Николаев, Сергей Николаевич

Сергей Николаевич Николаев
Сергей Николаевич Николаев
	Сергей Николаев
Шочын	1908 ий 23 ӱярня
Шочмо вер	Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Овдасола (кызыт Овдасола) ял
Колен	1993 ий 5 шыжа (85 ий)
Колымо вер	Йошкар-Ола ола
Эл	Российская империя[d]; Совет Социализм Республик-влак Ушем; Россий;
Тыршымаш алан	Драматург, кусарыше, педагог, туныктышо, прозаик, общественный деятель
Чап пӧлек да премий	; Марий АССР-ын Калык серызыже (1958), Марий АССР-ысе сымыктышын сулло пашаеҥже (1946), Марий АССР-ысе Кугыжаныш премийын лауреатше (1980), РСФСР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1960,1978), Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (7 Чапкагаз)

Сергей Николаев (Сергей Николаевич Николаев) (1908 ӱярня 23, Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Овдасола (кызыт Овдасола) ял — 5 шыжа 1993, Йошкар-Ола ола) — марий серызе, драматург, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1939), Марий АССР-ысе сымыктышын сулло пашаеҥже (1946), Марий АССР-ын Калык серызыже (1958), Марий АССР-ысе Кугыжаныш премийын лауреатше (1980).

Илыш корныжо[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Сергей Николаев 1908 ийын ӱярня тылзын 23-шо кечынже Россий империй Озаҥ губерний Чарла уезд Овдасола (кызыт Овдасола) ялеш кресаньык ешеш шочын. Тыштак йоча жапше эртен. Эн ондак шочмо ялысе тӱҥалтыш школышто, вара Арын шымияш школышто тунемын. Школышто С.Чавайнын вуйлатыме литератур кружокыш коштын, спектакльлаште модын. Тыге калык усталыкше дене сылнымут деке шӱмаҥын.

Йошкар-Олаште[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Сергей Николаевын тылеч варасе илышыже, пашаж деч кӱрылтде гаяк Йошкар-Олаште эрта. 1925 ий гыч тудо Марий педтехникумышто тунемеш. Комсомолец-активист семын мер пашаште тырша. Тиде жапыште сылнымут да сымыктыш илыш дек утларак кумылаҥеш. Лачак тиде жапыште тудо Иван Степанович Ключников-Палантай дене палыме лиеш. Уста семлызе деч калык семын ямжым, сылнымутшым умылаш, шижаш тунемеш. А вара шкежат яллашке лектын мурым пога. Калык мурым уло чон дене йӧратымыже ончыкылык драматурглан кугун полшен. Педтехникумышто Семен Николаев изирак ойлымашым, почеламутым возкалаш тӱҥалеш, южышт техникумышто лекше журналеш да пырдыж газетеш савыкталтыныт. А 1929 ийыште техникумым пытармек, Семен Николаев Йошкар-Оласе марий шымияш школышто шочмо йылме ден сылнымутым туныкта. Тыште тудын йырже сылнымут ден сымыктышым йӧратыше йоча-влак чумыргат. Да пырля сылнымут да драм кружокым почыт, кид дене возымо сылнымут журналым лукташ тӱҥалыт, спектакльым ямдылат да яллашке лектын коштыт. 1931 ий гыч Семен Николаев Москосо туныктышо-влакым ямдылыше институтышто шинчымашым пога. Тушеч Марий Пединститутыш тунемаш кусна. А 1936 ий гыч тӱҥалын, тудын пашаже Палантай лӱмеш сем-театральный училище, Марий драмтеатр, Сымыктыш паша управлений, Марий серызе ушем да моло усталык организаций дене кылдалтын.

Сылнымут паша[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Марий калык Семен Николаевым эн ончычак драматург семын пала. «Салика», «У саска», «Вӱдшӧ йога», «Айвика», «Кугу толкын», «Комиссар-влак» - нине да моло пьесыже-влакым калык йӧратен лудеш. Семен Николаевын усталык корныжо эше 30-шо ийла тӱҥалтыштак палемдалтын. Икымше произведенийже – «Ош когарш», ныл кыдежан пьесе. Тудо 1930 ийыште савыкталтын. Вес тӱҥалтыш опытшо – «Тревога» лӱман йоча пьесе. «Ош когаршыжат», «Тревогыжат» самырык авторын але тӱҥалтыш опытшо веле улмаш. Драматург семын тудо калыклан «Салика» музыкальный комедийым возымыж деч вара сайын палыме лиеш. Марий калык «Салика» пьесым шокшын вашлийыж дене драматурглан шулдыран усталык вий-куатым пуэн, тудым у сценический произведенийлам сераш кумылаҥден. 30-шо ийла мучаште Семен Николаевич моткоч тыршен пашам ышта: самырык годым возымо пьесыжым «18-ше ий» лӱм дене тӧрлатен луктеш, кӱчык жапыште «Вӱдшӧ йога» музыкальный драмым, «У саска» комедийым воза. 50-ше ийла тӱҥалтыште эртымгорно пагытым кумдан авалтыше, эпический сынан «Акпарс» драматический повестьым сера.

Тӱҥ произведенийже-влак[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Ош когарш : драма [Белая моль]. Йошкар-Ола, 1930. 40 с.
Тревога : пьеса. Йошкар-Ола, 1931. 28 с.
Салика : муз. пьеса. Йошкар-Ола, 1938. 60 с.
Вӱдшӧ йога : драма [Воды текут]. Йошкар-Ола, 1940. 56 с.
У саска : муз. пьеса [Новые плоды]. Йошкар-Ола, 1941. 68 с.
Салика : муз. пьеса. Йошкар-Ола, 1943. 52 с.
Элнет серыште : комедий [На берегу Илети]. Йошкар-Ола, 1945. 64 с.
Пьеса-шамыч [Пьесы]. Йошкар-Ола, 1947. 252 с.
Волгыдо корно : пьеса-шамыч [Светлый путь : пьесы]. Йошкар- Ола, 1950. 236 с.
Кум пьеса [Три пьесы]. Йошкар-Ола, 1956. 196 с.
Кугу толкын : драма [Бурные годы]. Йошкар-Ола, 1961. 64 с.
Элнет пӱнчерыште: повесть [В Илетском бору]. Йошкар-Ола, 1962. 88 с.
У саска : пьеса-вл. [Новые плоды : пьесы]. Йошкар-Ола, 1965. 208 с.
Вӱдшӧ йога: пьеса-вл. [Воды текут: пьесы]. Йошкар-Ола, 1968. 248 с.
Комиссар-влак: пьеса-вл. [Комиссары : пьесы]. Йошкар-Ола, 1974. 188 с.
Эрвыкай : повесть да ойлымаш-вл. Йошкар-Ола, 1982. 224 с.
Пеледше мланде : ойырен налме пьеса-вл. [Земля в цвету : пьесы]. Йошкар-Ола, 1986. 207 с.
Коммисарын чапше : драма [Честь комиссара] // Кугу толкын : марий драматургий антологий. Йошкар-Ола, 1987. С. 98—160.

Моло йылмылаш кусарыме произведенийже-влак[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Ош когершӹ : драма [Белая моль] / пер. на горномар. Козьмодемьянск, 1932. 44 с.
Девушка е шинели : пьеса / пер. на рус. П.Балашова. Йошкар- Ола, 1942. 48 с.
Пьесы. Йошкар-Ола, 1952. 244 с.
Салика : муз. пьеса / пер. на горномар. Йошкар-Ола, 1970. 76 с. Большая волна : драма / пер. на рус. П.И.Железнова. Йошкар- Ола, 1967. 54 с.
Комиссары : драма / пер. Г.Константинова. Йошкар-Ола, 1972. 68 с. Комиссары : пьесы. М., 1981. 232 с.

Театр постановкыжо-влак[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Салика : муз. комедия. (Мар. театр) 1938, 1939, 1942, 1954, 1956, 1966, 1973, 1988, 1999, 2004.
18-ше ий [18-й тод : драма]. (Мар. театр) 1938.
Вӱдшӧ йога [Воды текут : драма]. (Мар. театр) 1940.
У саска [Новые плоды : комедия]. (Мар. театр) 1941, 1963,
Лейтенант Огнев : драма. (Мар. театр) 1941.
Шинелян ӱдыр [Девушка в шинели : драма]. (Мар. театр) 1942.
Элнет серыште [На берегу Илети: комедия]. (Мар. театр) 1944.
Шочмо кече [День рождения : драма]. (Мар. театр) 1947.
Айвика : муз. драма. (Мар. театр) 1948, 1962, 1982.
Мланде пеледеш [Земля цветет : драма]. (Мар. театр) 1951.
Ӱжара волгалтеш [Зарево : драма]. (Мар. театр) 1952.
Кугу толкын [Большая волна : драма]. (Мар. театр) 1960.
Комиссары : драма. (Рус. театр) 1970.
Комиссарын чапше [Честь комиссара
Айвика : муз. драма. (МТЮЗ) 1991.

Илышыже да творчествыже нерген литератур[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Станиславский Н. «У саска» // Марий коммуна. 1941. 6, 8 янв.
Столяров В. Сергей Николаевич Николаев // Столяров В. Литература — илышын вӱршерже. Йошкар-Ола, 1960. С. 94—158.
Георгина М. Сергей Николаевын пьесылаже марий театрыште // Ончыко. 1968. № 2. С. 82—84.
Иванов А. Калыкын йӧратыме драматургшо // Марий коммуна. 1968. 23 март.
Поморцева Б. Очарованный театром // Поморцева Б. В дороге и дома. Йошкар-Ола, 1977. С. 54—60.
Николаев С. Годы творческих поисков : воспоминания. Йошкар- Ола, 1978. 72с.
Николаев С. Илышем да сылнымут корнем : шарнымаш. Йошкар-Ола, 1981. 80 с.
Горохов В. Калык мурызо// Марий коммуна. 1983. 23 март.
Евдокимов А. Грани дарования // Мар. правда. 1983. 23 марта.
Писатели Марийской АССР : биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. СА 99-203.
История марийской литературы. Йошкар-Ола, 1989. С. 317—329.
Ефимова Н. Пьесы с ласковыми именами // Мар. правда. 1993. 23 марта.
Зайниев Г. Пагыт гоч солнышо йӱк // Эрвел памаш : очерк, шарнымаш да вашмутланымаш. Йошкар-Ола, 2001. С. 16—32.
Зайниев Г. Волгыдо корно // Усталык памаш : лит. краевед, очерк- вл. Йошкар-Ола, 2003. С. 82—109.
Зайниев Г. Пиалан ӱмыр//Ончыко. 2003. № 12. С. 135—162.
МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 256.
Бурков Л. Курымашлан марий комедийын авторжо // Ончыко. 2008. №3. С. 4—15.
Саманын эргыже Сергей Николаев// Марий Эл. 2008. 22 март.
Григорьев Ю. «Кунар ила марий калык, тунар жап ок йом «Салика» // Марий Эл. 2008. 5 аир.