Сидоров, Ефрем Сидорович

Ефрем Сидорович Сидоров
Ефрем Сидорович Сидоров
	Содорон Епрем, Сидыр Епрем, И.Сидорский, Й.Содорской, Е.Бубер, Мак Мариэз
Шочмаш дене лӱм	Ефрем Сидорович Сидоров
Шочын	1910 ий
Шочмо вер	Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Кораксола (кызыт Кораксола) ял
Колен	1939 ий
Тыршымаш алан	серызе

Содорон Епрем (Сидыр Епрем, И.Сидорский, Й.Содорской, Е.Бубер, Мак Мариэз) (Ефрем Сидорович Сидоров) (1910, Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Кораксола (кызыт Кораксола) ял — 1939) — марий серызе, почеламутчо, кусарыше.

Илыш корныжо

Содорон Епрем 1910 ийыште Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Кораксола (кызыт Кораксола) ялеш кресаньык ешеш шочын. Н.Лекайн, К.Коряков, И.Пашканов дене пырля кушкын.

Тунемме пагыт

Моркысо шым ияш школышто, вара Марпедтехникумышто шинчымашым поген. А 1931 – 1934 ийлаште Ленинградыште Герцен лÿмеш педагогический институтын студентше лийын.

Ефрем Сидоровичын моло поэт-влак деч ойыртемже

Содорон Епремын мурпашаже моло деч ойыртемалтше, тÿрлö велымат шке шотан. Тыгаяк лийын тудо шкежат. Шагал мутланыше, эре шонкалыше. Чием шотыштат пеш проста лийын: ужаргырак толстовка, лудалге картуз, тыглай костюмым чиен. 1936-1937 ийлаште Ефрем Йошкар-Олаште илен. Марий АССР-ын калык поэтше Миклай Казаков шке жапыштыже тыге возен: «Мый але марте тудын возымыжым веле паленам да «Чеверын, чеверын кызытеш» почеламутшым Кожлаер ШКМ-ште тунемме годым шуко гана концертлаште лудынам гын, ынде поэтым шкенжымак ужым, палыме лийым. Шкемын возымем тудлан ончыктышым. Шуко пайдале канашым пуэн. Замечаний-влакше келге шонымашан ыльыч. Кÿжгырак йÿкшö дене ик гана веле огыл мыланна ойлен: «Почеламут Морко але Кожлаер пазарыште ужалыме сату огыл. Торгайыше ен сатужым вашкерак ужаташ да пайдам налаш тöча. Ме шке возымынам огына ужале. Вашкаш нимолан. Чыла сайпле лийже. Адакше поэзий нимогай парышымат ок пу. Ида мондо Маяковскийым: «Мне и рубля не накопили строчки».

Олык Ипай ден Епрем Содорон лишыл таҥ ыльыч. Коктынат самырык. Кöргö вийым весе деч аралаш нимолан. Возеныт, лудыныт, учашеныт. Нуно кокытынат икте-весышт дечын ойыртемалтыныт. Ипай весела, коллективым йöратыше, эреак ен коклаште лийше. Содоронлан тудо воштыл ойлен: - Тый, Епрем, ушет дене восточный философ гай улат. Арамлан огыл чуриетат, неретат персид сынан…

Мыскара мыскара дене, но тыште икмыняр чынжат уло: вет шукыштлан Содорон кугу философлак чучын. Шуко лудын. Пушкин, Лермонтов, Шекспир, Байрон, Маяковский, философ-влакын книгашт тудын кид гыч ойырлен огытыл.

А могайрак тудын муро йÿкшö лийын? Мо тудын шумжым вургыжтарен да сераш таратен? Пудештше тар печке семын илыш вашталтмаш, тошто йÿла дене у жапын вашпижмашышт. Тунам тиде шотышто комсомол ÿшанаш лийдыме кугу пашам ыштен. Тышке латиндеш ияш Епремат уло вийын ушнен. Садланак тудо кугешнен ойлен кертын: «Комсомол, тыйын мурызет, тыйын поэтет мый улам. Мыйым тый ончен-куштет, пашаште таптен, шуарет». Ола ден ял кокласе кылым пенгыдемдаш 20-шо ийлаште кугу верым налын. Тидын нерген шуко возымо лийын, шке мутшым Е.Содоронат каласен:

Шурно ял ден ший ола
Таче ваш-ваш кутырат,
Таҥ кычалше ÿдырла
Мый денем пырля мурат.

Путынь эл дене пырля марий кундемын кушкын, виян толмыжо мурызын чоныштыжо шуко чапле строкам шочыктеныт. Теве кузе возен эше 1929 ийыштак поэт:

…У пайремлан
Порсын тувырым чиен,
Вуй нöлталше мариемлан
Эрык чапым мый пуэм.

Содорон чарныде у формым кычалын, шке почеламутшым эстрада сцена гыч лудшо-влак деке лишемдаш тыршен. Тиде шотышто пеш онай «Чеверын, чеверын кызытеш» стих. Тыште Чарла ден Йошкар-Олам ваш шогалтымаш, пÿсö диалог поэтлан кумда йöным пуэныт. Тыге ме шинча ончылнак пеш раш сÿретым ужына. Лывырге йылме, устан чонымо ой первый корнылаштак куанле шÿлышым шочыктат:

Ой, моткоч
шÿмем куанен,
кумылем
Лывыртен пырткалта.
Комсомол,
Мыланем командировкым пуэн…
Ленинград
вузыш
тунемаш колта.

Ныжылге кумылан улыт тудын лирический почеламутшо-влакат. Илыш ден пÿртÿс гыч налме танастарымаш-влак тун шонымашым рашемдаш полшат. Тидлан икмыняр примерым кондаш лиеш: «Эр кынелше öрш семын чонешталже пеш кугу, кугу салам». «Ший Элнетын йогын вÿдшö семын, тыйын шÿм да мыйын шÿм шолеш». Але весе:

Öндальыч мыйым йöраталын,
Öндальыч мыйым шÿм коклаш
Ты пеледше ош тÿня ÿмбалне
Мöрö шочмо годым олыклаш.
Шогалын кушкын ӱдыр шым Шайраште,
Лач икте вел тыгай шара шинчан,
Могай чолга шинча улмаш тÿняште…

Епрем Содоронын возымыжо иктöр акан огыл. Логалеш кукшо строкат, яра лозунгат. Тидлан öраш нимолан, вет нунын деч нылле ий ончыч веле огыл, тачат утлен огеш керт южо поэт.

Кусарымаш паша

Епрем Содорон ден С.Г.Чавайн руш поэт А.С.Пушкинын " Медный всадник поэмыжым , К.Элмар дене коктын В.Лебедев-Кумачын "Широка страна моя родная" мурыжым марий йылмышке кусареныт.

Тӱҥ произведенийже-влак

Тушман : ойлымаш [Враг: рассказ] // У вий. 1928. № 1 С. 22—24.
Луаткок ий ; Шурно кече : почеламут-вл. // У вий. 1929. № 12. С. 17.
Колхоз калык: почеламут // У вий. 1930. № 7. С. 21.
Шемер калыклан : почеламут [Трудящимся : стихи] // Октябрьлан пӧлек : Марий совет писатель-вл. шим. М., 1932. С. 62—66.
Большевик ага : почеламут // У вий. 1932. № 5—6. С. 8—10.
Поро кече : стих-шамыч [Добрый день]. Йошкар-Ола, 1933. 76 с.
Октябрь: почеламут//У вий. 1933. № 9—10. С. 1—3.
Саламан письма : почеламут //У вий. 1933. № 3. С. 6—8.
Чеверын, чеверын кызытеш ; Нур ӱмбалне ; Шӱм пелаш ӱдырлан : почеламут-вл.; Аваж ден эргыже : баллада // Ончыко. 1975. № 5. С. 85-90.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

Крылов Ал. [Рец. на кн. «Поро кече»] // Лит. национальностей СССР. 1934. № 6. С. 21-22.
Казаков М. Содорон Епрем // Ончыко. 1975. № 5. С. 84—85.
Писатели Марийской АССР : биобиблиогр. справочник. Йошкар- Ола, 1976. С. 262-263.
МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 339.

Кылвер-влак

Епрем Содорон.(руш)

Литератур