Шайбан хоккей

Шайба́н хокке́й — ий валне эртыше спорт модмаш, хоккей радамыш пурышо спорт тӱрлык. Кок команде ваш-ваш таҥаса, клюшко дене икте весылан шайбым колтен, тавалышын капкашкыже шайбым пурташ, да ты годымак шке капкаштым аралаш тыршат. Кӧ тавалышын капкашкыже шукырак шайбым пурта - тудо сеҥа.

Эртымгорно

Клюшкы дене мечым эше XVI-шо курымыштак Голландийыште поктыл модыныт. Варажым тиде онай жап эртарымаш Английыште да Скандинавийыште шарлен. Модмаш семын тудо Канадышке куснен. А Канадыштыже моткоч шуко ер уло, тылым нуным ий налеш. Тудо жапыште кугу неле мечы дене модыныт. Шинни тудо маналтын. 1879 ий гыч кажне канадысе пайремыште хоккей дене таҥасеныт

Резине гыч ыштыме шайбыже хоккейыш канадысе спортсмен Робертсонын темлымыж почеш пурен.

1885 ийыште Монреаль олаште икымше Хоккей Ассоциаций чоҥалтын. Ик ий гыч тыштак модмашын официаллле виктарчыкшым пеҥгыдемденыт. Ынде ик командыште шым модшо гына лийын кертын. Икымыше калыккокласе вашлийымаш кандысе да английысе команде коклаште лийын. Нине кок кундем хоккейышке кугу паша надырым пыштеныт. 1893 ий. Канадын генерал-губернаторжо, Фредерик Артур лорд Стенли оф Престон эн сай командылан полекым кучыктен: ший гыч ыштыме кугу вазым. Ший вазыжым Стэнли Кубок лумдаш туналыныт. Ну а икымше гана тудым канадысе чемпион «Монреаль» клуб сулен.

XX-шо курым. Стэнли Кубоклан профессионал-влак гына танасаш тунальыч. Нуныжо оксалан кора модыт. А профессионал огыл-влаклан бизнесъеҥ Монтегю Алан шке призым кучыкташ туналын. Тудыжым Алан Кубок лумдаш туналыныт.

А виктарчык-влак жап дене вашталтыныт. 1900 ий. Френсис Нилсон капкашке сеткым сакен. Модмаш жап ынде кум ужашлан шелалтеш, кажныже коло минут гыч. Кажне модшылан шке номержым пыжыктеныт. 1929 ий. Клинт Бенедикт лӱман капкаорол икымше гана маскым чиен.

Таҥасымаш-влак

Европышто чемпионат-влак 1910 ий гыч эртаралтыт. Икымше турнирыште Кугу Британийын командыже сеныше лийын. Вара кум гана почыла Чехийын чумыр командыже икымше верым сулен. 1920 ий. Икымше Тунямбал чемпионатыште кок континент вашлийын. Йудвел Америке да Европо. Лач тунамак Канаде, хоккей модмаште эн тале команде лӱмым сулен, да варажым 50 ий наре ончылно гына лийын.

Сар деч вара икымше кугу танасымаш 1948 ийыште лийын. Канадын чумыр командыж воктек эше ик виян команде шогалын. Чехословакий. Но катастрофылан кӧра эн тале спортсмен-влакым Чехословакий йомдарен. Ынде тиде чумыр команде тунямбал вашлийымашыште кугу кӱштыш кӱзен ок керт.

Чехословакийын вержым кум ий гыч Швеций айла. Кум гана тудо тӱнямбал чемпион лийын.

1963 ий. Шке кугу сенымаш корныжым Совет Ушемын чумыр командыже туналеш. Индеш гана, почыла тудо тунямбал чемпион лийын. 1972 ийын Идым тылзыже. Историйышке пурышо Суперсерий, кушто 8 матчым эн виян спортсмен-влак Канаде гыч, Совет Ушемын сборныйже ваштареш модыныт. Канадын сеҥалтмыжлан уло тӱня ӧрын каен. Но, чынак, совет хоккеист тӱняште эн виян командым сененыт.

Мемнан историйыште тиде лӱм-влак кодыт: Валерий Харламов, Владислав Третьяк, Геннадий Цыганков, Александр Якушев… Нуно мемнан хоккейым уло тунялан ончыктеныт.

Кызытсе жап

У жапыште экономикыште вашталтыш-влаклан кӧра шуко спортсмен вес элыш шуаралташ каеныт. Россий Федераций хоккейыште шуко жап ойыртемалт кертын огыл. Но 2008 ийыште Квебек олаште, кажныже 8 сеҥымашым налын, финалыште адакат Канадын да Российын чумыр командышт вашлийыныт. Коктынжат тиддеч ончыч шуко ий сеҥымаш деч посна кодыныт ыле. Тиде матч историйыш кеч кузеат пурышаш ыле. Кокымшо минутышто Александр Семин икымше голым пурта. Но варажым Канаде мыланна 15 минутышто кум голым чыка. Изиш вучалтен, Семин эше ик гол дене ойыртемалтеш, но тидлан Канадын сборныйже нылымше голым вашмут семын пуа. 4:2 счет. Россий шеҥгелан кодеш. Чылан шӱм вургыжын вучат, мо ынде лиеш… Модмаш жапын кумшо ужашыже тӱҥалын. Тӱҥ тренерна Вячеслав Быков икмыняр вашталтышым стратегийыште ышта. Алексей Терещенко мемнан деч кумшо голым чыкалта. Счет 4:3. Ме садак шеҥгелне улына. Канадысе спортсмен-влак сенымашыштым кучынешт. Тыште Илья Ковальчук, кудыжым шукын вурсеныт счетым тӧрла. 4:4. Ынде чыла ик гол вашталтен кертеш. Матч пытымеке ик минуто гына кодын. Илья Ковальчук шке кокымшо, шӧртньӧ голжым пурта. 15 ий гыч, Россий хоккей дене угыч тунямбал чемпион лийын.

Хоккеистын чийыме вургемже

Лӱм	Арвер нерген	Сӱрет
Клюшко	Ий валне шайбым колтылмо спорт снаряд.
Коньки	Кӱртньӧ лезвийым пундашыш пыжыктыме йолчием. Ий валне мунчалташлан чият.
Аралтыш вургем
Вожгоклам аралыше раковине	Пластик гыч ыштыме раковине. Эн чӱчкыдын пӧръеҥ-влак вожгоклам клюшко пералтымаш, шайбе дене логалмаш деч аралалташлан чият.
Ӧшлӧк	Вуйым сусыргымаш деч аралыше вуйчием.
Хоккей щиток-влак (пулвуй да кынервуй аралтыш)	Щиток (мар. «пулвуй аралтыш», руш. «наколенники») Хоккеистын пулвуй йыжыҥым да йолвургым аралашлан чият. Кынервуй аралтыш (руш. «налокотники») спортсменын кынервуйжым арала.
Оҥаралтыш (руш. «нагрудник»)	Оҥаралтыш (панцирь) оҥым, тупым, тупрӱдым арала. Ончыл да шеҥгел протектор деч посна панцирьын конструкцийышкыж вачым аралыше накладке пура.
Хоккей пиж (краге)]]	Шайбе логалмаш, клюшко дене тӱкымаш деч копам да кидкопам аралыше пиж.
Капа	Пушкыдо пластмасс гыч ыштыме пӱй аралтыш арвер. Спорт таҥасымаш-влак годым спортсмен-влак капам умшашке чыкат.
Хоккей йолаш (шорто)	Камвочмо, ваш тӱкналтме, шайбе логалме деч арала. Чоткыдо материал гыч ышталтеш, эрде, тупрӱдӧ да кыдал олмышто поролон але вес материал гыч ешартышым ыштат.
Логар аралтыш	Пластик але кевлар гыч ыштыме арвер, логар, шӱй да вачылу-м арала.
Ӱмбал вургем
Хоккей свитр (англичанла Hockey jersey)	Аралтыш вургем ӱмбачын чият. Шайбан хоккейыште тудо лийышашак.
Гамаш

Тыгак ончо