Косметике

Косметике (грек. κοςμητική — «шотыш конден кертше» деч) — айдемын чурий моторлыкшым саемдыме йӧн нерген туныктыш. Тыгак косметике мут дене коваштым, ӱпым, кӱчым шотыш кондымо арвер, каплан да чурийлан моторлыкым пуышо веществом лӱмдат.

Мут нерген

"Косметлогий" мут дене косметикым вараш ок лий. Косметологий - коваштын ала могай ситыдымашыжым чиялтыме, шылтыме, пластический операций йӧн дене вашталтыме гоч еҥын чурийжым саемдаш йӧн-влакым кычалше медицин ужаш. Южо шанчыеҥ-влакын ойлымышт почеш, косметике мут латин «cosmetae» мут гыч чоҥалт кертын. Рим империй годым тыге озажым сай пушым пуышо ванныйыште йӱштылаш пуртышо кулым лӱмденыт. Марий йылмыште тиде мутлан посна терминый ойырымаш шотышто мутланымаш кая. Марий Эл Радио-н эфирыштыже посна тиде темылан мутланымаш эртен. Калык йодыштмаш деч вара косметикым лӱмдаш тыгай мут-влак студийыш толеденыт: чурийтӱр, чурийвылыш, чурийтӱс. Англичан, немыч, итальян, да моло йылмылаште эн чӱчкыдын шке йылмылан келыштарыме "косметике" мутымак кучылтыт. Но ты жапшытак косметике мутлан нунын шке синонимышт уло (англ. make-up) Икымше гана косметике мутым 1867 ийыште Париж олаште эртыше Калык-влак кокласе ончерыште кучылтыныт. Тушто парфюмерий ден шовыныштыше йӧнозанлык шке сатуштым фармацевтике сату деч тораштырак, посна шынденыт. Вара парфюмерий ден шовыныштыше йӧнозанлык иктышке ушнен у йӧнозанлык укшым почыныт. Тудым таче косметик йӧнозанлык (косметическая промышленность) манын лӱмдат.

Косметике радам

Тачысе кечын косметике лӱмерыш моткоч шуко веществом пуртымо:

Крем, эмульсий, лосьон, гель и коваштылан (кид, чурий, йол) ӱй-влак
Чурийлан маске-влак
Коваштым чиялтыме арвер-влак
Парфюм шовын да т.м.
Духи, одеколон да парфюм вӱд
Ванныйыш да душыш пурымо арвер-влак (шинчал, шоҥ, ӱй, гель-влак)
Ӱпым налме да тӱредме арвер-влак
Дезодорант да пӱжалтме пушым пытарыше вещество-влак
Ӱпым саемдаш полшышо арвер-влак
Ӱпым чиялтыме да тӱсым пытарыше арвер-влак
Ӱпым кудыртымо, вияшемдыме, фиксацийым ыштыме арвер-влак
Эрыктыше йӧрвар (лосьон, порошок, шампунь-влак)
Кондиционер-влак (лосьон, крем, ӱй-влак)
Пондашым нӱжмӧ йӧрвар (крем, гель, шоҥ, лосьон-влак)
Чурийыш тӱсым пыштыме йӧрвар (пудро, тональный крем, тушь, помаде да т.м.)
Тӱрвым эмлыше, аралыше да саемдыше йӧрвар (помаде-влак)
Пӱйым эрыктыме йӧрвар (порошок, пасте, щётко-влак)
Кӱчым саемдыме да аралыме йӧрвар (лак-влак)
Туртынаш тӱҥалме деч йӧрвар

Кажне кугыжанышыште тӧртык дене пеҥгыдемдыме косметике лӱмер уло. Тыге южо эллаште шовыным косметике лӱмерыш огыт пурто. Российыште косметике лӱмерыш эфир ӱй-влакым, аромотерапийын тӱҥ арверже-влакым пуртымо. Кызытсе жапыште косметике фармацевтике деке лишемеш. Кызыт южо косметике сатум эм семын кучылташ темлат. Тиде толкын "космецевтика" лӱмым налын. Но УАШ-ышто да южо эллаште тиде йӧнозанлыкым айдемын тазалыкшылан эҥгекым конден кертшылан шотлат. Да ыштыше-влак деч эмым косметике деч ойыраш йодыт.

Косметике ожно

Чурий тӱсым саемдымаш семын аклаш гын, косметикын эртымгорныжым сайын шымлен огытыл. Акрет Римыште илыше Цельсий (Celsius) лӱман эмлызе шке книгалаштыже коваштым да ӱпым саемдымаш шотышто возгален, Плиний Изирак, да рим эмлызе Диоскорид химий йодыш деч посна шке книгалаштышт косметике препарат-влак нерген возгаленыт, а медицинышке кугу надырым пыштыше Клавдий Гален эше «ceratum refrigerans» (кылмыктыше, йӱкшыктарыше крем) эмым шонен лукшо семын чапланен. Тудо жапыште медицине ден косметикын варалтмыжым эскерен шукташ лиеш. Акрет Римыште илыше-влак туртынаш тӱҥалме деч мазь-влак дене пайдаланеныт, искусственный пӱйым шыныдылыныт, искусственный шинчапуным пыжыктылыныт.

Декоратив косметикын эртымгорныжо

Макияжын (мар. "чурийтӱр", англ. "make-up") эртымгорныж нерген кутырымо годым ме тачысе кече дене висаш тыршена. Акрет Египетысе сӱретыште чиялтыме шинча фараоным ончыктен. Тачысе кечын тиде моторрак кояш тыршыме семын аклалт кертеш. Акрет жапыште шинчам айдемын шӱмышкыжӧ пурымо омсалан шотленыт. А шинчам чиялтымеке айдеме осал вий деч аралалтын.