Ойӧрӧ

Ойӧрӧ (южгунам ойоро маныт) (рушла табу) — иктаж-мом ышташ але иктаж-могай ӱзгарым, мутым кучылташ чарымаш. Калыкын ой-поянлыкше семын шотлалтеш гынат, илышыште марий-влак кокла гыч шукын ойӧрӧлан ӱшанат.

Шочмо амал

Чыла тиде кугезынан чиӱшанымыж дене кылдалт шога. Тыгодымак весымат палемдаш кӱлеш: ойӧрӧ — марийын илыш да паша опытшо, мунло йӱлаже. Тудын тӱҥ – ен коклаште кылым саемдаш, сомыл шуктымаште шотым палымаш, юмым да тудын деке лишыл улшо моло юзо вийым жаплымаш.

Эрвел Марий коклаште ойӧрӧ, моло кундемла дене таҥастарымаште, утларак аралалт кодын. Чоҥалтме шот дене ойӧрӧ ойышто уто пӱтыркалымаш уке. Санденен тудо ушеш кодеш, ик тукым гыч весыш куснылеш. Коклаште мифысе, йомакысе вашлиялтыт. Мутлан, вӱдым памаш лап возын йӱаш ойӧрӧ — вуд ия куча, изи азам шкетшым кодаш ойӧрӧ — Ия шке икшвыж дене вашталта; шошым чара вереш возын кияш ойӧрӧ — мланде капетым йӱкшытктара.

Вӱд ия, мланде парий марийын кугезе фольклоржо гыч куснен гын, шатана , очыни, эрвел Марий ойӧрышкӧ варак пошкырт да суас фольклорла гыч пурен.

Ойӧрӧ-влакым умылен моштымаш

Но ойӧрым лачак юмылан ӱшаныме, пӱртӱс вийым умылыдымо дене гына шонен лукмо манаш огеш лий. Шке шотан философ, пӱртӱсым аралыше, илышым жаплен моштымыжлан кӧра марий эше ожнак тыматле туныктышо да уста эмлызе лийын. Тидыже кугезына-влакын моткоч кӱкшӧ культуран улмышт нерген ойла. Теве, мутлан, тошто марий палемден: «Кече шичме годым малаш ойӧрӧ — вуй коршта». Ик семын ончалаш гын, южо еҥ тыгеат ойлен кертеш, пуйто марий кече шичме деч ончыч малаш возын огыл, пашаже шуко улмаш сандене, рвезе тукымымат тугаймак кушташ манын, чоян лӱдыктеныт. Но чынжым, кече шичме, вузалтме жапыште давлений, юж толкын, температура вашталтеш. Тидыже айдеме капкылышкат вашталтышым пурта.

Ойӧрӧн умылтарымашыж почеш чара мландышке возын малаш ок лий — путо умшашкет кишке, шыҥшале пура. Але кӱдырчан йӱр годым чаравуйын кошташ чареныт — ӱпет йога: пӧрт тӧрзам, коҥга ишкым петыреныт — ия пурен кертеш. Пӧртыш пурышо «Ияже» тыртыш волгенче (рушлаже шаровая молния) огыл мо? Кишке шыҥшале, мланде парият тазалык верч тургыжаалыме дене шочыныт- капет йӱкшен, кылмен кертат манын шоненыт.

Илыш йӱла дене кылдалтше ойӧрӧ тура ончалмаште мыскарала чучеш. Теве мӱшкыран ӱдырамашлан кадыр тоя, вӱдвара гоч вончаш ойӧрӧ, икшывыже кӧра гына, пӱгыр йоча огеш шоч, но сайынрак шоналташ гын, аван шочшаш икшывыже йоҥылыш камвочмо дене лугыч ынже лий манмым ончыкта.

Але вес ойӧрӧ «Изи йочам тӱрвыж гыч шупшалаш ойӧрӧ — пӱрымашыжым налыт», але изи икшывын вуйжым ниялташ ойӧрӧ — пиалжым шойык шӱкалат. Шоналташ гын, молан азам шупшалаш огеш лий? Тудо ава шӧр дене гына ила. Эше пешак нӧргӧ, тудын кӧргышкыжӧ нимогай уто чер пурышаш огыл. Шупшалаш шонышо еҥ могай гына черан лийын огеш керт. Вуйым ниялтыме дене вуйжымат йоҥылыш темдал колташ лиеш.

Айдеме ден айдеме кокласе кыл, илышыште шкем кузе кучымо нерген ойӧрӧ-влакат пеш чаткан туныктат. Мутлан: «Ӱдыръеҥлан марласовла дене кочкаш ойӧрӧ — марийже осал лиеш». Рвезылан, ӱдырланат шуко малаш ок йӧрӧ — ватыже (марийже) шоҥго лиеш. Кӱварам ӱштмӧ годым шӱкым кодет гын, мариет арава чуриян лиеш. Шоналташ гын, нине ойӧрыштӧ кокымшо ужашыже ырым шӱлышан гынат, марийын ушан-шотан илышлан тукытышжо улмыжым шижын кертына.

Икманаш, ойӧрӧ гоч марий-влак самырык тукымым ончыклык илашлан ямдыленыт, тазалык шотышто тургыжланеныт, келге шинчымашын лиыныт манын палаш лиеш.

Ойӧрӧ-влак

Кугече годым могай ойӧрӧ-влакым кучылтыт

• Кечывал эртымеш пошкудо деке пураш ок лий. • Кечывал эртымеш ӱпым шераш ок лий. • Кӱварым ӱшташ ок лий. • Тамакым шупшаш ок лий. • Кугу йӱк ден кутыраш, тумам лукташ ок лий. • Мыскынь койышым кояш ок йӧрӧ. • Ожнысо йӱла почеш ик-кок шагат марте нимом умшаш налман огыл. • Оксам арымеш огыт пу. • Кугу пашам огыт тӱҥал.

Марий-вате-икшыве-еҥ кокласе кылым, койыш-шоктышым саемдышаш верч тургыжланыше ойӧрӧ-влак

Ача-аватлан торжа, неле мутым ойлаш ойӧрӧ — ӱмыр мучко рыскалан от лий. Ача-авалан икшывым шудалаш ойӧрӧ — мутет шуэш, эҥгек лиеш. Шокшо кочкышым кочде, корныш лектеш ойӧрӧ — корнан от лий. Ойгетым шуко ойлаш ойӧрӧ — ойго ойгым ӱжеш. Ӱстел коклаште кок-кум пӱкеным вашталтен шинчаш ойӧрӧ — кок-кум гана марлан лектат (ӱдырым налат). Чарка пундашеш кодшо аракам йӱаш ойӧрӧ — йӱшан лият.

Аныклаш туныктышо ойорӧ-влак

Пуым кум ий деч шукылан ямдылаш ойӧрӧ — тулым тылана. Киндым кумык пышташ ойӧрӧ — илышет кумык лиеш. Еҥ оралтыш кочкышым пурын пураш ойӧрӧ — колям ияртарен намиет. Еҥ оралтыш вӱдвараш яра ведрам сакен пураш ойӧрӧ — тудын оралтыже яраш кодеш. Вӱдвара гыч ведрам кидыш налын пурыман. Марий йӱла- Ойӧрӧ.

Тулышыко, шокшо саламаш шуведаш ойӧрӧ — тӱрвешет йора лектеш але вес тӱняшкте шокшо салмам нулыктат. Кинде пурлышым кодаш ойӧрӧ — весе кочкеш гын, виетым налеш. Кӱзо гоч кочкаш ойӧрӧ-осал лият.

Сылнымут

• Рита Ялаева «Шуктет гын ойӧрым — илышет лиеш поро»
• Любовь Абукаева «Ойӧрӧ ойпого-влак»