Шуршо
Шуршо (лат. Siphonaptera) — шулдыран шукш-копшаҥге тӱшка гыч, шокшо вӱран янлыкын да вольыкын вӱрйӱшыжӧ. Кокымшо шуршо шулдырдымо. Нуно чылт келыштаралтын процессыште фазы имагинальный эктопаразитизм шулдыр йомдарышым. Шуршо узкоспециализированный умшам аппарат ойыртемалтше, покро вӱржла шӱтен да насасывание сӧрымыжлан оза.
Тиде жапыште ученый возен 2086 тӱсым, сыным пуртат 4 поянлыкше (Zhang, 2013). Отряд-влак тукым 200 наре, 15 ешыш иктыш уша. Тыглай еш шуршо (Pulicidae) тӱсым пуртем, экономике да медицине значениян улыт: irritans Pulex, Ctenocephalides felis, canis Ctenocephalides, Spilopsyllus cuniculi, Xenopsylla cheopis — тиде шуршо еҥ, пырыс, пий, кролик комакланат да, келшен толеш. Шуршо британийысе тоштер коллекцийыште улыт, Чарльз энтомолог да банкир Ротшильд британийысе поген.
Генетике[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Шуршо хромосома лушкыдо у чот вашталтеш: 3 гыч 10 марте. Медицине да шуко значениян лийын гынат, увер доступен цитогенетический 7 таксон веле. Куд хромосома системе таҥастараш лиеш таксон кӱвар улмашын, кӱвар кокыт гыч кудыжо хромосома XY, а нылымше — шуко кӱвар хромосома, характеристикыже, тудым boreidae siphonaptera ассоциацийышт дене кучен, тудым кӱварыш хромосома тыгак шуко уло. Тидын марте у деч у группышто чот ӧрын musculi аутос 3 leptopsylla prasadi 10 xenopsylla.
Койышыжым ойыртемын[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Шуршо ийыште оза муэш пыжашым да нуно чыланат тургымышто лиеш, ыште, мланде ӱмбалне (урын, кайык), мланде, мландыште (рожын рокмераҥ, суслик, комаголя, янлык да моло песчанка). Тыге, шуршо тӱҥ оза янлык шотлалтын, кудыштыжо чыла шыл садыгак илыш жаплан шотлалтын. Шуршо шуко пидам (100 утла тӱрлӧ видше) дене янлык, шыл ий жапыште гына кучылташ палемдыме. Кайык-влак пыжашышкышт шуко иге лекме жапыште да жапыште поснак муным шуршо насиживание. Эсогыл кайык пыжашым муын лий, шуршо кужу жаплан кодыныт. Вольык дене, шылын ок йӧрӧ, шуршо изи тӱсшӧ чот пидаш (30 деч шагал). Тиде «стационарын» калтам пудий да индостаныште. Улшо нелылыкым кузе тыге уэш озажым муын, нунын могырым эреак коштеш.
Узо кузе кочкеш, тугак аван. Икмыняр шагат марте Кровососание 1 минут дене шуйнен. Xenopsylla тукым-влакын представительышт, Echidnophaga, да южо весышт дене уто вӱр йӱшӧ Ctenocephalides, тудо эре тыге ок мо шулыктарен шуктышым. Моло видше (canis Ctenocephalides, felis Ctenocephalides, Leptopsylla segnis и др.) чӱчкыдынак йӧратыме кочкышыштым налын. Но, лочо вӱр, кап ок пу эрыкым кудалыштеш да нуным озашт коден каеныт. Южо (Ctenophthalmus тукым гыч, Neopsylla да молат) тӱнен илаш пыжашышкышт шуко кочкыш да приёмым эртарат озаже шуэ сонарыште. Водывычыраҥге ая дене кыл пеҥгыде оза деке шуршо гына шижалтеш. Ойыртемле шуршо тынар шуко огыл вет, кертна вашлиймаш-влак, тӱҥ оза деч посна, янлык да моло тӱрлӧ видыштыже.
Кучедалме йӧнна[тӧрлаташ | вики-текстым тӧрлаташ]
Инсектицид йӧн дене ышталтше паша жапыште мемнан илыме помещенийлан да шуршым пытара. Муным пытареныт, муныжат да левий шукшкудым поген кажне кечын вӱдыжгыш. Шуршо эфир ӱй-влакым кучылташ отпугивание — репеллент, мутлан, ӱй кочо арымшудым.[1]
Тӱрлӧ препарат-влакым кучылтмо ваштареш кучедалме шуршо инсектицидный мӧҥгысӧ янлык, в частности, шампунь, таблетке да перметрин ашнат, спиносад ашнат.
Правовой рӱдер зоозащита шонымаш почеш, тиде йӧн эн пайдалылан шотлалтеш пӧлемыште улшо илыме помещенийым ваштареш кучедалаш эре шуршо (мутлан, пырыс), обрабатыватлыме кужу инсектицидный йӧным ыштен. Шуршо чыла янлык да пеш писын куснылаш тыгайым колынам. Вес ончылно тидлан йӧн сай, молан манаш гын, йӧнжӧ дене обрабатыватлыме годым эре кудо кодыныт пӱргал помещенийым ӱмбал, вара адак могай шуршо гыч лекмеке, тудо ик гана пурл айдемын але янлыкын, адак тӱлена. Уло пырысем, инсектицидный йӧн дене обрабатыватлыме, ынде аза огыл тиде шуршо пошен ыле, а пырыс-влакын кап колаш лиеш.