Уганда

Уганда
Uganda

Угандаын тистыже Угандаын ойыпшо
Чапмуро: Oh Uganda, Land of Beauty
Кугыжаныш йылме	англичан, суахили
Рӱдола	Кампала
Виктем йӧн	президент республика
Президент	Йовери Кагута Мусевени
Премьер-министр	Робина Наббанджа
Кумдык вӱд ӱмбал %	81-ше тӱняште 241 038 км² 15,39
Калык чот чаклык	32-шо тӱняште 44 758 809 (2022) 187,9 еҥ/км²
Валюта	уганд шиллинг
Интернет-домен	.ug
Телефон-код	+256
Шагат ӱштӧ	UTC +3

Уганда (англичанла Uganda) — Эрвел Африкысе эл. Пошкудо-влак:

• Йӱдвелне - Судан.
• Касвелне - Конго Демократий Республик.
• Кечывалвелне - Руанда ден Танзаний.
• Эрвелне - Кений.

Кечывалвел-эрвелне — Викторий верланен.

Рӱдолаже Кампала.

Калыкчот

Угандысе йылме-влак

Калыкчот — 33,4 млн. (2010 Сӱрем тылзылан).

Кугеммаш идалыклан — 3,6 % (тӱнямбалне 2-шо вер);

Шочмаш — 48 еҥ 1000-лан;

Колымаш — 12 еҥ 1000-лан;

Кокласе илыме жап — пӧръеҥ-влакын 52 ий, ӱдырамаш-влакын 54 ий (2010);

Кокласе ийгот — 14,8 ий (Гиннес рекорд книгашке эн самырык эл семын пурен)

Иммунодефицит вирус (ВИЧ) дене эмганымаш — 6,4 % (2010 ий);

Олаште илыше-влакын чотышт — 13 % (2008).

Калык-влак:

• Банту калык-влак — чылажге 70 %:
  • ганда — 4 126 093 еҥ — 16,9 %,
  • нколе — 2 329 972 еҥ — 9,5 %,
  • сога — 2 062 761 еҥ — 8,4 %,
  • кига — 1 679 451 еҥ — 6,9 %,
  • гису — 1 117 243 еҥ — 4,5 %.
  • ньоро — 667 012 еҥ — 2,7 %
  • конджо — 608 690 еҥ — 2,4 %,
  • торо — 606 897 еҥ — 2,4 %,
  • бафумбира — 488 890 еҥ — 1,9 %,
  • гвере — 408 738 еҥ — 1,7 %,
  • ньули — 340 469 еҥ — 1,7 %,
  • ньяруанда — 314 598 еҥ — 1,3 %

• Нилот: (йӱдвелне илат) — чылажге 30 %
  • тесо — 1 566 921 еҥ — 6,3 %,
  • ланги — 1 483 817 еҥ — 6,0 %,
  • ачоли — 1 141 097 еҥ — 4,7 %,
  • лугбара — 1 022 059 еҥ — 4,1 %,
  • алур — 530 110 еҥ — 2,1 %,
  • адола — 359 659 еҥ — 1,4 %,
  • нанди — 332 000 еҥ — 1,3 %,
  • мадии— 296 230 еҥ — 1,1 %,
  • карамоджонг — 258 307 еҥ — 1,0 %.

да т.м. Чылажге 24 930 000 еҥ.

Эртымгорно

Акрет жап годым Уганда кундемым Пигмей племена- влак айлен шогеныт. мемнан эран 1 курым гыч Банту племена влакат тиде кундемышке толын лектыныт. 10-11 курым гыч нилот племена-влак пӱтьынек кызытсе Уганда кундемысе кумдыкышто илаш тӱҥалыныт. 16 курымышто Нилот племена -влак шке кугыжанышым чоҥеныт. Тудо Уньорро лӱмым налын. 18 курымышто Викторий воктене Буганда феодал кугыжаныш шочын . 19 курым кыдаллан тудо Рӱдӧ Африкыште ик эн виянлан шотлалташ тӱҥалын. Икымше европеец- влак Уганде кумдыкышто 18 курымышто лектыныт. 1862 ийыште англичан Дж.Спикын экспедицийже толын лектын. Нуно Буганда кугыжаншын корольжым христиан вераш савыреныт. Вара тиде кундемыште кумдан палыме путешественник Генри Мортон Стэнли толын. Тудын полышыжлан кӧра Бугандысе корольым христиан -влакын миссонер ушемышке пуртеныт. Англикан-проповедник влак Угандышке 1877 ийыште толыныт. Почешыштак 1879 ийкугыжанышын у корольжо Мванге христианин, католик, мусульман-валкым эл гыч покташ тӱҥалын. Сайышке тиде шуктен огыл.1888-1892 ийлаште реллигий дене кылдалтше сар каен шоген.