Ибатов, Сергей Ибатович
| Сергей Ибатович Ибатов | |
|---|---|
| Серегей Эман | |
| Шочын | 1910 ий 2 вӱдшор |
| Шочмо вер | Россий империй, Ӱпӧ губерний, Пӱрӧ уезд, Тӧлдӧ ял |
| Колен | 1983 ий 14 теле (73 ий) |
| Колымо вер | Йошкар-Ола |
| Йоча-влак | Людмила, Леонид, Евгений |
| Чап пӧлек да премий |
Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1951, 1970, 1980) |
Серегей Эман (Сергей Ибатович Ибатов) (1910 вӱдшор 2, Россий империй, Ӱпӧ губерний, Пӱрӧ уезд, Тӧлдӧ ял —14 теле 1983, Йошкар-Ола) — марий серызе, фольклорист, литературовед, кусарыше, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1959).
Илыш корныжо[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Серегей Эман 1910 ийын вӱдшор тылзын 2-шо кечынже Россий империй Ӱпӧ губерний Пӱрӧ уезд Тӧлдӧ ялеш йорло кресаньык ешеш шочын. С. Ибатовын архивыштыже шуко материал уло, но тушто шке илыш нерген, поснак тукымвож нерген, возымым от верешт. Эсогыл ача-аважын лӱмыштым, кунам ушнымыштым, ешыште мыняр икшыве лиймым серен коден огыл. Тыгерак гына манын:
|
Ачам ден авам йорло кресаньык лийыныт. Ачам 1918 ийыште, авам 1921 ийыште коленыт. |
|
И чыла. Моло нимат уке. Писательын лӱмнерже гыч умылена: ачаже Эбат лӱман лийын, а тетла ниможат раш огыл [3,101]. А Эман псевдоним Сергей Ибатовичын ачажын шольыжын лӱмжӧ гыч шочын [3,101]. Ача деч посна кодмекыже, Сергей 1920 ий августышто йочапӧртыш логалеш. Илен коштеш Сахаровка селаштат, Касево селаштат, но шукырак жапым Пӱрыштӧ эртара. Тушто йочапӧрт вуйлатышылан марий ӱдырамаш, коммунист Аграфена Андреевна Андреева ыштен, да тудак Тӧлдӧ эргым сылнымут дек шӱмаҥден. Сергей Чавайнын «У саска» да Майор Шкетанын «Юмын языкше» книгаштым лудмыжо рвезын ушешыже мондалтдымын кодын. 20-шо ийла тӱҥалтыште Пошкырт марий-влаклан «Совет умландарымаш» (вара «Маяк» маналтын) газет лектын шоген. Ты кундемыште илыше ятыр еҥ «У илыш» журналым налын. Нине изданийын авторышт коклаште эрвелмарий-влак Сайран Шумат, Акпарс (В. Аптрашин), В. Бельский, А. Афанасьев, А. Бекбулатов да молат лийыныт. Нунын серымыштым Сергей куанен лудын да, тунамак, очыни, шке гыч вокзалаш туҥалме нерген шонымаш ушыштыжо шочын. Ныл ий йочапӧртыштӧ лиймеке, 1924 ий сентябрьыште тудо Пӱрӧ педтехникумын ямдылалтме курсышкыжо тунемаш пура, вара тусо школьный отделенийыш вонча. Техникумышто ик эн тале активист лийын, ял озанлык практика верч вуйын шоген. Тунам школлаште пашаеҥ ситен огыл, сандене, техникумын дирекцийже дене кутырен келшымек, С. Ибатовым грамотдымылык ваштареш кучедалме фронтыш ончылгоч – 1929 ийыште колтат. Тыге теҥгечысе студент Чарлак лӱман марий ялыш (кызыт Дӧртылӧ район) логалеш, тушто ик ий туныктен ила. Техникумышто тудо ончыклык йолташыже да коллегыже – критик-литературовед (вараже – прозаик да драматург) Ахмет Асылбаев дене палыме лиеш. Ахмет кок ийлан рвезылык улмаш да тынар курсланак варарак тунемын. А Яныш Ялкайн нунылан да моло марий рвезылан иза шотеш лийын, тудо техникум дене 1926 ийыште чеверласен. Пӱрыштӧ тунем илымым шарнен, Яныш Ялкайын варарак «Ужар жап» повестьым серен. Тунамсе ӱдыр-рвезе-влакын, тидын шотыштак Тӧлдӧ эрге Сергейын кузе тунеммыштым палаш шонышылан ты книгам лудаш пеш пайдале. 1931-1932 тунемме ийыште С. Ибатов Чорай шымияш школышто марий да руш йылме ден литературым туныкта. Но тылеч ончыч (ик жап Чарлакыште пашам ыштымеке) куд тылзе годым Уфасе пединститут пелен курсым эрта, а туштыжо шымияш школлаште туныктышо-влакым ямдыленыт. Теҥгечысе курсант С. Ибатов 1930-1931 ийлаште шочмо верже деч тораште – Белорецк районысо Тукан поселкышто – тӱҥалтыш школышто пашам ышта. Тушечын Чорайыш кусна. Рвезын шонымыжо шукталтеш – 1932 ийыште тудо Ленинград оласе Герцен лӱмеш пединститутын студентше лиеш. 30-шо ийлаште ты оласе вузлаште шуко марий еҥ тунемын. Нунын коклаште – самырык писатель-влак Михаил Калашников, Николай Тишин, Епрем Содорон, Яныш Ялкайнын шӱжарже Алкима Ялкаева. Тушто эсогыл марий литератур секцийымат ыштыме улмаш. Икманаш, ончыклык критик С. Эман ик жаплан марий калык деч торлен гынат, шочмо сылнымут дене кылже утыр веле чоткыдемын. С. Ибатов Ленинградысе вузын дипломжым 1937 ий январь мучаште налеш да Йошкар-Олашке шулдыраҥшыла толеш. Сергей Ибатовичым пашам ышташ наука институтыш огыл, а эн мӱндыр лукыш – Марий Пыламарий педучилищыш колтат. Тушто тудо 1937 ий февраль гыч кеҥеж марте ышта, а у тунемме ий вашеш У Торъялысе тыгаяк училищыш кусна. Тунам ты педучилищыште моло дене пырля ончыклык писатель-влак Вениамин Иванов, Борис Данилов, Василий Сапаев тунемыныт. Да вараже самырык педагог нерген поро шарнымашым ӱмырышт мучко шӱмыштӧ ашненыт. Вашке сар тӱҥалеш. Тидлан кӧра МарНИИ-м У Торъялыш кусарат. Ибатоват институт дене пырля туш кая, тиде селаште ынде кокымшо ганалан пыжашым опта. Но пашам ышташ перна тудлан МарНИИ-ште огыл, а райцентр деч лучко тораште улшо Кузнеч шымияш школышто. Амалже – институтым сар жаплан петырат. 1942 ий мартыште Сергей Ибатовичым У Торьялысе «Ударник» газет редакцийыш ответственный секретарьлан ӱжыт. Туштат кужун ыштен ок шукто, армийыш налыт. Ончыч Арзамас оласе полковой школыш колтат, вара Ярославль оласе пехотный училищыш кусарат. Но туштыжо медкомиссий тудым строевой службылан йӧрдымылан шотла. Тыге С. Ибатов паша фронтыш логалеш – 1942 ий сентябрь гыч Мончегорск оласе (Мурманский область) особый монтажный управленийыште слесарь-электриклан ышта. Йошкар-олашке пӧртылмеке, Сергей Ибатович ик жап Марий книга издательствыште учебник шотышто редакторлан ышта, иканаштак наука институтын пуымо сомылым шуктен шога. 1944 ий 1 мартыште тӱрыснек МарНИИ-ш кусна, сӧйлан верчын лугыч лийше шымлымашым умбаке шуя. Марий республикнан шкешотан наука академийыштыже Сергей Ибатович чылаже латкуд ий пашам ыштен. Да тиде йыжыҥ тудын илышыштыже эн чапле саскан, эн кугу лектышан лийын. Ученийын сомылжо икмыняр корно дене вияҥ толеш. Икымшыже – посна писатель-влакын илышышт ден творчествыштым шымлымаш. Кокымшо – марий фольклорысо изи жанрым (калыкмут ден туштым) нергелымаш. Кумшо шымлымашын саскажым савыктыме годым составитель да редактор семын ыштыме паша. 40 – 50-ше ийлаште лекше изданийлам ончалаш гын, ятырыштыже Сергей Ибатовичын лӱмжым ужаш лиеш. С. Ибатовын ямдылыме марий литератур программе да хрестоматий дене шуко тӱжем марий йоча тунемын. Тӧлдӧ ял марий писатель, критик-литературовед, фольклорист Сергей Ибатов-Эман. Кызыт Йошкар-Олаште Людмила ӱдыржӧ, Леонид ден Евгений эргыже, уныкаже-влак илат .
Чап[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
- Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1951, 1970, 1980).
- СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1959).