Янаев, Александр Александрович

Дата рождения: 21.03.1896

А.А.Янаев (1896 - 1938) Александр Александрович Янаев 1896 ийын 21 мартыште Оршанка районысо Марий Ернур ялыште шочын. 1911 ийыште кок классан училищым тунем пытарымеке, Александр Вятка оласе ремесленный училищыш тунемаш пура. Но тушто стипендийым пуэн огытыл, ял гычат полыш лийын огыл, сандене рвезылан мӧҥгеш пӧртылаш логалеш. Шке ялыштышт попын суртышкыжо пашам ышташ тарлалтеш. Тыгодымак черкысе хорыш мураш коштеш. Александрын мурызо корныжо лачак тышеч тӱҥалын. Тудын виян да яндар вичкыж йӱкшӧ хорлан пеш келшыше лийын. 1913 ийыште ялысе поп Александрым Вятка оласе миссионерский инородческий курсыш тунемаш колта. Но образованийже шагал лиймылан кӧра марий рвезым тунемаш налын огытыл. Тунам Янаев курс верланыме монастырьыштак мурызо-послушник шот дене илаш кодеш. Моло дене пырля озанлык пашам ышта да монастырьысе хорышто мура, тушто ик ий утла ила. Тӱнямбал сар ылыжмеке, Янаевым кугыжан армийыш наҥгаят. Тыште тудлан унтер-офицер (сержант) званийым пуат. Австро-Венгрий дене кредалмаште пленыш логалешат, кок ий Венгрийыште кул шотеш ила. Пашам ыштыктен ашныше поян венгр, Янаевын сай мурызо улмыжым пален налмеке, тудым пагален ончаш тӱҥалын. Пайрем але уна-влак лийме годым Янаевым калык ончылно мурыктен да сай кочкыш-йӱыш дене сийлен, мурызо дене ласкан мутланен. 1918 ийыште Александр армий гыч мӧҥгыжо пӧртылеш. Чирки школ пеленсе курсым тунем лектешат, Яраҥ районысо Пектаево ден Кордово школлаште туныктышылан ышта. Ты паша Александрлан пешыжак келшен огыл, тудым чонжо эре артист пашашке ӱжын. 1920 ийыште Александр Москосо театральный курсыш артистлан тунемаш кая. Ик ияш курсым сайын тунем пытара. Моско гыч толмеке, 1921 ийыште, кусныл коштшо марий театрым вуйлаташ тӱҥалеш. Тӱҥ пашаже театрыште лийын гынат, яра улмыж годым Палантайын хорышкыжо мураш коштын. Хорышто А.Янаев тӱҥ солист лиеш. 1923 ийыште Палантайын хоржо Москошто эртарыме олимпиадыште участвоватла да Российысе хор-влак коклаште кокымшо верыш лектеш. Тыгай сеҥымашыш шуаш Янаеват полшен манын кертына. Хорын кажне концертыштыже я руш, я марий калык мурым сылнын йоҥгалтарен. Тыге тале марий мурызын чапше 1921 ий гыч 1926 ий марте, Палантайын уке лиймешкыже, калык коклаште шарлен толын. Янаевын мурымыж годым фортепиано дене 11-ше школышто немыч йылмым туныктышо Н.В.Леушина шоктен. 1920-1930 ийлаште марий кокла гыч уста мурызо семын Александр Александрович шкетын гына ойыртемалтын, сандене тудым икымше марий мурызылан шотлаш негыз уло. А. Янаевын лӱмжӧ калыклан киноартист семынат палыме лиеш. 1927 ийыште Моско гыч толшо киностудий пашаеҥ-влак «Марий Кужер» кином сниматленыт. Киношто А.Янаев ялысе ик ончыл еҥын рольжым модын. Тиддеч вара Янаевын мурызо улмо лӱмжӧ 1933 ий гыч уэш кумдан чапланаш тӱҥалеш. Тидыже Алексей Искандаровын пашаж дене кылдалтын. Москосо консерваторийым тунем пытарымекше, самырык А.Искандаров музыкальный училище пелен марий капеллым чумыра. А.Янаев тушко первый кечылаштак кошташ тӱҥалеш, чулым мурызо лиеш да капеллын администраторжылан ышташ тӱҥалеш. 1936 ийыште Марий капелла Москошто эртарыме Всесоюзный радиофестивальыште участвоватла. Тунам А.Янаевын «Салымсола», «Кеҥеж кече» мурым мурымыжым грампластинкыш возеныт. Фортепиано дене музыкальный училищын туныктышыжо А.П.Сергеев шоктен. Александр Александровичын мурымыжо 1930-шо ийлаште Марий радио дене чӱчкыдын йоҥген, но тунам возымо техника лийын огылат, Янаевын йӱкшым возен кодымо огыл. 1938 ийыште репрессий годым марий мурызын илыш корныжо кӱрылтын. А.Янаев шке жапыштыже мурымо дене гына серлаген огыл, марий театр да искусство нерген газетышке статья-влакым возгален, сылнымут литературыштат вийжым терген ончен. Янаевын лӱмжӧ дене уло марий калык кугешнен кертеш. Тудо марий театрын ик эн ончычсо вуйлатышыже да артистше, калыкнан икымше мурызыжо, йӱкдымӧ кинон актёржо, И.С.Палантайын, С.Г.Чавайнын да Алексей Искандаровын лишыл йолташышт лийын.