Майоров-Шкетан, Яков Павлович

Яков Павлович Майоров-Шкетан
Майоров-Шкетан (Шкетан, М. Шкетан)
Шочмаш дене лӱм	Яков Павлович Майоров
Шочын	1898 ий 29 шыжа(1898-10-29)
Шочмо вер	Россий империй, Илна губерний, Яраҥ уезд, Тошто Крешын ял
Колен	1937 ий 16 ага(1937-05-16) (38 ий)
Колымо вер	РСФСР, Марий АССР, Оршанке кундем, Оршанке ола сынан посёлко
Тыршымаш алан	Драматург, драматург-режиссёр
Ача	Логин Пагул
Медиафайлы на Викискладе

Майоров-Шкетан (Шкетан, М. Шкетан), (Яков Павлович Майоров-Шкетан) (1898 шыжа 29 Россий империй, Илна губерний, Яраҥ уезд, Тошто Крешын ял – 16 ага 1937, РСФСР, Марий АССР, Оршанке кундем, Оршанке ола сынан посёлко) – марий серызе, журналист, драматург, литератор, мер пашаеҥ, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже. «Шкетан» алмашлӱм «шкет» але «шкетын» мут деч шочын.

Илыш да сылнымут корныжо

Марий сылнымутлан негызым пыштыше-влак радамыште М. Шкетанын лÿмжö С. Чавайн дене йыгыре тöр шога. Кок кугу писательын творчествышт икте-веыштым ешарат, келгемдат, пойдарат. М. Шкетан шочмо кундемын ХХ-шо курымысо илышыжым кумдан, воштончышышто ужмо гай сÿретла.

М. Шкетан шуко йыжыҥан писатель. Уста прозаик, чолга драматург, тале публицист да мер пашаеҥ, тудо марий да Российысе сылнымутым шуко ойлымаш, «Эреҥер» роман, латныл пьесе, нылшÿдö утла статья, очерк, фельетон дене пойдарен. Тылеч посна, Яков Павлович поэзийыште шке вийжым терген, ятыр почеламутым, мурым серен. Тудын чумыр возымыжо –марий калыкын совет власть жапыс илышыжым тичмашын сÿретлыше шке шотан энциклопедий, сылнымут летопись, манаш лиеш.

М. Шкетан илымыж годым калык пиатель лÿмым налын огыл. Туге гынат тудо марий шемерын ик эн йöратыме сылнымут мастаже семын кумдан палыме, чынжымак калык писатльышке савырнен. Тудо илышым эреак шымлен, йогынжым тÿҥге-вожге ужын. М. Шкетан ойпого тÿняште мемнан калыкын уш-акылжым шыҥдарен, шÿм-чонжым ойыплен, койыш-шоктышыжым негызлен. Тудын сÿретлыме шукогеройжо чынжымак илыше еҥ улыт, да калык йылмыште шукертсекак кумдан кучылталтыт, оҥарен лÿмдалтыт.

Йоча да тунемме пагыт

Майоров-Шкетан Оршанке кундем Тошто Крешын ялеш 1898 ийын шыжа тылзын 17-ше кечынже шочын. Кем ургызо, йорло Логин Пагулын ешыште Яков Шкетан кумышо йоча. Еш нужна гыч мучыштен огыл гынат рвезе тунемашак шонен, 1912 ий 8 сӱремыште Ирмучаш черке-приходской кок классан училищым пытарымеке, туныктышо-влакым ямдылыше Кукарка оласе семинарийыш каяш шона. Кок гана пураш точыш, но семинарист радамыш ыш логал.

Пашам ышташ тӱҥалме жап

Тылеч вара тудо мöҥгыштö илен, озанлык пашаште полышкален. Яра жап годым, кастене, пайрем кечын руш да тÿнямбал сылнымутым лудын. «Мöҥгыштö илаш логале. Ачам якынлан поктыш – ыжым кае. Изием годымак оп кашак деч лÿдам ыле. Яра жапыште эре книгам лудым. Ернур библиотекысе тÿрлö романым, повестьым чыла лудын пытарышым, – шарнен писатель самыык годсо жапшым. – Пеш сай шарнем: эн ондак Тургеневын «Отцы и дети» романжым лудым. Еш коклаште книга лудмемлан каргашымаш ынже лий манын, улак верыш каен возам да лудын кием ыле. Шуко лудмем дене, мыйын ушемат илышын оргажан корныжым умылен нале» (Шке илышем нерген, 2.XI.1930 ий). Тылеч вара кызыт Килемар кундемыш пурышо Шаптун ялысе тÿҥалтыш школышто тунытышылан пел ий наре ыштен.

Армий

1917 ийын пургыж тылзыштыже Япыкым кугыжан армийыш нангайышт. Тыге Кугу Октябрь революцийым тудо позицийыште вашлие. Кужу жап ночко окопышто лиймыжлан кора чотак явыга да черлана. Ий гыч тудым мӧҥго эмлалташ колтат.

Революций деч варасе паша

1918 ийыште шошым шочмо кундемышке пöртылын. «Революций сургалте, илыш лончылаҥе, шергылалте, кокыте шелалте. Мый сар гычак большевик корным умылен тольымат, 1918 ийыште совет паша ышташ шогальым», - возен Шкетан. Тудо Ернур волисполкомын секретарьже, 1919 ий пургыж гыч волземотделын делопроизводительже, а вара вуйлатышыже лийын. Тунамак калык коклаште тÿрлö пашам эртарен: мландым шеледымаште, поян-влак деч продразветке почеш киндым пеҥгыде ак дене погымаште полшен, шемрлан у властьын политикыжым умылтарен. 1920 ий 5 агаште Ернур селаште кугу пудыранчык лийын, тыгодым поян-влак совет пашаеҥ Я. Майоровым чот кыреныт, тазалыкшым лунчыртеныт. Тиде пуламырым писательын «Илыш ÿжеш» ойлымаштыже ончыктымо.

Ожно, Марий областьым почмо деч ончыч, Оршанка вер-шöр Вятке губернийысе Яраҥ уездыш пурен. 1920 ий шошым Я. Майоровым Яраҥ уездысе исполком пелен ыштыме национальность пöлкаште (уотнацыш, рушла – уздный отдел национальностей) пашам ышташ ÿжыт. Ончыч инструкторлан, вара секретарьлан шогалтат, а 1920 ий сорла тылзе гыч Яков Павлович Яраҥ уотнацын вуйлатышыже лиеш. Ик ий утла Яраҥыште илыме, паша ыштыме жапыште тудо тÿрлö сомылым виктарен, 1921 ий ага тылзе кыдалне уездысе марий креаньык-влакын погыныштым эртарен. Марий автономный областьым почмо нерген куан уверым налмек, Я. Майоров Йошкар-Олаш толеш, тыште тудын илышыштыже йöршеш у йыжыҥ тÿҥалеш.

1921 ий сорла гыч Яков Павлович Мароблемотделын секретарьже. Ик талук эртымек, 1922 ий 15 сорла гыч «Йошкар кече газетыш кусна, ончыч литератур пашаеҥлан, вара ответственный секретарьлан ышта. Вашке Я. Майоров шочмо калыклан тале писатель, уста культур пашаеҥ, чолга публицист, общественный деятель семын кумдан палыме лиеш.

Марий театрым вияҥдымаште рольжо

Марий театр 1919 ийыште драмкружок негызеш шочын, вер гыч верыш кусныл коштын, утларакшым ола воктенсе яллаште спектакльым ончыктен. Неле шужымо ийла жапыште тиде театр чот шолдырген, вара йöршеш шаланен, петырнен. М. Шкетан театрым почаш кÿлмö нерген «Йошкар кече» газетыште шуко статьям савыктен. Тудын тыршымыжлан кöра театр угыч 1923 ийыште писательын «Сардай» пьесыж дене почылтын. Тиде ийыштак писатель, газет деч кÿрылтде, Марий куснылшо театрыш пашам ышташ толын. 1924 ий 10 январьыште тиде театрын вуйлатышыже лиеш. Я. Майоров-Шкетан (шке лÿмжым тунам документлаште тыге возен) приказым луктын: «15 январь гыч мый антрепренерын обязанностьыш шке шогалам».

1923–1925 ийлаште Яков Павлович театрын вуйлатышыже, режиссержо гына огыл лийын, тугак артист семын шуко пьесыште тÿҥ рольым модын, труппын репертуаржым шкенжын чапле пьесылаж дене пойдарен.

Йол ÿмбак шогалаш гына тÿҥалше театрыште ончыч тÿҥ верым еш кокласе кылым, йöратыме йÿлам ончыктышо, агитаций сынан пьесе-влак налыныт. М. Шкетан 1920–1923 ийлаште «Утышо», «Шошым сеҥен», «Сардай», «Ачийжат-авийжат» пÿсö социальный драме-влакым, варарак калык мыскара тÿсан «Ормыж», «Важык вуян йыдал», сатир сынан «Кугече йÿдым» (1925), «Ораде» (1927) комедий-влакым возен. Тыге марий драматургий ден театр искусство вияҥмаште у йыжыҥым палемден.

«Утышо» пьесе аралалт кодын огыл. Музык да муро шотан «Шошым сеҥен» драме граждан сар жапым, шемерын уш-акылже помыжалтмым, самырык тукымын революций дек мелын савырнымыжым ончыкта. Арам огыл произведений мучаште ÿдыр-рвезе-влак эр ÿжара волгалтме нерген мурат.

М. Шкетанын колымшо ийла тÿҥалтыште возымо пьесыже-влак – «Сардай» ден «Ачийжат-авийжат» – кумдан палыме улыт, кызытат сценыште шындалтыт. Икымше драмыже – социально-психологический жанр дене возымо – марий поянын опкын тÿсшым келгын сÿретлен. «Кайыкат шке пыжашыжым шке пунжо дене ок опто, – манеш Сардай. – Илышыште эре тыге лиеш». Совет властьым сÿмырал шуымек, тудо шке кундемын озаже лияш шона. «Окса чер дене черланыше» еҥ айдеме тÿсшым йомдарен, ача-ава пуымо Вачай лÿмым-тÿсым амыртен, лавыртен. Пошкудыжо-влак тудлан ялысе сут поян Сардайын лÿмжым мыскылен, игылт пуэныт. «Шöртньö иялан» вуйжым пуышо, чын илыш корно деч торлышо Вачай-Сардайын шÿм-чонжо шÿч гай шемемын. Калык кокла гыч лекше, кöргö ÿнаран еҥ илышыште йоҥылыш корныш тошкалын, шуко шемерым ондален, пызырен. Сардайын арже йылт йомын огыл, садлан чонжым «пырыс удыркала», уш-акылжым йöсландарен, чот шоныкта. Малымыж годым пошырна, омо лугыч тöрштен кынелеш. Мо-гынат, Сардайын «йыпше темын». Совет кылкучем тыгай тÿшкалан корным петырен. Драме мучаште Сардай, осал пашаж дене пичкаен, шÿм-чон тургыжмым чытен кертде, нарÿмыжым йÿэш да кола.

«Ачийжат-авийжат» (1923) драмыште марий калыкын XIX курым мучашсе, XX курым тÿҥалтышсе илышыжым ончыктымо: капиталын шеҥын пурымыжлан кöра ожнысо кугу еш, патриархальный йÿла вучыдымын шырпештеш, шалана. Шоҥго ача-авамыт ден икшывышт коклаште, рвезымыт радамыштат келшыдымаш тарвана. Тидын негызеш пьесыште пÿсö социальный проблемым шыҥдарыме. Амыше, шолдыргышо йыжыҥ дене кучедалаш ончыл шонымашан рвезе тукым кынелеш. Мачук, пьесын тÿҥ геройжо, тошто илыш радам гыч утен лекше самырык йыгыт, кугыжан кылкучем ваштареш шкетын сöйым, кугу тумам нöлталеш. Тудын шонымыжо, койышыжо радамышке Маюк ден Сану, ялысе кÿтÿчö Мичи лишемыт. Маюк, тошто йÿлам жаплыде, йöратыме качылан марлан кая, шке пиалже верч кучедалмаште сеҥымашке лектеш. Пьесе мучаште кугыжан пинерешкыже-влак Мачукым сорлыклат, арестоватлат, четлыкыш петырат. Но тудо ойырен налме корныжлан нимыняр ок öпкеле, вуянчык улмыжо ок вашталт. Мачукын революционер лийшашыжлан ÿшанаш лиеш, вет ожно казаматыште осал кашак гына огыл, сай еҥат шуко шинчен. Нунышт эрык верч кучедалмаште Мачуклан чын корным ончыктен, полшен кертыныт. Пьесыште тунамсе рвезе марий тукымын революционно-демократический уш-акылже помыжалтмым, кугыжан кылкучем ваштареш кредалме корныш шогалмыжым ончыктымо. 

«Марий сылнымут нерген мый 1919 ийыште шонаш тӱҥалынам, тунамак пьесым возаш тӧчышым. Возымемым иктыланат ончыктен омыл. 1921 ийыште гына Яраҥысе марий туныктышо-влаклан лудын пуышым… Нуно мыланем ончыктат возен шогаш каҥашым пуышт…»

– Литератур пашам тӱҥалмыж нерген Шкетан тыге ойлен.

Шкетан поэт семын

М. Шкетан сылнымутыш толмыжо, ушнымыжо годым поэзий декат кумылын шоген. Колымшо ийла тÿҥалтыште тудо шагал огыл почеламутым возен, икмыняржым «Йошкар кече» газетеш савыктен. Келге социальный шонымашан рушла возымо «Заря»,  ныжылге кумыл дене шыҥдаралтше «Йöратымемлан», «Шкет чон», «Молан ойгыраш», шочмо пÿртÿсым моктышо «Жап шуын», «Шошо толын» почеламут-влак, мыскара сынан «Марий сÿан» – поэтын тÿрлö темым келгын шыҥдарен моштымыжым, тÿрлö стильым кучылтмыжым ончыктен. 

Шкетанын ойлымашыже-влак

М. Шкетан сылнымутышто эре йоҥгыдо, у корным кычалын. Драматургийым кушкыжмо, поэзий деке кумылаҥме деч вара тудо прозышко кусна. 1923–1925 ийлаште шуко ойлымашым воза: «Юмын языкше», «Калык вашталтеш», «Нужна туныктен», «Юмын закон почеш», «Ӱчашымаш», «Вашталтыш», молат. Религийын калык уш-акылым аҥыртарымыже, тошто йÿлан осалже, амыше улмыжо – нунын тÿҥ проблематикышт. Кÿшнö ончыктымо ойлымаш коклаште 1924 ийыште Москваште посна книга дене лекше «Юмын языкше» ойлымаш утларак кумдан палыме.

1921–1922 нужна ий жапысе марий ялын неле, пычкемыш илышыжым сÿретлен, автор тыште поян ден карт-влакын осал пашаштым тÿжвак луктын. Вет юмын лÿм дене нуно шемерым ондаленыт, кумалтыш ыштыме парышым шке кÿсенышкышт оптеныт. Ойлымаште ме калыкын волгыдо ончыкылыкшо верч кучедалше тале еҥ-влакым ужына. Тиде – Вачи ден Сану. Тушман-влак дене вашпижмаште Вачи кола, тудым Йогор янлык семын шугыньо ден перен пуштеш. Йолташыже колымек, тупеш котомкам сакен, Сану олашке тунемаш кая. Автор герой-влакын койыш-шоктышыштым, уш-акылаштым келгын лончылаш тыршен, калык йылмын поянлыкшым кумдан кучылтын.

У илышым чоҥымо дене пырля шемерын юмылан ÿшанымыже мöҥгештын, изем толын. Тидым писатель раш ужын да ятыр ойлымаште ончыктен. Теве «Нужна туныктен» ойлымашын тÿҥ геройжо, йорло марий Тымапи Вöдыр, попын опкын  улмыжым ужын, йÿшывуя юмылташ толшо юмын еҥым, шоягоремже гыч кучен, тÿгö поктен луктеш. Почешыже юмоҥам уремыш луктын кудалта. Тыге Вöдыр юмылан ÿшанымым чарна.

М. Шкетанын тунамсе прозыжын вес проблемыже – еш коклам у йÿла шÿлышеш негызлымаш, марий ÿдырамашын тошто коса деч эрнымыже, волгыдо да эрык корнышко нелын толмыжо. Тиде темылан «Палыде», «Вакшагур», «Чодыра лоҥгаште», «Микась Майрук» ойлымаш-влак возымо улыт. Кугу Октябрь ÿдырамашлан пöръеҥ дене тöр праван лияш йöным пуэн, но тошто шинчыр деч утлымаш вик эртен огыл, рÿдаҥше ората чот мешаен. Мутлан, «Вакшагур» ойлымашын героиняже, пычкемыш марий ÿдырамаш Майруш, опкын марийжын, Тарай Вайсан, мыскылмыжым чытен кертде, вакшагурыш тöршта. Ир койышан, сут тÿшкалан верчын тудын ÿмыржö кÿрылтеш.

Еш илышым сÿретлыше произведенийлаш автор келге шонымашым шыҥдара. Шергалына сюжет да чоҥалтме шотышто пеш проста улшо «Чодыра лоҥгаште» ойлымашым. Тудын тÿҥ героиняже Олю техникумышто тунемын, вара тошто койышан ачажын-аважын ойышт почеш тунеммым чарнен. Ялыште йокрокланен илымек, чодыра ороллан марлан лектын. Икана тушко Олюн ожно келшыме таҥже Пöдыр толын лектын. Кок рвезыеҥын шÿмыштышт тул гай йöратымаш кумыл угыч ылыжеш. Пич чодырам, марийжым коден, Олю Пöдыр дене пырля олаш кая, адакат педтехникумышто тунемаш тÿҥалеш. «Тений рвезыеҥлан шÿдыр гай калык ончылно йолген шогыман» манын, писатель самырык тукымым тунемаш, шке илышым шочмо калыкын пÿрымашыжым куштылемдыме, саемдыме чолга паша дене пеҥгыдын кылдаш ÿжын.

1928 ийыште М.Шкетан «Мичун уке ачажат», «Яку» сылне ойлымаш-влакым возен, марий йоча литературым вияҥдымашке чесле надырым пыштен.

Шкетан журналист семын

М. Шкетанын литератур да мер пашаже тÿҥалтыш гычак газет дене кылдалт шоген. Шочмо йылме дене печатлыме мут Кугу Октябрьын марий калыклан кондымо ик эн шергакан пöлекше лийын. 1921–1923 ийлаште «Йошкар кече» редакторжо С. Чавайн лийын. Тудо М. Шкетаным шке декыже, редакцийыш пашам ышташ поро кумылын ÿжын, самырык авторлан творчески кушкаш сай, йоҥгыдо корным почын. Кок кугу писатель, йолташла келшен, марий калыкын революционный шÿлышан газетшым луктыныт.

Печатьыште пашам ыштымыже М. Шкетанлан у илышым чоҥымаште агитатор да пропагандист лияш, мер илышыште эре ончылно шогаш полшен. Колымшо ийлаште тудо «Йошкар кече» газетеш да тудын пелен 1925–1927 ийлаште лекше «Арлан ден Кестен» мыскара журналеш 300 утла статья ден фельетоным, очеркым, кÿчык ойлымаш ден корреспондецийым печатлен. Писательын публицистикыже илыш гай кумда, тÿрлö йыжыҥан, тунамсе саманын йогынжым тичмашын сÿретлен, моткоч шуко да пÿсö проблемым шыҥдарен.

Поснак тидым палемдыман: писатель колымшо ийла тÿҥалтыштак озанлыкым йол ÿмбак шогалтымаште, илышым саемдымаште кооператив шемер кресаньыклан моткоч кугу пайдам пуэн кертмыж нерген раш умылтарен, шуко возен, марий калыкым кооператив ушемлашке ушнаш ÿжын.

М. Шкетан бюрократ, арамлогар, калык погым шолыштшо-влак ваштареш лым лийде кучедалын. Тудо тунамак командно-административный системын тупрÿдыжым ужын, чаманыде почкен.

Уста публицист вес элласе калыкын илышыжымат эскерен шоген, сайын пален, шочмо кундемым тÿнямбалне сургалтше тÿрлö событийла дене палдарен. Империалист тÿшкан сарлан ямдылалт шогымыжым тÿжвак луктын.

М. Шкетан литературный критик семынат тыршен, самырык поэт-влакын возымыштым лончылен, кушкашышт уло кумылын полшен. Тудо марий йылмылан кугу верым ойырен, шочмо йылме чот вияҥже, йоҥгыдо, раш, поян лийже манын шуко статьям савыктен.

1930-шо ийласе илышыже да сылнымутшо

Кумлымшо ийла М. Шкетанын творчествыштыже у йыжыҥ семын палемдалтыныт. 1929 ийыште, Йошкар-Олам коден, писатель шочмо Тошто Крешын ялышкыже илаш толын, чумыр вийжым сылнымут пашалан пуэн. Тиде пагытыште эн сай произведенийже-влакым возен – тÿрлö жанр дене, шуко тÿрлö темылан. Писательын чапше тунам моло вереат шарлен. Горький олаште (кызыт Нижний Новгород) савыкталтше «Натиск» журнал – тиде крайысе писательмытын органышт 1933 ийыше (7–8 номер) тыге палемден: М. Шкетан – Юл кундемыште ик эн тале да кумдан палыме писатель».

Илыш йогыным келгын шымлаш тыршен, Яков Павлович шке ойпогыжым мер паша дене чак кылден: шочмо ялыштыже колхозым ышташ полшен, ревиз комиссийым вуйлатен, Оршанке райисполкомын членже лийын, культур пашам виктарымаште тыршен, тыглай колхозник семынат пашам ыштен. Ӧраш логалеш: кузе тудо творческий пашалан, сылне произведений-влакым возаш жапым муын?! Мо-гынат, писатель шолын шогышо илыш дене илен, шочмо калыкын социализмым чоҥымаште сеҥымашыж дене кумылаҥын. «Вий шутымем семын социализмым ышташ полшем», – возен тудо ик серышытыже.

Марий кундемышке кумлымшо ийла кугу вашталтышым конденыт. Акрет госек лапчык аҥажым шога дене коркалыше кресаньык тÿшка пашашке ушнен, колхоз имне дене пырля тракторым кушкыжын. Олаште промышленный предприятий-влак шукемыныт. Но тунамсе пагытым тоталитаризм режимын вияҥмыже, сталинизмын озаланымыже койдарен, чот локтылын. Коллективизаций тÿҥалмек, чыла вере «класс тушманым», «кулакым», «троцкистым», «бухаринецым», моло «калык тушманым» кычалаш, вожге куклен лукташ тÿҥалыныт. Пÿтынь элыште ятыр миллион титакдыме еҥ репрессийыш логалын. Марий кундемат тыгодым öрдыжеш  кодын огыл, тÿжем дене эн ушан-шотан эргыже-ÿдыржö-влакым йомдарен. Тиде туткар саманын чын тÿсшым писательмыт раш ужыныт, умыленыт гынат, шке произведенийыштышт вик ончыктен кертын огытыл. Вет чыла вере, газет ден журналлаште, партийный цензур лийын. Садлан тораш ужшо, келгын шонышо кугу писательмыт тунам илышын осалжым сÿретлаш важмалдыкын каласыме-шыҥдарыме шонымашан произведенийлам возеныт, савыктеныт. Шукышт садак репрессийыш логалыныт.

М. Шкетан «Ме тоштым сеҥена» (1931) очерк книгаште Марий кундемыште эн ончыч Оршанке МТС ыштымым ончыктен. Кугу верым кресаньыкым тÿшка озанлык дене илыме корныш вончыштарымылан ойырен. Ме ужына: колхозым виеш чоҥымо жапыште ялысе илыш граждан сар годсо гай, пачемыш пыжаш семын лийын. Вет лач тунам «совет элысе калыкмытын йöратыме ачашт», социализм чоҥымо годым класс кучедалмаш утларак пÿсемеш манме шояк теорийым шонен луктын, незер ден улан кресаньыкмытым икте-весе ваштареш таратен, кредалаш кынелтен. Тидын негызеш ялыште социальный конфликтын чот келгеммыжым писатель «Кодшо румбык» (1931) ден «Шурно» (1933) драмылаштыже моштен ончыктен. Нуно икте-весым ешарат, кокытыштыжат колхоз ыштыме жапыште ялысе калыкын илышыже пужлымым, икте-весе дене пуредылмым, туманлымым, ваш-ваш чогымым, улан-поян еҥым НКВД-лан кучен пуэн, ссылкыш колтымым, четлыкыш петырымым сÿретлыме. Кок драмыштыжат мыняр-гынат тиде ойган саманыште «класс кучедалмашын» келгеммыж нерген пунчеж шонымаш шижалтеш. Тунамак палемдыман: М. Шкетан кеч-кунам шке произведенийлажым пÿсö социальный конфликтеш негызлен, чоҥен, вияҥден. Тÿрыснек ончымаште, нине драме-влак коллективизаций годсо жапым пеш чын ончыктат.

Колхоз виеш ышталтын гынат, мыняр-гынат саемын, тÿшка пашаште тудын шонымашыже весемын, вашталтын. Колхоз илыш у марий кресаньыкым шочыктен, йол ÿмбак шогалтен – тыгай ойым шыҥдарен писатель шкенжын ятыр ойлымашыштыже. Тиде радамыште «Карпуш», «Лукаш», «Капка орол», «Какшан воктен», «Корнышто» ойлымаш-влак поснак кумдан палыме улыт. Карпуш, тыгаяк лÿман произведенийыште тÿҥ герой, шке илышыштыже эн тÿҥлан колхоз пашам шотла. Но тудо ешыште шкенжым кучен ок мошто, ватыжым ондала, ÿдырамашым ок акле. Пошкудышт полшымо дене Карпуш титакшым умыла, ойлымаш мучаште ватыж дене угыч ушна. Айдемым чын корныш шогалтымаште коллективын вийже пеш кугу, куатле, пайдале – тыгай сай ойым шыҥдарыме тыште.

«Капка орол» ойлымаште Орой, Савин ватыже, колхозышто гына помыжалтын, шке вийжым пален налын. Ончыч тудын илышыже шинчыше вÿд  гай куакш да амыше лийын гын, кызыт тудо кеч-могай пашаште эре ончылно. Оройым ончен, колхоз пашам ыштен, капка ороллан його Сави ватыже семын уэмеш, калык тÿшкашке ушна.

Кумлымшо ийлаште Яков Павлович революций ден граждан сар темылан ойлымаш циклым пöлеклен: «Революций, мый тыйын айдемет улам!», «Революций водын», «Илыш ÿжеш», «Корнышто», молат. «Революций, мый тыйын айдемет улам!» ойдымашым прозо дене возымо поэме манаш лиеш, вет тудо Кугу Октябрьым чапландарыше сылне моктеммур семын йоҥга. Кумыл нöлтын, шÿм вургыжын каласен, автор тыгай шулдыран ойым чоҥен: «Тау, Революций! Тый нимодымо еҥым уланым ыштенат. Кредалаш моштыдымым кредалаш туныктенат. Мый тыйын айдемет улам!» Каласыман: кызытсе саманыште южышт Октябрь революций калыкын ÿшанжым сулен кертын огыл маныт. Тыгай ойышто икмыняр чын уло, но тÿслен шымлымек, икте раш: личность культ, тоталитарный кылкучем ок сеҥе гын, кумда элна чынак демократий сынан социализмым чоҥен, революцийын сöрымыжым пÿтынек обществыште шыҥдарен кертеш ыле. Революцийын шемер ончылно нимогай титакше уке, да тудын саскажым шке лавыран кидышкыже Иосиф Джугашвили-Сталин пÿтынек поген налын, илыш-корным важык колтен.

«Революций водын» ойлымашын геройжо Пактай Когой кум ий годым империалист сарыште лийын, мо верч кредалмыжым пален огыл. Руш революционер Блинов дене вашлийын мутланыме тудын ушыжым помыжалтара. Когой революцийлан мелын лиеш, эн ончыч Йошкар гвардийыш возалтеш, Петроградым аралаш кая. Тыште революций верч кучедалмаште тÿжем дене пычкемыш салтакын уш-акылже помыжалтмым, у шонымашан айдемын шочмыжым сÿретлыме.

«Илыш ÿжеш» – граждан сарыште лийше геройын (Мараев ден Кердинын) шарнымышт семын возымо. Шке илышыштыже лийше факт-влакым кучылтын, автор граждан сар годым Юл кундемыште совет властьын нелын пеҥгыдеммыжым, эллан киндым продразверстке почеш ямдылымым ончыктен.

Шкетанын мыскара прозыжо

М. Шкетан тале мыскараче лийын, колымшо ийлаштак тыгай сынан ятыр произведенийым возен. Воштылчык – айдемын илышыже, йÿлаже, койышыж гыч тÿрлö уто-сите косам, изи-кугу ситыдымашым кожгатен, когартен лукмо куатле йöн, вес семынже тудым литературышто, литературоведенийыште «юмор», «сатир» жанр-влак манын палемдат. Писатель, марий калык мыскарам шымлен, шотыш налын, тудын ойыртемжым пален, мемнан сылнымутыш оҥай термин-влакым пуртен. Колымшо ийла тÿҥалтыште весела, калык мыскара шотан комедийже-влакым, нунын юмор тÿсан ойыртемыштым палемден, автор «оҥарчык», «койдарчык» манын, а сатир койышан «Ораде» пьесыжым арам огыл «мыскылчык» манын лÿмден.

М. Шкетан мыскара ойлымашым 1935–1936 ийлаште поснак шуко возен: «Патай Сопром», «Вуйлатышын пондашыже», «Опой кува», «Сöсна поминка», «Команмелна», «Ече», «Парашют», «Шымле ик подкинде», «Маскам лош», «Мераҥ лу», «Радиошойыштмаш», молат. Нунын чоҥалтмышт шке шотан, оҥай, лудшым сымыстарыше. Шукыштын геройышт мыланна койыш-шоктышышт нерген шкешт каласкалат, тыге чын тÿсышт, уш-акылышт лудшо ончылно рончылтеш, рашемеш. Тунамак авторын герой-влак деке отношенийже коеш. Ме ужына, кузе амызе годсо, тошто косам сеҥен, ялыште у йÿла вожым колта, вияҥ толеш.

Ойлымаш-влакын тÿҥ геройышт шукыж годым тыглай еҥ, колхозник улыт. Автор нуным пагала, но илыш деч, культур шотышто шеҥгелан кодмыштлан аярын воштылеш, сай корныш колтынеже. Мутлан, Патай Сопром – илалше, тÿрлым ужшо, пашам йöратыше колхозник, лавыраште, таракан да умдыла дене пырля илен тунемын. Уста столяр лийын гынат, шке озанлыкшым саемдыме нерген шонен огыл. Икана Сопром сарыште пырля коштмо йолташыж дене уна лийме годым пеш кугу вожылмашке пурен. Тылеч вара тудо шке йолташыже, Гордей Вöдыр семынак, илышыжым у йÿла негызеш чоҥаш шонен пышта.

«Вуйлатышын пондашыже» ойлымашын персонажше – Йогор Кргори, ончыл колхозын вуйлатышыже. Тудо ожно кольмо гай кумда, лужга пондашыжлан кöра тÿрлö погынымашке сайлалтын. Еҥ ойым колыштын, илышым нергелаш тунемын. Садлан Кргори шкенжын «исторический» пондашыжым кузе-гынат арален кодынеже. Но колхозник-влак, тидым шотыш налде, у парикмахерскийым вуйлатышын пондашыжым тÿред налме дене почаш пунчалыт. Оҥайже эше теве тышеч лектеш: парикмахер шотеш Моско парикмахерскийыште ожно шверцарлан шогышо Кавырлям шогалтыме. Ӱпым сайын тÿред моштыдымыжлан верчын тудо калык ончылно шкенжымат, колхоз вуйлатышымат койдарен, вожылмашке луктын, чылаштым воштылтен.

«Опой кува», «Сöсна поминка», «Команмелна» сатир сынан, але автор манмыла, мыскылчык тÿсан улыт. Тыгай йöным писатель, тошто илышын катыкше, чиновник, бюрократ, калык погым шолыштшо, йолагай ден йÿшö-влакым почкен, «яндар вÿдыш» лукмо годым кучылтеш.

«Сöсна поминка» ойлымаште ожнысо черке пашаеҥ Пашкаров лÿмжö могай улмым, шотдымо тÿсшым палемда. Тудо — йÿаш йöратыше, осал пашам муторгаж дене левед моштышо, калык погым шалатылше еҥ. Колхозышто ревиз комиссийым вуйлаташ шогал кертын, шкеж гаяк його, йÿшö, жулик тÿшкам арала, шотанжым тÿрлын ÿмылта, койдара. Ойлымашын сюжетше Пашкаровын колхоз сöснам пазарыште мошенник семын ужалымыж негызеш чоҥалтын. «Геройын» ондалчык улмыжым, шем чонан, кадыр кидан тÿсшым ме колхоз правленийыште «отчетым» ыштымыж годым ужына. Ешарыман: тенийсе саманыште Пашкаровмыт чот пошеныт, илыш чыным шойыштеныт.

«Команмелна» ойлымаш революций деч ончычсо марий ялын илышыж дене кылдалтын. Тышке ола гыч землемер толын, команмелнам утыжден кочкын, мÿшкыр чер дене черланен. Ялысе калыклан сырен, эн шÿкшö, купан мландым шелын пуэн. Тыге кугыжан чиновникын тöра улмыжо, калыкым пагалыдымыже, революций деч лÿдмыжö моштен ончыктымо. Тунам иктаж-могай пышткойшо бюрократлан верчын тÿжем дене шемерын илышыже пужлен кертын.

М. Шкетан кызытсе пагыт дене келшен толшо мыскарам шуко муын, устан сÿретлен. Тиде радамыште – «Ече», «Парашют» – мемнан элыште физкультур ден спортын кумдан шарлымыштым, таза да пеҥгыде самырык тукымым ончен куштымаште кугу верыштым ончыктат. «Ече» ойлымаште ик тыглай ешым ужына. Суртпечын озаже Васли (тудо мыланна шке «ече чер» дене уло ешге черланымышт нерген каласкала) эргыжын йодмыж почеш ечым налеш. Икмагал жап гыч ватыжат, Марпа, мунчалташ тÿҥалеш, тазалыкшым пеҥгыдемда. Ечылан верчын вате-марий коклашке «шем пырыс» кудал пура. Молан манаш гын, Васлилан «вожым торкален, ече дене коштшо ÿдырамаш» ок келше. Ончет гын, тудо шкеже илыш деч почеш кодын, тошто йÿла дене авыралтын. Ик теле кечын Марпам Горький олаш, крайысе ударник-влакын погынышкышт делегат семын колтат. Йошкар-Ола гыч Горький марте делегаций ече дене мунчалтен кая. Лач тидыже Васлим йöршеш öрыктара, да тудо кече еда тора вел гыч ойган уверым вуча: пуйто тудын ватыже корнышто, чот черланен, кылмен колен. Но икмыняр кече гыч газетыште ватыжын сÿретшым ужеш, ойлымо ойжым лудеш. Ватыже таза, весела кумылан пöртылмек, Васли Марпа дене сöраса, сÿмсыр койышым сеҥен, шкежат йÿдым, ватыж деч йышт, ече дене кошташ тÿҥалеш. Шуко гана камвозеш, но сайынак тунем шуэш. Мучаште Васли мыланна тыге увертара: ынде чумыр ешыже ече дене мунчалта, да тудын кум ияш эргыжат йодеш: «Ачий, мыланемат есе клес...» Пытартыш ойсавыртыш авторын йоча йылмым сайын палымыжым ончыкта.

М. Шкетанын мыскара ойлымашлаштыже ик ойыртемым поснак палемдыман: автор лудшо еҥым эре ужын, шижын шога, тудын дене пеҥгыде кылым кучаш тырша, кумылаҥден мошта. Нине ойлымаш-влак калык мутланыме йылме дене возымо улыт да шонымашым кÿчыкын, сылнын да раш шыҥдарыме дене ойыртемалтыт. Тÿрлö йöрдымö койышым воштылын, автор лудшо еҥым яндар чонаным, поро ушаным, волгыдо йÿла дене илышым ужаш, ышташ шонен. Кеч-кунам шочмо калыкын вийжылан эҥертен, тудлан полшаш шонен, эре ончыко каен, у произведенийым возаш тыршен.

«Эреҥер» роман

М. Шкетанын 1930-1933 ийлаште возымо, 1933 ийыште Йошкар-Олаште посна книга дене савыктыме эпический сынан тиде произведенийже писательын ойпогыжо рÿдö верым налеш. « Эреҥерым» сераш Яков Павлович ончычсо пÿтынь творчествыж дене, колымшо ийлаште илышым келгын шымлымыж дене ямдылалтын. Тунамак ял озанлыкым, кооперацийым, мланде пашам, экономикым вияҥдыме нерген моткоч шуко статьям, очеркым, фельетоным савыктен. Чыла тиде варажым романым возымаште поян материал лийын.

«Эреҥерын» сюжетше, действийже тÿҥ шотышто Марий кундемын коымшо ийласе илышыж дене кылдалтыныт, но тулеч ончычсо саманат раш коеш: революций жап, граждан сар да военный коммунизм годсо пуламыр.

Романыште нэпын шуко йыжыҥжын вияҥмыже – тудын сай ден осал могыржо, яжо да торжа чурийже – мыланна раш, воштончышто ужмо гай коеш. Автор нэпым, колымшо ийлам вес илыш-корнышко наҥгайыше тÿҥалтыш йогын, эрыкан социализмын эр эҥерже семын палемда.

«Эреҥерын» у сынже теве тыгай: тыште тÿҥ герой шотеш чумыр марий калыкым, тудын кокла гыч налме тÿрлö социальный лончын – кресаньыкын, интеллигецийын, пашазын, коммунистмытын — ятыр образыштым, пÿртÿс ден айдеме кокласе кылым, моло тÿрлö темым ужына. Икманаш, романым марий калыкын нэп илышыжым сылнын сÿретлыше энциклопедий шотан произведений манаш лиеш. Тудын сюжет мундыраже шемер кресаньыкын у илышым чоҥымо, тÿшка пашам ыштыме корнышко нелын вончымыж дене кылдалтын. Чыла тидыжым тунам коммунистмыт вуйлатеныт.

Романыште интеллигецийлан кумда верым ойырымо. Революций деч ончычсо интеллигеций тÿҥ шотышто шемер калык деч торлышо лийын. Кугыжан кылкучем дене келшен илен, тудлан вуйым савен. Совет власть жапыште у марий интеллигенций кушкын.

Роман мучко ме марий калыкын у илышым чоҥымашке неле, оргажан, лакылан корно дене толмыжым ужына. Акрет годсек тошто радаман ялын негызше шкет озанлык лийын. Шкетвуя илыш куным виктарыме паша лектышым иземден, экономикым ÿлыкö волтен.

Марий пÿртÿсын сöралжым, поянлыкшым М. Шкетан романыште ятыр вере устан сÿретлен, поэт семын моктен. Пÿртÿс мемнам пукша, йÿкта, чикта, йол ÿмбак шогалта, шке моторжо-чеверже дене куандара. Садлан ме пÿртÿсым аралышаш, поянлыкшым моштен кучылтшаш улына манын, пеш кÿлешан ойым шыҥдарен.

«Эреҥер» роман 1936 ийыште Нижний Новгород  оласе краевой издательствыште посна книга дене рушла лектын. Тудым марла гыч А. Айзенворт кусарен, литературно А. Патреев тöрлен. Чаманаш перна: тыгодым оригиналым ятырлан иземдыме, кÿчыкемдыме. Туге гынат рушла лекше «Эреҥер» шуко лудшын кумылжым савырен, шÿм-чонжым вургыжтен.

Ӱмыр корно мучаш 

Яков Павловичын ÿмыржö корно кыдале 1937 ийын ага тылзын 18-ше кечынже кÿрылтын. Тудо Оршанке районысо больницеш шодо пуалме чер дене колен. Вилям кочшо курныж гай шем шулдыржым шарен, 1937 ийысе шучко жапын толмыжым ужын, писатель тÿргоч колянен, тургыжланен. Черланымыжым шижын, тудо шкеак Оршанкыш эмлалташ каен, тöрланаш шонен, но тушеч мöҥгеш пöртылын огыл.

Шарнымаш

Марий серызе-классикым калык тачат ик эн сайын пала да пагала. Тудын лӱмжым Марий Элыште икмыняр объект нумалеш:

• М. Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театр (1948);
• Йошкар-Олаште урем;
• Юлсер олаште урем;
• Оршанкыште урем;
• Моркышто урем;
• Оршанке кундемысе рӱдӧ книгагудо (2002);
• Театр сымыктыш аланыште пуымо Марий Эл Республикын Кугыжаныш премийже (1999 ий гыч);
• Йошкар-Олаште бюстым шогалтыме;
• Тошто Крешын ялыште бюстым шогалтыме (1967).

1991 иыйште Тошто Крешын ялыште Шкетан лӱмеш тоштер-пӧртым почыныт.

Тӱҥ произведенийже-влак

• Юмын языкше: илыш гыч ойлымаш [Божий грех: рассказы из жизни]. М., 1924. 40 с.
• Ачийжат, авийжат: драма [Эх, родители!..: драма]. М., 1928. 64 с.
• Ораде: мыскылчык [Безумный: комедия]. Йошкар-Ола, 1928. 28 с.
• Мичун уке ачажат: ойлымаш [У Мичу нет отца: рассказ]. М., 1928. 32 с.
• Яку: йоча ойлымаш [Яку: рассказ для детей]. М., 1928. 24 с.
• Юмын языкше: илыш гыч ойлымаш [Божий грех: рассказы из жизни]. Йошкар-Ола, 1929. 32 с.
• Важык вуян йыдал: оҥарчык [Кривоносый лапоть: комедия]. Йошкар-Ола, 1929. 20 с.
• Ойлымаш-влак [Рассказы]. Йошкар-Ола, 1929. 68 с.
• Ме тоштым сеҥена: ойлымаш [Мы старое победим: рассказ]. Йошкар-Ола, 1931. 56 с.
• Эреҥер: роман. Йошкар-Ола, 1933. 188 с.
• Шурно: драма [Урожай : драма]. Йошкар-Ола, 1934. 52 с.
• Илыш ӱжеш: ойлымаш-вл. [Жизнь зовет: рассказы]. М., 1935. 136 с.
• Лапчык Каритон: койдарчык [Лапчык Харитон : комедия]. Йошкар-Ола, 1935. 48 с.
• Мыскара ойлымаш-влак [Юмористические рассказы]. М., 1936. 104 с.
• Ойырен налме произведений-шамыч [Избранные произведения]. Йошкар-Ола, 1940. 408 с.
• Якшывай: ойлымаш [Якшывай: рассказ]. Йошкар-Ола, 1943. 36 с.
• Мыскара ойлымаш-влак [Юмористические рассказы]. Йошкар-Ола, 1944. 128 с.
• Корнышто: ойлымаш [В дороге: рассказ]. Йошкар-Ола, 1950. 24 с.
• Мераҥ лу: ойлымаш [Заячья кость: рассказ]. Йошкар-Ола, 1950. 8 с.
• Мыйын упшем: ойлымаш [Моя шапка: рассказ]. Йошкар-Ола, 1950. 4 с.
• Пьеса-шамыч [Пьесы]. Йошкар-Ола, 1950. 264 с.
• Эреҥер: роман. Йошкар-Ола, 1950. 224 с.
• Ойлымаш-влак [Рассказы]. Йошкар-Ола, 1951. 308 с.
• Эреҥер: роман. Йошкар-Ола, 1953. 228 с.
• Мыскара ойлымаш-влак [Юмористические рассказы]. Йошкар-Ола, 1954. 156 с.
• Юмын языкше; Аракан осалже: ойлымаш-влак [Божий грех; Вред алкоголя: рассказы]. Йошкар-Ола, 1955. 80 с.
• Роман, пьеса, ойлымаш, очерк да статья-вл.: 4 т. дене печатлалтыт [Собрание сочинений в 4-х т.], Йошкар-Ола, 1962. 1-ше т. : Пьеса влак. 396 с.; 2-шо т.: Ойлымаш ден очерк-влак. 552 с.; 3-шо т.: Мыскара, ойлымаш, фельетон, почеламут да статья-влак. 440 с.; 4-ше т.: Эреҥер: роман. 340 с.
• М.Шкетанын публицистикыже: писательын творчествыже гыч лит.-документ, материал-вл. / сост. С.Я.Черных. Йошкар-Ола, 1966. 340 с.
• Эреҥер: роман. Йошкар-Ола, 1986. 224 с.
• Чумырен лукмо ойпого: 3 т. дене савыкталтеш [Собрание сочинений в З-х т.]. Йошкар-Ола, 1990–1991. 1-ше т.: Почеламут, пьеса- влак. 392 с.; 2-шо т.: Ойлымаш, мыскара, новелла, очерк, статья, корреспонденций, фельетон-влак. 608 с.; 3-шо т.: Роман, ойлымаш, повесть, очерк, фельетон, новелла, статья, серыш-влак. 624 с.
• Роман, повесть, ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 2001. 368 с.

Вес йылмылаш кусарыме произведенийже-влак

• Эренгер: роман / пер. на рус. А. Айзенворта. Горький, 1936. 168 с.
• Рассказы / пер. на рус. А. Докукина. Йошкар-Ола, 1948. 80 с.
• Айырен нӓлмӹ произведенивлӓ [Избранные произведения] / пер. на горномар. Н. Николаева, К. Беляева. Козьмодемьянск, 1948. 48 с.
• Эренгер: роман / пер. на рус. А. Докукина. Йошкар-Ола, 1950; 1953; 1955.
• Рассказы. Йошкар-Ола, 1951. 308 с.
• Эренгер: роман / пер. на горномар. Козьмодемьянск, 1952. 204 с.; Йошкар-Ола, 1981. 224 с.
• Детям: рассказы. Йошкар-Ола, 1953. 64 с.
• Жизнь зовет: рассказы. Йошкар-Ола, 1953. 232 с.; Йошкар-Ола, 1955. 232 с.
• Восход солнца: пьесы / пер. на рус. М. Шамбадала. Йошкар-Ола, 1954. 160 с.
• Эреҥер: роман / пер. на чуваш. В. Рзая. Шупашкар, 1957. 236 с.
• Юмористические рассказы. Йошкар-Ола, 1957. 96 с.; Йошкар-Ола, 1960.104 с.
• Эренгер: роман / пер. на рус. В.Муравьева. М., 1971; 1979.
• Эреҥер: роман / пер. палатыш. Рига, 1973. 278 с.
• Корнышты: шайыштмашвлӓ [В пути: рассказы|. Йошкар-Ола, 1978. 184 с.
• Эренгер: роман / пер. на рус. В.Муравьева. Йошкар-Ола, 1975; 1989.
• Роман, повесть, шайыштмашвлӓ / пер. на горномар. И. Горного. Йошкар-Ола, 2004. 380 с.

Театр постановко-влак

• Сардай: драма. (Мар. театр) 1922, 1927.
• Ачийжат-авийжат!.. [Эх, родители... шрама]. (Мар. театр) 1923, 1952, 1970, 1981, 1998.
• Шошым сеҥен [Весна победила: драма]. (Мар. театр) 1924. Шурно [Урожай: драма]. (Мар. театр) 1933.
• Важык вуян йыдал [Кривоносый лапоть: комедия]. (Мар. театр) 1933.
• Кодшо румбык [Муть прошлого: драма]. (Мар. театр) 1949. Лапчык Каритон; Кок сӱанат пеле;
• Важык вуян йыдал [Лапчык Харитон; Две с половиной свадьбы; Кривоносый лапоть: одноактные комедии]. (Мар. театр) 1949, 1978.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

• Бассаргин Б. М. Шкетан: о жизни и творчестве писателя. Йошкар-Ола, 1960. 120 с.
• Шкетан М. (Яков Павлович Майоров) // Театр, энциклопедия. Т. 5. М., 1967. С. 894.; Краткая лит. энциклопедия. М., 1975. Т. 8. С. 730; БСЭ. М., 1978. Т. 29. С. 422 ; Лит. энциклопед. словарь. М., 1987. С. 742.
• Иванов А. Марийская драматургия: основные этапы развития. Йошкар-Ола, 1969. 276 с.
• Черных С. Творческий путь М. Шкетана. Йошкар-Ола, 1969. 236 с.
• Черных С. М.Шкетанын творческий корныжо. Йошкар-Ола, 1973. 24 с.
• М. Шкетан нерген фотосӱрет, сӱретла шарнымаш-влак: туныктышо-вл. пособий. Йошкар-Ола, 1973.72 с.; 1987. 64 с.; 1992. 66 с.
• По шкетановским местам Оршанского района // Всерос. общество охраны памятников истории и культуры. Оршанка, 1988. 16 с.
• По шкетановским местам. Оршанка, 1991. 28 с.
• Шкетанын мутшым модына: драматургын 100 ийжылан / М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш театр. Йошкар-Ола, 1999. 24 с.
• М. Шкетан: аклыме да шарныме ойпого. Йошкар-Ола, 2003. 160 с.
• Асылбаев Л. Проза М. Шкетна // Учен. зал. МарНИИ. 1951. С. 35–80.
• Эман С. Драматургия М. Шкетана // Учен. зап. МарНИИ. 1951. С. 35–80.
• Черных С. Раннее творчество М. Шкетана: (1919–1929 гг.) // Учен, зап. МГПИ. 1957 .Т. 14. С 177–222.
• Черных С. Роман М. Шкетана «Эренгер» // Труды МарНИИ. 1957. С. 3–50.
• Черных С. Рассказы М. Шкетана 30-х годов // Труды МарНИИ. 1958. С. 3–41.
• Асылбаев А. Яков Павлович Майоров (М.Шкетан) // Очерки истории марийской литературы. Йошкар-Ола, 1960. С. 55–101.
• Асылбаев А. К биографий М. Шкетана //Труды МарНИИ. 1961. С. 3–48.
• Зелинский К. Горький и национальные литературы // Октябрь и национальные литературы. М., 1967. С. 196–200.
• Иванов И. О языке романа М. Шкетана «Эренгер» // Вопросы марийского языкознания. Йошкар-Ола, 1968. С. 128–134.
• Черапкин Н. Притоки. М., 1973. С. 105–106, 137–143.
• Черных С. Традиции М. Горького в творчестве М. Шкетана // М.Горький и современный литературный процесс. Горький, 1984. С 93–100.
• Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С. 311–320.
• История марийской литературы. Йошкар-Ола, 1989. С. 188–206.
• М. Шкетан: аклыме да шарныме ойпого / Ф.Майоров чумырен. Йошкар-Ола, 2003. 160 с.
• Шкетанче кружок: туныктышо-влаклан полыш / П. Емельянов ямдылен. Йошкар-Ола, 2003. 196 с.
• Ямурзина Н. Я.П. Майоров-Шкетанын «Эреҥер» романже да кызытсе жап // Актуальные проблемы финноугроведения. Бирск, 2004. С. 203–209.
• Черных С. М. Шкетан – Яран кундемыште // Ончыко. 2003. № 10. С. 79–89; № 11. С. 101–111.
• МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С.406.

Кылвер-влак

• Майоров-Шкетан нерген М. Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театр официал сайтыште(руш)

Литератур

1. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 752 с. С. 676–681.
2. Марийская биографическая энциклопедия: 3849 имен в истории Марийского края и марийского народа / авт. и рук. проекта В. Мочаев. – Йошкар-Ола, 2007. С. 406.