Чайковский, Пётр Ильич
| Пётр Ильич Чайковский | |
|---|---|
.jpg) | |
| Шочын | 25 Вӱдшор (7 Ага) 1840 ий[1][2][3][…] |
| Шочмо вер | |
| Колен | 25 Шыжа (6 Кылме) 1893 ий[4][1][2][…] (53 ий) |
| Колымо вер | Ошибка Lua в Модуль:Sources на строке 365: attempt to concatenate local 'letter' (a nil value). |
| Эл | |
| Тыршымаш алан | семлызе, либреттист, дирижёр, хореограф, музыкальный педагог, пианист, автобиограф, музыкальный критик, автор дневника, кусарыше, преподаватель университета |
| Ача | Илья Петрович Чайковский[d][7] |
| Ава | Александра Андреевна Ассиер[d] |
| Кышкар:Wikidata gender switch | Антонина Ивановна Милюкова[d][5] |
| Чап пӧлек да премий |
 |
| Автограф |
 |
 Медиафайлы на Викискладе | |
 Произведения в Викитеке | |
Пётр Ильич Чайковский (1840 ага 7 — 6 кылме 1893).
Пётр Ильич Чайковский (25 вӱдшор 1840, Вятский губернийыште шочын, Российский империй 25 октябрь1893, Санкт-Петербург)- руш композитор, дирижёр, туныктышо, музыкально-общественный деятель, музык журналист.
Ик эн лӱмлӧ композиторлан музык историйыште шотлалтеш. 80 утла произведенийын авторжо, тыгак 10 оперын да 3 балетын. Тудын концертше-влак да вес произведенийже-влак фортепианолан, шым симфоний, ныл сюит, програмный симфонический музык, балет-влак «Лебединое озеро», «Спящая красавица», «Щелкунчик», да 100 утла романс-влак культурыш кугу надырым пыштымым ончыктат.
Илыш корно
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Происхождений
25 вӱдшор 1840 ийыште Вятский губерний,(кызыт Воткинск ола, Одо), Камско-Воткинский заводысо селаште шочын. Ачаже –Илья Петрович Чайковский (1795-1880)-палыме руш инженер, Петр Федорович Чайкинын эргыже лийын, кудыжо 1745 ийыште Николаевка селаште шочын.
Композиторын кочаже, Петр Федорович, кокымшо эрге лийын Федыр Чайкан да тудын пе-лашыжын Аннан (1717). Тудо Киево-Могилянский академийыште тунемын, кушеч вара 1769 ийыште Санкт-Петербургысо военно-сухопутный госпитальыш кусаралтын. 1770 ийыште рус-ско-турецкий сарыште (эмлышын тунемшыже, вара эмлыше); 1776 ийыште оласе эмлышылан Кунгур, Пермский наместничествыште шогалтеныт; 1782 ийыште Вяткыш кусаралтын, кок ий эртымеке штаб-лекарь лийын, а вара дворянский званийым налын. 1795 ийыште городничий семын палемдалтын Слободской олаште, шукерте огыл тудым кусареныт Глазовыш, куштыжо пытартыш кечыж марте пашам ыштен. 1776 ийыште тудо 25 ияш ӱдырым марлан налын, Анастасия Степановна Посоховам, шукерте огыл ача деч посна кодшым.
Нунын 11 йочашт лийын. Илья Петрович композиторын ачаже 10-шо йоча лийын. Тудо Петер-бургышто Горный кадетский корпусым тунем пытармеке, Департамент солярных делыш пур-талтын. Пелашыжын илыш гыч каймыж деч вара тудо эше ик гана ӱдырым налеш, 1833-шо ийыште 20 ияш Александра Андреевна Ассиерым (1813-1854)француз скульпторын Мишель-Виктор Ассиерын уныкаже.
1837 ийыште Илья Петрович самырык пелашыж ден Уралыш каеныт, кушто вуйлатыше постым Камско-Воткинский сталелитейный заводышто пуэныт. Петр кокымшо йоча ешыште лийын: 1838 ийыште тудын кугурак Николай изаже шочын, 1842 ийыште-акаже Александра да Ипполит. Йыгыр-изашт тӱняш 1850-ше ийыште лектыныт.
Петр Ильичын аваж ден ачаже музыкым йоратеныт. Аваже фортепиано ден модын да мурен, мӧнгыштышт оркестрин шоген, кудын шоктымыж почем Петр икымше гана Моцартым колын.
Рвезылык
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]1849 ийыште еш Алапаевск олаш кусаралтын, а 1850-ше ийыште – Санкт-Петербургыш. Шкежым ӱлыл статусышто чучын 1850 ийыште ава-ачаже тудым Императорский училищыш колтат. Чайковский вес элыште 2 ий лийын, 1300 менге шочмо мӧнгыж деч, училищыш 12 ийготан-влакым веле налыныт. Чайковскийлан аваж деч кайыме моткоч неле лийын. 1852 ийыштеучилищыш тунемаш пурен, куштыжо музыклан факультативно туныктеныт. Чайковский палыме лийын пианист семын. 16 ияш шуко жапым мурылан ойыраш тӱналын, палыме туныктышо Луиджи Печоли ден тунемын; вара композиторын Рудольф Кюндингерын наставникше лийын. Училищым пытармек 1859 ийыште Чайковский титулярный советник чиным налын, да Мини-стерство юстициийыште пашам ыштен. Яра жапше годым оперный театрыш шуко коштын, куштыжо Моцарт ден Глинкан постановкышт чот келшеныт.
Музык ыштыш-кучыш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]1861 ийыште Музыкальный классыш Руш музыкальный обществыш пурен (РМО), да вара класс копозицийын студентше лиеш. Тудын туныктышыжо Николай Иванович Заремба ден Антон Григорьевич Рубинштейн лийыныт. 1865 ийыште консерваторий курсым кугу ший медаль дене пытарен.
Консерваторийым пытармеке, Николай Рубинштейнын ӱжмыж почеш Москаш кусаралтын, кушто икымше местам профессорын свободный сочинений классым налын.
1868 ийыште икымше гана выступатлен музыкальный критик семын, да петербергский копози-тор группа дене палыме лийын. Творческий ончымашышт тӱрлӧ лийыныт гынат, нуно йолташ гайяк кылым кученыт. Чайковскийын интересше програмный музвк дек лектеш, да тудо «Ро-меои Джульетта» увертюр-фантазийым воза Шекспирын (1869), а Критик В.В Стасов тудлан шонымашым симфонический фантазий «Буря» (1873) каласен пуэн.
- ↑ 1,0 1,1 Брянцева В. Н. Чайковский Петр Ильич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1978. — Т. 29 : Чаган — Экс-ле-Бен. — С. 12—13.
- ↑ 2,0 2,1 Poznansky A. Pyotr Ilyich Tchaikovsky // Encyclopædia Britannica (англ.)
- ↑ Peter Ilyich Tchaikovsky // Internet Broadway Database (англ.) — 2000.
- ↑ Соловьев Н. Чайковский, Петр Ильич (rus.) // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1903. — Т. XXXVIII. — С. 373—375.
- ↑ https://www.classical-music.com/features/articles/the-desperately-sad-marriage-between-tchaikovsky-and-antonina-milyukova/
- ↑ Archivio Storico Ricordi — 1808.
- ↑ Чайковский, Илья Петрович (rus.) // Русский биографический словарь / под ред. А. А. Половцов — СПб: 1905. — Т. 22. — С. 17—18.