Шупшыктымаш йӧн

Шупшыктымаш йӧн

Шупшыктымаш йӧн — ик вер гыч весыш наҥгайыме, шупшыктымо йӧнештарыш-влак. Подъёмный деч ойыртемже да элеватор-йӧндартыш транспорт, транспорт средствым кучылтмо правилым семын, мӱндыр торалык шотышто шупшыктат. Транспорт средствам движитель классифицироваться тип дене (двигатель, парус, вольык) але йӧн дене коштыныт ӱмбал: тыртышан, гусеницан, але ече рельс.

Транспорт средствам историй-влак

• Тошто пу, муын, 7000-9000 ий ончыч ышташ лиеш.
• Теҥыз судно тошто, 7000 ий ончыч чоҥымо, кувейт муаш лиеш.
• Кучылталтше пуш шумер 4000-3000 гг. до н. э., акрет годсо египетыште Индийский Океан.
• Икымше орва, шупшыктышо вольыклан кондышо толкын вий (осел), 3000-4000 ий наре до н. э.
• Эн ончыч, могай транспорт дене кудалыштеш виктарыме элемент, грек диолка кучылталтеш (ончычсо кӱртньӧ корно). Коринфысе 8,5 километр кужыт гоч эрта да тудын деч ончыч 6 перешейке. Орва, тудым нумалын айдеме да янлыкым оролат каен, известняк ышта, тудын деч кораҥаш ок кӱл орва рельс корно тарванылмаш траекторий да пуаш амалым ышта.
• 200 г. до н. э. цзюн орваште-авамын чонымо, кечывалвел ончыктымо, тидлан транспорт средствам икымше улат, уло система навигаций.
• Повесть временных ийыште сӱретлалтыныт, руш князь Олег самодвижущийся кузе шонен луктын колеса Вещем икымше транспорт средствам, мландыште коштына да мардеж конден виет дене каенат, тудо жапыште мом ужаш лийдыме масакым: 6415 ийыште (907) грек кайыше олег, Игорь киевыш кодеш; шке корабльым орава тыртыш шынден наҥгаеныт да сарзе олег ышта. Мардеж пуалме годым велышкыла, ола каен нӧлтат да пасушко парус. Грек а тидым ужын да лудын каласе, олег колтат: «ок пытаре ола, тый йозакым пуаш, могай шонымашышт».
• Кӱртньӧ корно европышто шем ий деч вара лекте. Кӱртньӧ корнышто улмыж нерген икымше гана палемдыме фрайбургский эн мюнстер окнаже витраж, 1350 ий чоло датировать
• 1515 ийыште возен ончыкташ кардинал маттеус райзцуг ланг — лаштык шолып, австрий замок хоэнзальцбург кучылталтеш. Ӱзгар-влак вагонышто рельс дене кудалыштше пу, кудыж дене айдеме да янлык да кыне топчак кандырам шупшын.
• 1769 ийыште Николя-Жозеф паровой машина чоҥышо Куньо армийже француз-влак ышта. Шотлалтеш, мо Куньо икымше лийын, механике тарванылмашлан ыштыме коштшо транспорт средствам кучылтмо коштын двигатель (тягач артиллерий). Туге гынат тиде теорий уло жапыште, мом Фернан Вербьес, китайыште иезуитский миссийыштын членышт, ончыч машина чоҥымо Куньо — 1762 г.
• 80-е гг. в. экипаж гыч йыван кум ораваным xviii механике кулибин педальный ыштен конден. Тудо икымше гана кучылташ лиеш кылден, тачысе кечын да кучылтмо шотышто: маховик, механике тормоз, да коробкаште подшипник пуа. Чаманаш логалеш, тиде машинам умбакыже вияҥеш налын огыл.
• - Шоляк-влак икымше аэростатым 1783 ийыште монгольфье колта.
• 1801 ий корным чоҥымо да кӱртньӧ оҥго ричард тревитик икымше паровоз, пашам ышташ тудлан ончыктена. Паровозын пар йоча-ге гынат жапыште давлений полшен ом керт кужу жап кӱлеш, садлан пайда да практический шагал улыт.
• 1801 ий барон карл икымше немыч дрез ыштыме самокат, тудым лӱмденыт «машина ошкыл». Тиде прародитель мотоцикл да велосипед транспорт средствам шотлалтеш.