Кечывалвел полушарий
Йӱдвел полушарий — Мландын экватор деч кечывалвел могыр ужашыже.
Ойыртемже-влак
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Кеҥеж Кечывалвел полушарийыште теле тылзе гыч пургыж тылзе марте, а теле — пеледыш тылзе гыч сорла тылзе марте. Кечывалвел полушарийыште тӱтан-влак шагат умдо ыҥгай пӧрдыт, а антициклон-влак — шагат умдо ваштареш[1]. Астрономический кечывалым Кече Кечывалвел полушарийыте лач йӱдвелыште лиеш, тыгодымак Йӱдвел полушарийыште — лач кечывалвелне.
Кавапомышшто Кечын кечысе коймо корныжо пурла гыч шолашке лиеш (кечывалым Кече ваштареш шогалаш гын), йӱдвелысе шола гыч пурлашке гай огыл[2]. Кечывалвел полушарийыште илыше-влак Тылзым унчыли ужыт. Лекташат шола гыч тӱҥалеш, а пыта пурла могырно, тыгодым Йӱдвел полушарийыште чыла мӧҥгешла. Кечывалвел полушарийын шӱджыр каваже йӱдвел полушарийысе кава деч тӱшкашӱдыржӧ-влак дене чоткыдын ойыртемалтеш.
Тулеч посна, йӱдвелыш ончыктышо Шордышӱдыр гай тӱшкашӱдырат уке, кудыжо тыште кечывалвелым ончыктышо лиеш ыле. Но, туге гынат, Кечывалвел полушарийыште Коркашӱдыр гай тӱшкашӱдыр уло, тудо дене Йӱдвел полюсын велжым муаш лиеш. Тиде — кечывалвел полушарийын эн кумдан палыме да эн изи кумдыкан тӱшкашӱдыр, Кечывалвел Ырест. Тудын кок шогышо шӱдыржӧ гоч кӱшкыла вияшым колтымо гай ышташ гын, ӱлыл шӱдыр мучаш гыч визымше ужаш мучашште Кечывалвел полюс лиеш. Тиде тӱшкашӱдыр тунар палыме, даже вич Кечывалвел полушарий эллаште кугыжаныш тиштылаште кугемдыме сӱретше лийын шога: Австралий, Бразилий, У Зеландий, Папуа-У Гвиней да Самоа, тугак У Зеландийын виктарыме Токелау кундемыште.
Кечывалвел полушарийыште ныл континент лийын шога (Антарктида, Австралий, Кечывалвел Америкын кугу ужашыже (9/10), Африкын ужашыже), Азийын ужашыже (Малайский Архипелагын икмыняр островшо), Океанийын шуко островлаже да тугак ныл таптеҥыз (Атлантик, Индий, Тыныс таптеҥызлан кечывалвел ужашышт да Кечывалвел пӱтынек[3]).
Кечывалвел полушарийыште элла
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Азий
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- Пӱтынек
- Кугу ужаш
Африка
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- Пӱтынек
- Ангола
- Ботсвана
- Бурунди
- Замбий
- Зимбабве
- Комор Отрола
- Лесото
- Мадагаскар
- Маврикий
- Малави
- Мозамбик
- Намибий
- Руанда
- Свазиленд
- Сейшел отрола
- Танзаний
- ЮАР
- Кугу ужаш
- Изиш
Океаний
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- Пӱтынек
- Кугу ужаш
Кечывалвел Америка
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- Пӱтынек
- Кугу ужаш
- Изиш
Тугак ончо
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Важ-влак
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- ↑ Синоптические термины
- ↑ Ӱлылрак широталаште (тропикла коклаште) кавапомышшто Кечын кайме корныжо ийготын жапше-влак деч зависитла, тудо йӱдвел полушарийыште, тугак кечывалвел полушарийыштат пурла гыч шолашке да шола гыч пурлашке каен кертеш. Тиде пеҥгыдемдымаш кӱшылрак широталалан гына чын.
- ↑ Южный океан не признан официально — Limits of oceans and seas.