Ӱярня (пайрем)

Тиде мутын вес ыҥже-влак улыт. Ӱярня (ыҥ-влак) ончал.

Ӱярня — марий калыкын пеш тошто пайремже. Руш йылмыште тиде пайрем Масленица маналтеш. Тиде — телым ужатыме да шошым вашлийме пайрем. Тудо телымсе кечын у куатым налын ырыкташ тӱҥалмыж дене, йӱд ден кечын иктӧр лиймыж дене кылдалтын, садланак йӱла-влакшат шошо пагытысе шонымаш дене шыҥдаралтыныт. Шошымсо да телымсе йӱла радам пайремым моло деч ойыртемалтшым ыштен. Пайрем шке кышкарышкыже адакат мланде паша нерген азапланымым шыҥдарен. Пайремлыме радам пӱртӱс помыжалтмым, мландын у шӱлыш ден шӱлалтымым, айдемын, ешын шошо агам эртарен колташ у вий-куат дене пеҥгадемшашыжым шижтарен.

Пайремын шарлыме кумдыкшо

Ӱярням чыла марий-влак пайремлат. Совет жапыште тиде пайремым Телым ужатымаш лӱм дене эртареныт. Таче тиде пайремын чын тӱсшым уэш пӧртылтымӧ.

Эртарыме жап

Ӱярня Шорыкйол пайрем деч вара, шым арня эртымеке, Пургыж мучаште — Ӱярня тылзе тӱҥалтыш толеш. Пайрем шочмын пура да ик але кок арня жап шуйна. Икымше арняже Кугу Ӱярня маналтеш, кокымшо — Изи Ӱярня. Южо вере, кушто пайрем ик арня шуйна, арнян икымше ужашыжым (изарня марте) Ончыл Ӱярня маныт, а изарня деч вара — Варасе Ӱярня семын ойыртемалтеш.

Пайрем йӱла радам

Пайрем модыш-влакым икымше кечынак тӱҥалыныт: шочмын эрден эрак ӱярня курыкышто мунчалтеныт. Акрет годым курык гыч мунчалтымашке кугу кумыл шыҥдаралтын. Кугезына-влак тыге чер деч аралалтыныт, у куатым чонышкышт налыныт. Ӱдырамаш-влак курык гыч мунчалтен волымышт годым лумышко кыне кычкым, шурным йоктареныт. Тыге нуно сай шурно лектышым налаш шонымо кумылыштым ончыктеныт. Тыге нуно сай шурно лектышым налаш шонымо кумылыштым ончыктеныт. Але сурт кӧргысӧ арвереш (тагынаш, волеш, уржа кылташ) шинчын мунчалтымышт денат нуно тыгакак пӱрсӱсын поро лектышыжлан ӱшаненыт. Кӱшкӧ кыне кушшо манын, курык гыч эн торашке мунчалтен волыман улмаш. Ӱярня пайрем ӱярня кашта деч посна эртен огыл. Тыгай курык гыч пар дене шогалын мунчалтеныт. Пӱгеш оҥгырым сакыме имне дене ял йыр кудалышт савырнымаш осал шӱлышым поктен колтымо семын умылтаралтын. Ӱярня арня мучко тӱрлӧ модыш дене модыныт, калык поснак Карта модышым йӧрата.

Пайрем ӱстел шуко тӱрлӧ кочкышлан поян лийын. Эн тӱҥ сийлан ӱян мелна шотлалтын. Шӱльӧ ложаш гыч кӱэштме ӱячам шӧр ден кӱктымӧ тӱрлӧ йӧрварым, пурам уна-влак куанен тамленыт. Ӱстел ӱмбаке погымо сий толшаш идалыкыштат тыгаяк поян лектышым сӧрен. Пайрем жапыште ял калык унам вашлиймылан, унала коштмашлан кугу верым ойырен. Тиде пайрем еш кокласе кылым пеҥгыдемдаш полшен. Икымше йӱмаш йӱлам шукерте огыл марлан лекше ӱдыр-влак шуктеныт: пелашыже, ача лийше, ава лийше дене пырля нуно шочмо суртышкышт, ача-авашт деке унала лотыныт. Ӱярня арнян пытартыш кечынже Ӱярня ден чеверласыме йӱла эртаралтын. Тиде кечын пайрем годым погынышо шӱкым поген, варашке уржа култам келыштарен йӱлалтеныт да "Ӱярня каен!" манын кечкыреныт. Тыгодым самырык ӱдыр ден рвезе=влак тул ӱмбаач тӧрштылыныт. Тулото деч вара кодшо ломыжым нурышко наҥгаен шавеныыт. Тиде пайрем йӱлам южо ял калык тачат арален ила.

П. Васильевын фотожо.
П. Васильевын фотожо.
П. Васильевын фотожо.

Негыз

О. А. Калинина "Марий пайрем-влак. Полшык", Йошкар-Ола, 2006