ В. Пуцек-Григорьевич лийын, но тудым ямдылаш Озаҥ оласе духовный семинарий пеленсе школын марий тунемшыже-влакат полшеныт.
Кузе лӱм лектын[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Тиште — тошто финно-угор шомак; ондакше тудо «шӱдыр» умылымашым ончыктен (таҥастаре финнла tähti — шӱдыр). Вара кумалтыш ушемын палыже лийын (пале — рушла знак, знамя), арам огыл вет знамям кызытат марла тисте манына — тошто ыҥже, пале, тыште раш палдара. Вара тудо ушемын палыжым гына огыл, шкенжымат ончыкташ тӱҥалын. А 20-шо ийлаште тиштын акрет годсо ыҥжым шарналтен, эсогыл йӱкпалымат тиште манаш тӱҥалыныт. Тушечынак эше вес мутым шонен луктыныт: тиштер — алфавит.
А 1990 ийыште, кунам у пайрем нерген мут лектын, тиде акрет годсо шомакым шарналтен, тудлан у шӱлышым пуэныт — тудымат вет ожно уверым пуымо, иктаж-мом шижтараш кӱлмӧ годым кучылтыныт.
Тыгак ончо[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Негыз[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
- И.Г.Иванов. "Марий возыктышын вияҥме корныжо"
- О.А.Калинина "Марий пайрем-влак. Полшык", Йошкар-Ола, 2006