Ча тамга
 |
Тиде статьялан викификаций кӱлеш. Тиде возымашым шотышко кондыман. Кузе у лаштыкым тӱҥалаш лаштыкым ончалын кертыда.
|
«Ча» тамга
«Ча» («Че») тамган семантикыже «фа» ден икгайрак: шокшовелысе топонимлаште улеш; шокшеш-тулеш, вӱдеш ямдылыме ӱзгарым, кочкышым ончыкта; тугакше — югышто илыше калык-влакын лӱмыштым. Теве ынде «черемис» шомак декат шуна — тудат шокшывелне илымыжлан кӧра тудым тыгела лӱмденыт, молылыан огыл. Ты лӱм нерген моткоч шуко курыктыл пытарыме, но тӱҥ-вожышкыжо шумеш лончылымо огыл: ча+ар+а+ма+са=югысо ар, икымше теҥызъеҥ, сай. Вес версий: черемис — ча+мар+а+са+кечывал мари, икымше, сай. «Черемис» мутшо чермша (черемис) шудо мут гычын йылмыш пурен, очыни, маныт ыле, но йӧршын унчыли. Ожсо илышыште кок мутшат вашлиялт кертыныт: ик вере — черемиса, вес вере черемиса манын керыныт. Вет маари тыш толмыж дечын ончычшо эше Кокла Азийыште КУШАН лӱман элыште шуко жап илен да, тидым шуко топоним ушештара: Мары ола (кызытсе Туркмений), Каргалык, Меркет, Чангамар, Ачал, ават ола-влак, Томур (пик Победы) курык (Китай), Мургаб: мар+га+ба (таджикистан), Ош, Терек-Сай ола-влак (Киргизий), Бала-Мургаб (Афганистан), Кушмурун, Курык, Уил, Миялы, Саяк, Мерке ола-влак, Маркаколь ер (Казахстан), Марат, Утемурат, Самарканд ола-влак (Узбекистан). Кушан эл пешак кугу улмаш — вара тудо Аттилан элже дек куснен. Вот ты эл гыч марийын Юл кундемыш толмекше, руш тудым черемиса манаш тӱҥалын, но ончыч, тыгак лийын, марий шкежын кушеч, могай улмыжым шкеже каласен. Ты элын кид гыч кидыш куснымыжлан, мо историй гычын пале, тудым «йомдареныт»: Кушкын куш лиймыжым огыт шинче. А тудо нигуш йомын огыл, кушкын да вашталтын, калыкше родо-влакше дек пӧртылын. Молан пӧртылын? Юл кундемыш ик тӱшкаже ончычак толшо улмаш: вот кушечын лектыныт «ончыл» да «шеҥгел» марий-влак да нунын -влак ден -шамыч ушеммутышт; ончылжын — влак: ва+ла+ак — вӱдан кундем, ончычсо (ончыл); шеҥгелжын — шамыч: ша+ма+ча=илеман (але — пасу) марий, шокшывелсе. Рашемдена: ончыл марийже — маари, шеҥгел марийже — черемис. Ончыл-влакын чиемыштат, йӱлаштат, изиш гынат, но вестӱрлырак (вес тӱран: ты шомакын этимологийже). Йӧра эше йылмым йомдарен шуктыде ушненыт! ...Марий да лишыл кундемлаштат тыгай, «ча» тамган топоним-влак койыт: Чакмарий, Чыкма, Чукша, Чарла (ожсо Йошкар-Ола), Виче, молат. Чын: Чакмарий ден Чыкма синонимле улыт, семантикышт тыгай: Чыкма — чакма — ча+ока+ма: кечывалвел корно марий. Виче — ва+ча: эҥер, кечывалвелыш йогышо. Вятка — ва+ат+ока=эҥер (вӱд) ожсо корно. Чарла (Царьола - икымше, но лушкыдо версий): ча+ар+ла=кечывалвел ар кундем. Вет тыште Царёвококшайск марте эше тӱжем ийла ончыч калык илен. Ты тура толмаш — этимологий аналогий гына, моло огыл. Лончылаш гын, «царь» мутшат: са+ар: сай ар, но кудо царьже сай лийын гын? А «ча+ар» черемис дене икте. Э, Чукшажымат кодыман огыл: ча+ока+ша — кечывалвел корно, петырныше (койдымо). Очыни, пич, шыгыр чодырасе улмаш. Вот, чодыра мутат толын лекте, тудынат ты тамгаже улыс: ча+тар+а — кечывалвел налог, икымше; Черенур Черея... Чагода эҥер (Йӱдвел Российыште): ча+ока+да=кечывалвел корно, элын... Ты тамга моло, йӱла мутлаштат ила: мачо — чолга марий, чардаш — венгр куштымаш, каче.. пчае, лаче, Тачана. Постулат: чыла топонегыз-влак тӱҥ шотышто тамга улыт. Антропоним (айдеме лӱм)-влакыштат тидымак ужына, тӱҥ шотышто шеҥгел марий-влак коклаште: Чымай, Чопак, Чормак, Чемекей, Чыган, Чобык... Чыганже, вот, кеч илышыж я койышыж денак — югысо: ча+ока+он=кечывелсе корно он: чынакыс, эре корнышто, но кызытшым тудым Нарьян-Марыштат ужедылаш лиеш: бизнес, окса...
Дмитриев В.С. Мундыра. Этимологий повесть. Медведево, 2012. с.59-61.