Пайдаланыше:Сошина Галина Климентьевна
=
<gallery> Example.jpg|https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%A6%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8C_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0_%D0%9A%D1%83%D1%82%D1%8E%D0%BA-%D0%9A%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%80.jpg <gallery> Example.jpg| https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%A6%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8C_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0_%D0%9A%D1%83%D1%82%D1%8E%D0%BA-%D0%9A%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%80_2016.jpg
Морко районысо Кучыкэҥер ялын черкыже нерген. =
Кӱчыкеҥер ялысе черкым 1911 ийыште Озаҥ ола гыч толшо мастар-влак чоҥеныт. Черке пу гыч ыштыме гынат, кӧргысо убранствыже пеш мотор да поян лийын. Ӱмбал тӱсшат пеш чаплын койын. Черке нерген отставкыс полковник П.И Курсов тыгерак шарнен возен. » … Вот на этой терасообразной площади стояла церковь. Её золотая луковка просматривалась далеко вокрест и служила, как бы ориентиром людям, возвращающимся из любой дали.
Она была построена по инициативе местного жителя Ивана Федорова на средства верующих еще до первой империалистической войны. Строя её, царизм преследовал двоякую цель: держать крестьян в повиновении, невежестве и одновременно заинтересовать представителей коренной национальности стать миссионерами…
В какой-то степени она удалась в первое время, так как до 1917 года из числа жителей нашего села вышло 11 священнослужителей и один иконописец (Борис Невский), которого крестьяне называли просто богомазом…»
Тиде черкын икымше настоятельжылан Николай Петрович Монастырцкийым шогалтеныт, 1911 ий гыч 1920 ийла марте служитлен. Такшым “Закон Божийым” ялыште 19 курымыштак лудаш тӱҥалыныт. Ялысе Пектерекын пӧртшыштыжӧ школ улмо годым Арын черкын батюшкаже лӱмынак закон лудаш кудалыштын. Тунам школышто лач эрге йоча-влак веле коштыныт. Тыршен тунеммылан, пӧлек шотеш, “Закон Божий” книгам кучыктат улмаш. Ю.П. Курсовын ачаже, Петр Ильич, тыгай пӧлекым сулен налын. Эшеат чот тыршышыжлан шӧртньӧ тесьманым кучыктеныт. Лач тыгайже ончыклык туныктышо Н.Н. Беклемишевлан логалын.
Батюшка, Н.П. Монастырцкий, шке ешыж дене толын, садланак черке ваштареш лӱмынак пӧртым ыштеныт. Пеш чапле порт лектын. Ойлен кодаш кӱлеш, вара тиде пӧртым Кожлаерыш амбулаторийым чоҥаш пужен ныҥгаеныт. Амбулаторий ер ваштареш курык чоҥгаште верланен. Батюшкан суртшо воктенак, ӱлыкла, дьячокланат оралтым нолтеныт. Черке воктенак, шолаштыла, оролын пӧртшо лийын.
Николай Петрович Монастырцкий благочинный лийын. Пеш ушан айдеме. Павел Ильич Курсоват тыгак воза: “… По-справедливости следует сказать, что он был высокообразованным, культурным человеком и у крестьян своего прихода пользовался высоким авторитетом…”. Батюшка 100 пар омарташ мӱкшымат ончен, пеш кугу садше лийын, кушкыл питомникым ыштен. Тудын толмешке , ял калыкын ик сорт олмаже веле лийын – кочо марий олма. Николай Петрович шере тамле олма сортым ял мучко шаркален. Тиде сортым вара “поп олма” манаш туҥалыныт. Пакчажымат “поп пакча” маныныт. Батюшка мӱкш ончаш ялысе марий – влакымат туныктен коден: Арпик, Япык (Япык Миклайын ачаже).
Николай Петрович зоотехник пашамат сайын пален. Вольык ончымаште калыклан сай канашым пуэн шоген.
Ты годымак, батюшкан пеш пеҥгыде койыш – шоктышан улмыжат койын. Тынеш (креститлымаш) пуртымаш виешак ышталтын. Черкылан оксам погымо годымат, южгынамже, торжалыкым ончыктен колтен кертын.
Христианство ялыш толмо дене пырля ял вуеш шӱгарлам почыныт. Тылеч ончыкшо тынеш пурышо – влакым Арыныште тоеныт улмаш. Эн ончыч тышан Яков Васкелдиным тоеныт. Тидын нерген П.И. Курсоват шке возымаштыже шарна: “… В центре кладбища и прах моего прадеда. На могильной плите и сейчас можно прочесть: “Под сим камнем покоится тело крестьянина дер. Шереганово Василия Никитича, умершего 18 января 1911 года на 81 году жизни”. Характерно, что он лёг тут первым, и как бы, обосновал этот погост…”
Революций дечын вара церковно-служитель – влаклан неле жап толын. Чыла вере нуным шыгыремдаш туҥалыныт. Николай Петрович ончыклыкым ужын моштен. Чыла погыжым шолып ужален, суртым кудалтен тышечын кая. Павел Ильич Курсов Башкирийыш кайыме нерген воза.
Тиде ойым Рыбакова Оксина пеҥгыдемден. Самырык Оксина матушкалан (Николай Петрович суртышто) полышкален илен, нянькылан ыштен улмаш. Тарванен кайымышт годым, Оксинамат пырля налыныт. 1957 ийыште Рыбакова Оксина ялышке толын, Курсов Юрий Петровичмыт деке пурен. Николай Петрович Монастырцкийын але илымыж нерген уверым конден. Башкир марий – влак коклаште ветеринар пашам виктарен шоген.
Икымше батюшкам ял калык чынжымак моткоч пагален. Тидын нерген 1903 ийыште шочшо 94 ияш Васильева Анна Васильевнан (Ануш куван) каласкалымыж гыч шуко колалтын.
Николай Петрович калык дене кутырен мошта улмаш. Ушан айдеме улмыжлан кӧра, шотан ой-каҥашымат пуэн кертын. Тидлан кӧра Элкеҥер ялын чимарий карт кугыза Чачуш денат келшымаш койыш шочын улмаш.
Николай Петрович христиан вераш пурташ вийымат кучылт кертын. Икмыняр гана Морко гыч жандарм-влакат толеден коштыныт. Но Элкеҥер чимарий-влак дене кутырен келшен кертшашым шижын, пален. Батюшка Николай Петровичын шонымаштыже шукталтдеак кодеш. Лийынже теве мо.
Кугече арня. Чачуш карт батюшка деке шомак вашталташ толеш улмаш. Черкыште верештын огылат, суртышкыжо пурен. Батюшка кечывал кочкышым ышта улмаш, пӧрт мучко шылан шӱр пуш нерым чыгалтен шарлен. Чачуш ӧрын. Шкеже чимари гынат, христиан верам шымлен шоген. Кугече пӱтӧ годым шылан кочкышым веле огыл, икымше да пытартыш арняштыже кечывалым шинчын пурлашат огеш лий. Чачуш тидын нерген пеш сайын пален. Чимари Чачуш ден батюшка Николай Петрович коклаште келшымаш кӱрылтын. Чачуш сырымыж дене шолдыра мутымат ойлен колтен. Чачуш кугызан лектын кайымыж деч вара Николай Петровичын 3 ала 4 ияш йочаже вӱд бочкыш пурен каен колен.
Ойган увер ты манмеш ял мучко шарлен. Картын толмо нергенат пале лийын. Ялла мучко тӱрло манеш шарлен каен. “Чимари верат талырак аман. Батюшка языкшылан удыржым нальыч”, - манын кутыреныт.
Ала лачеш толын,ала вес амал, кеч-мо гынат, кугу ойго омсам почын пурен. Элкеҥер ял калык чимари верашак кодын. Таче кечыланат тиде ялыште тынеш пурыдымо-влак ятырынак улыт. Колышо капымат нуно шкеныштын, чимари шугарешышт тоят. Тудыжо Элкеҥер ял ден Ердӱр ер кокласе чодыраш верланен.
Николай Петрович Монастырцкийым Крапивин Иван алмаштен. У батюшкан кушеч улмыжо пале огыл. Поп портышкак илаш шогалын. Людмила ден Юлия (ялыште Юшка маныныт) ӱдыржӧ-влак лийыныт. Варажым Людмила Йошкар-Олаште илен, библиотекарьлан пашам ыштен. Юрий Петрович Курсов, Нина Николаевна Беклемишева олаште тунеммышт годым чӱчкыдынак Людмила деке уналкеш пуреденыт. Людмила моткочак мотор ӱдыр лийын, но ала-мо шотеш йолжо окшаклен. Юлия (Юшка) Суслонгереш верланен. Илат мо кызыт ӱдыр-влак, ешышт уло мо? Пале огыл.
Иктым гына раш ойлаш лиеш. Иван Крапивин ни батюшка, ни айдеме семын ял калыкын илышышт, чонешышт кугу кышам коден кертын огыл. Николай Петрович Монастырцкий пагалымаш ял калыкыште пеҥгыде улмаш. Адакшым Иван Крапивин чӱчкыдынак “кочо вӱдымат” подыл колташ йӧратен. Тиде уда койшыжо ӱшаным шочыктымо олмеш, пытарен веле.
Нина Николаевна Беклемишева Акишев фамилиян священник нергенат ойла ыле. Тудын нерген Юрий Петрович Курсов дечат колалтын. Но тудо шукыжак пашам ыштен шуктен огыл, арестоватленыт. Чынак ,Акишев фамилиян черке пашаьен нерген «Трагедия народа» шарнымаш книгаште верештна. Лумжо гына весе-Леонид. Моло информацийже чыла келшен толеш. Шукерте огыл »История закрытия церквей в РМЭ»
статьяште тыгайрак информацицым вашлийна.
«В архивном фонде Моркинского райисполкома хранится дело Казанской церкви с. Кутюк-Кинер. Священник этой церкви о. Николай Акишев был арестован 10 июня 1931 года. Он был допрошен один раз в Морках, доставлен тяжелобольным в Йошкар-Олинскую тюрьму. Батюшке инкриминировались действия, предусмотренные статьей 58-10, ч. II УК — антисоветская деятельность, к которой относили и стремление “отстоять храм”17 . В деле этой церкви сохранились документы, написанные о. Николаем, — в частности, переписка с местными органами власти о перерегистрации общины, в которой верующим несколько раз по разным причинам отказывали. Отец Николай добился того, что община была вновь зарегистрирована. Сохранилась и подробнейшая опись имущества храма, сделанная батюшкой. Он с любовью перечислил все, что находилось в алтаре на престоле, на жертвеннике, на Горнем месте, описал все 19 икон в храме, все иконы трехъярусного иконостаса, лампады, подсвечники, аналои, все, что хранилось в ризнице, книги, указал размеры всех строений и земельных участков, принадлежавших церкви. В деле есть даже архитектурный план церковного здания.
С арестом священника церковная жизнь обычно замирала, так случилось и в Кутюк-Кинере. Через год, 20 ноября 1932 года, заведующий райфо сообщил в президиум Моркинского райисполкома, что “за общиной верующих в с. Кутюк-Кинер числятся недоимки по налогам, страховым платежам. Церковь не функционирует с 1931 года, община распалась, старосты, сторожа нет. Церковь брошена на произвол судьбы”18 . Акт проверки имущества этой церкви от 22 июля 1940 года показывает, что все было разграблено. Против списка всех икон написано: “уничтожены”. В описи везде пометки: “не оказалось, изъяты, утеряны, разбиты, уничтожены, два престола — под церковью, богослужебные книги сданы в утиль”. Местному колхозу “Мастар Вий” передано здание церкви, сторожка и три шкафа для сельсовета.»
Черкым петырмеке, олмешыже клубым почнешт улмаш. Но черыште клуб лийын манмым иктыдечат колалтын огыл. Колхозын пырче складше лиймым шукынжо шарнен ойлат. Варажым ,икмыняр жап, черке туп яра шинчен .Йоча-шамыч шылын модаш ,але вашла пурактылын куржталаш черке полатым ойырен налыныт.
Кугу черке пайрем годым(Поснак Кугече)ял калык черкышке сорта чукташ ожнысо семынак коштын. Батюшка лийын огыл гынат, шке семынышт пелештеныт. Тыглай кечыште коммунист,комсомол лийыныт гын ,Христос юмын кугу пайреже годым христианин улмыштым шукышт шарналтен сортам чуктеныт, ,,юмынона ваштареш шогалын оныштым ыресленыт.
1968 ийыште шучко паша лийын кая ,черке йула.Туге гынат,калык тушко коштмым чарнен огыл.Черкын кече лекме могыр ку негызешыже верым йонештарен сорта чукташ эреак коштыныт. Йур ма ,але лум, мардеж лупшен але шолем поръен-влак упшыштым налыт ыле ,шонгыжо-самырыкше вуйым савен шып молитвам лудыныт.
Шукерте огыл йулышо черке олмеш, сорта чукташ толшо-влаклан изирак портым чонен шынденыт.Ты суапле пашалан шке ешыжым да уло калыкым Вончумбал ялын шочшыжо Федорова Люба таратен. Порт кышкарым шке ешыж дене манме гаяк нолтышт.Моло пашажым ворандараш ял калыкат полшышт: вий ден ма,окса дене - ко кузе кертын. Чыла сай. Лач икте гына чонлан кучымын чучеш: сорта чукташ йонештарыме портым алтарь олмышто верандыме. Христос юмын законжо почеш алтарьышке священнослужитель-влак веле пурен кертыт, тынеш пуртымо годым поръен йочам тушко пуртен луктыт. Йодыш лектеш: «Удырамаш-влакланже кузе лийман, пураш лиеш ты портышко але огеш лий?» Огешак лий гын, черке портнам кугемден чонаш гын уто огыл ыле. Арын черкысе отец Николай службым эртараш толешат, калыклан вер ок сите- шукыштлан уремыште шогаш логалеш. Вет тиде черкышке куд ялын калыкше коштеш.