Асылбаев, Ахмет Асылбаевич

Ахмет Асылбаевич Асылбаев
Ахмет Асылбаевич Асылбаев
	Ахмет Асаев
Шочмаш дене лӱм	Ахмет Асылбаевич Асылбаев
Шочын	1912 ий 15 пеледыш
Шочмо вер	Россий империй, Ӱпӧ губерний, Пӱрӧ уезд, Елтек ял
Колен	1999 ий 16 кылме (87 ий)
Колымо вер	Йошкар-Ола
Чап пӧлек да премий	Марий АССР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже, Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше, Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше, Марий Эл Республикын Кугыжаныш Погынын Чапкагазше

Ахмет Асаев (Ахмет Асылбаевич Асылбаев) (1912 пеледыш 15, Россий империй, Ӱпӧ губерний, Пӱрӧ уезд, Елтек ял – 16 кылме 1999, Йошкар-Ола) – марий серызе, шанчызе, журналист, кусарыше, драматург, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1943), Марий АССР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1982).

Илыш корныжо

Ахмет Асаев 1912 ий пеледыш тылзын 15-ше кечынже Россий империй Ӱпӧ губерний Пӱрӧ уезд Елтек ялыште кресаньык ешеш шочын.

Бирск оласе педагогический техникумышто, вара Н.К. Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогике институтышто шинчымашым поген. 1935 ийыште, институтым тунем пытарымек Марий обком ВЛКСМ-ште инструктор должностьышто лийын, Параньга педучилищын директоржылан тыршен. 1939 ий гыч Марпединститутышто кугурак туныктышо. Кугу Ачамланде сар тӱҥалме годым Совет Армийыште лийын. 1943 ийыште черлан кӧра мӧҥгыжӧ пӧртылмек «Марий коммуна» газет редакцийыште пашам ыштен. Тудо ийынак Марий книга савыктышын вуйлатышыжлан шогалтат. 1946 ий гыч МарНИИ-н шанче пашаеҥже, 1961 ий гыч «Ончыко» журналын тӱҥ редакторжо.

1935 ийыште савыкталташ тӱҥалын. Тыгай статья да монографий-влакым возен: «М. Шкетанын творчествыже» (1935), «Марийская литература периода Отечественной войны» (1945), «Проза М. Шкетана» (1948), «Творчество Г. Ефруша» (1952), «Марий литература нерген» («О марийской литературе») (1957), «С.Г. Чавайн» (1959). Тыгак «Очерки марийской литературы» пашан ик авторжылан шотлалтеш. Тудо кыдалаш школышто тунемше-влаклан хрестоматийым, шочмо йылме дене учебный пособийым ямдылен.

1950-ше ийла гыч тӱҥалын А. Асаев сылнымутан произведений-влакым возаш тӱҥалеш – очерк, ойлымаш, пьесе. Тудыш шукияш паша лектышыжлан «Ошвичыжат, йӱксыжат» роман шотлалтеш, 60-шо ийлаште марий ялын илышыжлан пӧлеклалтше. Возымо пьесыже-влак: «Ӱжара мурызо», «Клятвенная береза» – «Ошвичыжат, йӱксыжат» роман почеш. А. Асаеывын сылнымутан произведенийже, статьяже-влак руш йылме дене лектыныт.

А. Асаев – КПСС-ын, 1943 ий гыч Писатель Ушемын членже лийын. Литератур да печатьым вияҥдымылан Марий АССР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже лӱмым пуэныт.

Тӱҥ шанче пашаже-влак

М. Шкетанын драматургийже; М. Шкетанын ойлымашыже-шамыч нерген; Первый марий роман [Драматургия М. Шкетана; Рассказы М. Шкетана; Первый марийский роман] // Марий литература: лит.-крит. статья-шамыч. Йошкар-Ола, 1950. С. 117–187.
Марий литература нерген: статья-вл. [О марийской литературе: статьи]. Йошкар-Ола, 1957. 168 с.
Чавайн С.Г.: Илышыж ден творчествыже [Жизнь и творчество С.Г. Чавайна]. Йошкар-Ола, 1959. 240 с.
Сергей Чавайн: очерк жизни и творчества. Йошкар-Ола, 1963. 144 с.
Зарождение и развитие марийской литературы в период 1905–1929 годов // Очерки истории марийской литературы. Ч. 1. Йошкар-Ола, 1963. С. 53–100.

Тӱҥ сылнымут произведенийже-влак

Мургайык ден кӱслезе: ойлымаш-вл. [Певчая птица и гусляр: рассказы]. Йошкар-Ола, 1962. 58 с.
Товатлыме куэ: драма // Ончыко. 1968. № 1. С. 59–100.
Ошвичыжат, йӱксыжат: роман [Лебеди бельские]. Йошкар-Ола, 1971. 416 с.
Ӱжара мурызо: пьеса-вл. [Певец зари: пьесы]. Йошкар-Ола, 1978. 102 с.
Ошвичыжат, йӱксыжат: роман [Лебеди бельские]. Йошкар-Ола, 1985. 320 с.
Литературышто мыняр классик уло? // Марий коммуна. 1990. 21 дек.
Курымаш-влак: драм. повесть-хроника // Ончыко. 1992. № 3. С. 13–58.
Юлмар ден Юмын ӱдыр: пьеса-вл. [Юлмар и дочь бога: пьесы]. Йошкар-Ола, 1996. 212 с.
Чимож ден Мормыж: трагикомедий // Ончыко. 1999. № 10. С. 67–94.

Руш йылмыш кусарыме произведенийже

Земное притяжение: роман / пер. В. Чубаковой. Йошкар-Ола, 1968. 272 с.

Театр постановкыжо-влак

Товатлыме куэ: драма [Клятвенная береза]. (Мар. театр) 1967.
Ӱжара мурызо: драма [Певец зари]. ( Мар. театр) 1978.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

Черных С. Сай тӱҥалтыш // Марий коммуна. 1958. 18 март.
Черных С. Критик-литературовед А.А. Асылбаев // Марий коммуна. 1962. 15 июнь.
Черных С. Марий роман – кушмо корнышто // Ончыко. 1970. № 3. С. 104–109.
Семенов М. У книгам ончалын // Ончыко. 1971. № 6. С. 109–110.
Иванов А. Кызытсе ял нерген роман // Марий коммуна. 1972. 19 март.
Иванов А. Критик, прозаик, драматург // Марий коммуна. 1972. 15 июнь.
Ибатов С. Тошто гыч у шочеш // Ончыко. 1972. № 3. С. 105–112.
Васин К. Писатель глубоких раздумий // Мар. правда. 1972. 15 июня.
Иванов А. Постигая правду жизни // Мар. правда. 1982. 11 июня.
Иванов И. Волгыдо кумылан талант // Марий коммуна. 1982. 11 июнь.
Зайниев Г. Такыртыдыме корно дене // Марий коммуна. 1987. 14 июнь.
Кульбаева Н. Из прошлого в будущее // Мар. правда. 1992. 17 июня.
Зайниев Г. Ошвичыжат, эргыжат // Кугарня. 1997. 12 июнь.
Зайниев Г. Служение родному слову // Мар. правда. 1997. 12 июня.
Зайниев Г. Вучат у шошо да кеҥеж... // Ончыко. 1999. № 10. С. 62–66.
Зайниев Г. Сылнымутлан пуымо ӱмыр // Кугарня. 2003. 24 янв., 7, 21 фев., 21 март, 18, 25 апр.

Чап

СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1943).
Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1957, 1962).
Марий АССР-ысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1982).
Марий Эл Республикын Кугыжаныш Погынын Чапкагазше (1997).

Кылвер-влак

Ахмет Асаев.(руш)
Ахмет Асылбаевич Асылбаев.(руш)
Асылбаев Ахмет Асылбаевич (Ахмет АСАЕВ).(руш)

Литератур

Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. – 752 с. С. 75–78.