Шайбан хоккей дене тӱнямбал чемпионат
Ша́йбан хокке́й дене тӱнямба́л чемпиона́т (руш. Чемпиона́т ми́ра по хокке́ю с ша́йбой) --- Калык-влак кокласе Хоккей Федерацийын вуйлатымыж почеш кажне ийын эртыше спорт таҥасымаш. 1920-шо ий гыч эрта. Тӱҥалтышыште Олимпий модмаш радамыште эртен. 1930-шо ий гыч таҥасымаш кажне ийын эрта (лач 1940-1946 ийлаште Кугу Ачаэл Сарлан кӧра лийын огыл, да 1980, 1984, 1988 ийлаште Теле Олимпий модмаш Тӱнямбал чемпионатым авырен. 1968 ий марте Олимпиадым эртарыме годым хоккей дене Олимпий турнир Тӱнямбал чемпионатлан шотлалтын.
Кызытсе чемпион
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Шайбан хоккейыште кызытсе тӱнямбал чемпион лӱмым (2010 ий) Чехийын чумыр командыже сулен.
Эртыме радам
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Турнир кум ужаш дене эрта.
Икымше ужаш (этап)
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]16 командым ныл тӱшкалан шелыт (А, B, C, D). Кажне тӱшкаште 4 команде. Тиде этапыште тӱшка гыч 3 команде лектеш. Шке тӱшкаште сеҥалтше команде-влак "эмасымаш раундышто" шке коклаште таҥасат, ик команде эше А дивизионышто вара кодын кертеш. Турнирын икымше ужашыштыже команде-влак шке тӱшкаште улшо команде-влак дене гына таҥасат. 2007 ийысе Чемпионат марте сеҥымашлан команде 2 баллым налын, ик тӧр модмылан 1, сеҥалтмылан 0. 2007 ий гыч вашталтыш пурен. Матчын тӱҥ жапыштыже команде-влак ик тӧр модыныт гын, нуно эше ешартыш 5 минутым (овертайм) икымше гол марте модыт. Ешартыш жапшыте сеҥыше ок лек гын кажне команде 3 штраф кырымашым (буллитым) ышта. Кум буллит деч вара счет ок вашталт гын, буллит-влакым мужыр дене пурат. Мутлан, 1 команде шайбым пуртен, а 2 команде пуртен кертын огыл гын, 1 команде сеҥышыш лектеш. Тӱҥ жапыште сеҥен шуктымылан команде 3 очком налеш, овертайымште але буллит дене сеҥымылан 2 очко; овертаймыште але буллит дене сеҥалтмылан 1 очко, тӱҥ жапыште сеҥалтымылан нимыняр ок нал.
Кокымшо ужаш (этап)
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Тиде ужашым квалификаций лӱмдат. Кодшо 12 команде кок тӱшкалан (E, F) шелалтеш. Икымше этап деч вара тӱшкалаште 3 команде гыч кодын, ынде «E = A+D; F = B+C» формуло почеш нуным кок тӱшкашке ушат. Тиде ужаште кажне команде ондаксе кок тавалышыж дене да кызыт у тӱшкашке логалше кум команде дене таҥаса. Погымо балл-влакым (да моло лектышымат) икымше этап семынак, кокымшо этапыштат шотлат. Ты ужашыште балл-влакым тиде радам денак пуат. Ешартыш жап нине матчлаште 5 минут кужутан, умбакыже - буллит-влак. Кажне тӱшка гыч 4 команде кумшо этапыш лектеш.
"Эмасымаш раундышто" H тӱшка чоҥалтеш. Тушто ныл команде ваш-ваш таҥаса. Кок эн сай команде элите дивизионышто кодеш, сеҥалтше-влак ӱлыл дивизионыш каят. 2008 ийысе Тӱнямбал чемпионатыште H тӱшка чоҥалтын огыл, вес ийын "эмасымаш раундым" угыч пӧртылтеныт.
Кумшо ужаш (этап)
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Тиде ужашым (плей-офф) лӱмдат. 8 команде гына кодын. Кумшо этап финалын чырыкше (руш. 1/4 финала), финалын пелыже (руш. 1/2 финала), 3-шо вер верч матч, да финал матч гыч шога. Тиде этапыште сеҥалтше команде лектын кая. Финал чырыкыште сеҥыше финал пелыш логалеш. Сеҥалтше таҥасымаш гыч кораҥеш. Финал пелыште кок сеҥыше команде финалыш логалыт, нунын коклаште Кубок модылтеш. Пел финалыште сеҥалтше-влак кумшо вер верч таҥасат. Финалын чырык, пелыштыже, тыгак, кумшо вер верч таҥасымашлаште тӱҥ жапыште команде-влак ик тӧр модыныт гын, 10 минуташ ешартыш жап пуалтеш. Икымше гол марте модыт. Финалыште овертайымын кужутшо 20 минут. Тӱҥ жапыште сеҥыше лектын огыл гын команде-влак кум буллит гыч лупшат. 3-шо верым налше команде той медальым налеш, 2-шо - ший, 1-ше шӧртньӧ медаль-влакым да чемпион кубокым.
Тӱнямбал чемпионат радамын вашталтышыже
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]2010 ийыште 17 Идымын Порторож олаште эртыше Калык-влак кокласе Хоккей Федерацийын конгрессыштыже эртыме радамыш вашталтышым пуртымо нерген келшеныт. Ончылгоч этап огеш лий, квалификацийыште таҥасыше-влакым кок тӱшкалан шелыт, кажне тӱшкаште 8 команде. Ик тӱшка гыч ныл команде финал этапыш (плей-офф) лектеш. Финалын чырыкыштыже команде-влак шке тӱшка гыч команде-влак ваштареш модыт, пелфиналыште - вес тӱшкасе команде дене. Тӱшкаште пытартыш верым налше команде-влак I дивизионыш логалыт. Шке тӱшкаште 5-8 верым налше команде-влак тиде чемпионатыште тетла модын огыт керт. Нине вашталтымаш-влакым 2012, 2013 ийыласе Тӱнямбал чемпионатлаште вийым налыт.
Тидым палаш оҥай
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
- 1936 ийысе Теле Олимпиаде радамыште эртыше Тӱнямбал чемпионатым Кугу Британийын чумыр командыже сеҥен. Командыште канадец-влак модыныт (Карл Эрхард гына Канаде гыч огыл ыле).
- Тӱнямбал чемпион лӱмым шке шочмо элыште эртыше Чемпионатыште кум команде гына сулен: кум гана Чехословакийын (1947, 1972, 1985) да Совет Ушемын (1973, 1979, 1986), ик кана Америкын чумыр командыже (1960-шо ийыште, Теле Олимпиадыште). Ты годым Россий чумыр командын чыла жап кокласе эн уда лектышыже (11 вер) Санкт-Петербург олаште эртыше 2000 ийысе чемпионатыште лийын.
- Канаде хоккейын шочмо верланже, ик эн виян хоккей эллан шотлалтеш, но 2008 ий марте (хоккейын 100 ияш лӱмгечыже) Тӱнямбал чемпионат тиде кугыжанышыште ик ганаат эртен огыл. Мӧҥгыштӧ эртыше чемпионатыште канадысе спортсмен-влак шӧртньым налашак тыршеныт, но Российын чумыр командыже нунылан чаракым ыштен. Историйыш пурышо финал матчыште Россий сеҥен.
- Америкыште эше ик чемпионат эртен, умбакыже эн кугу кӱкшытан хоккей таҥасымаш-влак Европышто эртеныт.