Омоним
Омоним - (грек шомак homos "икгай" onyma "лӱм") икгай возалтше да йоҥгалтше, но тӱрлӧ значениян мут. Мутлан: мардеж пуа – рвезе книгам пуа, ÿдыр кушта – аваже шурным кушта, йоча пÿкеныште шинча – тудо йомакым сайын шинча
Марий йылмыште омонимым шымлыме историй гыч
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Марий йылмыште омонимий йодышым В.М. Васильев, Г.С. Патрушев, Д.Е. Казанцев, З.В. Учаев, Л.И. Барцева, Е.Г. Ласточкина шымленыт. 2003 ийыште "Кызытсе марий йылме. Лексикологий" тунемме пособийым Л.И. Барцева И.С. Галкин дене пырля ямдылен савыктат. "Кызытсе марий йылме" книгаште омоним нерген шагал огыл возеныт. Тыгак Л.И. Барцеван "Разграничение полисемии от омонимии" статьяштыже омоним-влакым шуко значениян мут деч ойырымо нерген возен. З.В. Учаев "Омонимын сöралже статьяже омоним темылан пöлеклалтын. "Мут поянлык" книгаштыже ты йодышым лончылен. Марий лексикологий да лексикографий дене пашам ыштен. "Омоним-влакым кучылтмаш" статьям возен.
Омонимым полисемий деч ойырымаш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Йылмыште омонимым полисемий деч ойырен моштыман, садлан тыгай принцип-влакым шотыш налаш кÿлеш: 1) семантика пале. Посна шомакын шуко значенийла коклаште семантике кыл уло, а омоним мужыр коклаште тыгай кыл уке; 2) омоним мужырын членже-влак тÿрлö синоним радамыш пурат. Нине синоним-влак коклаште смысл шот дене нимогай кыл лийын ок керт. Полисемантичный шомакын значенийжылан синоним-влак коклаште смысл шотышто кыл уло, мутлан: волташ I – кусараш (кÿшыч ÿлык); волташ II – опташ, темаш (кочкышым); шÿраш I – йыгаш, шÿраш II – тырмалаш; вашталташ I 1) меняться, изменяться(айдемын вашталтмыже) 2) сменяться; вашталташ II 2 спр. менять(оксам алмашташ); 3) кÿэмалтше ойсавыртышым кычалмаш. Шуко значениян шомаклаште семантике кыл кычалмаш. Полисемийыште семантике кыл кÿрлмек, каласышна, омоним шочеш. Омоним мужырысо мут-влак шке йырышт у кÿэмалтше ойсавыртыш-влакым чумырат: кÿзаш I – ◊ вуйыш кÿзаш (аракам йÿмö годым), кÿзаш II – ◊ мÿйым кÿзаш; возаш I - ◊ ушеш возаш, ◊ чын корныш возаш; возаш II – ◊ нийым возаш; возаш III - ◊ ÿйым возаш; 4) морфолого-словообразовательный. Омоним мужырын мут составыштышт икгайлык уло але укем ончат. 5) омоним ден полисемийым ойыраш грамматике полша: кÿзаш I "подниматься" – переходный, верым але направленийым ончыкта; кÿзаш II (мÿйым) – переходный глагол, локальный значенийже йомын; важмалдык I нар. наискось, косо, крестообразно; важмалдык II лÿм мут диал., этн., "перевязь через плечо – женское украшение из крупных серебряных монет". Омоним мужырын действийым ыштымашыжат тÿрлö лиеш, мутлан, малаш I "спать" чонан предмет нерген ойлымо годым гына шке значенийжым почеш, малаш II "запекаться, створожиться" вÿр, шöр нерген ойлымо годым рашемеш; 6) омоним ден полисемийым ойыраш мутын этимологийже йöным ышта: кум I "три" (ф/у) – кум II "кум" (руш); 7) рушыш але вес йылмыш кусарымаш полша: толаш I "прийти" – толаш II "грабить"; возаш I "ложиться, лечь" - возаш II "писать, написать"
Омоним тӱшка
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Омоним ныл тÿшкалан шелалтеш: а) лексическеий омоним – ик ойлымаш ужашыш пурышо да грамматический формышт дене йöршын икгай але изиш ойыртемалтше шомак-влак: шÿй I "шея" – шÿй II "уголь"; б) омоформо але морфологический омоним – тÿрлö ойлымаш ужашыш ушнен шогышо але ик ойлымаш ужаш кöргысö, но южо формышт дене веле икгай лийше тÿрлö мут, мутлан: корем I "овраг" (л.м. – и.п., шкет чот) – корем II "черчу" (гл. – кыз. шушаш жап, шкет чот, 1 л., 2 спр.); в) омограф – икгай возалтше, но тÿрлын каласалтше да значений дене ойыртемалтше шомак: шéрге I "дорогой" – шергé II "расческа, гребешок"; г) омофон - каласалтме дене икгай, но возалтме да значений дене тÿрлö улшо мут-влак: кид I "рука" – кит II "рыба".
Омоним ышталтме йӧн
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Йылмыштына омоним-влак тÿрлö семын вашталтыт: 1. Мутым тÿрлö суффикс дене ыштыме але вашталтыме годым икгай омоним суффикс-влак улыт. Нуно омоформылан кумдан вияҥашыже полшат: уш+ем (-ем – прит. суф.) – уш+ем (-ем – к.-ш. ж. гл. мутмучашыже); кÿр+на (-на – прит.суфф.) – кÿр+на (-на – эрт.жап шуко чот 1 л. формышто шогышо гл. мут мучашыже); возышна, лудна, возенна, лудынна, лудына, возена; шÿр+ет (-ет – прит. суф.) + шÿр+ет (-ет – к.-ш. ж. гл. мутмучаш). Мутвож-влак икгай лийын сеˆат: шел "сало" – шел "коли, дели". Эше: каныш, илыш, лÿштыш – глагол да лÿм мут; илем, куклем, йÿлем – глагол да лÿм мут; пу, муро, ломыж – глагол да лÿм мут. -Ыш суф. III л. шкет чот глаголын II спр. эрт. жап. канышым, канышыч, каныш - ыш – I пр.эрт. ж. глаголын суффиксше; алмаштыш "смена, замена" – алмаштыш "сменил, заменил". 2. Кÿсынлымö мут-влак омоним лийыт: ий "год" (ф/у) – ий "лёд" – ий "долото" (тюрк.); мотор (тат.) – мотор (руш); кум (ф/у) – кум (руш) тар "просо" (тюрк.) – тар "порох" (тюрк.) чай "чай" – чай "наверно, вероятно" (рус.) 3. Йÿк вашталтме дене омоним лиеш: шÿдö "сто" (финн- угор sata "сто") – шÿдö "зови, позови" шоло (фин. salava "вязь") – шоло (фин. suoli "кишка") шÿм (фин.sydan "сердце") – шÿм (финн. suomu "чешуйка") шÿльö (чув. сĕлĕ "овес") – шÿльö (фин. sуli "сажень" маховая). 4. Шуко значениян мут-влакын семантикышт торлымылан кöра омоним шочеш: могыр "тело" – могыр "сторона"; лудо "утка" – лудо "пестрый". 5. Случайный икгайлыклан кöра: пуш I "лодка" – пуш II "запах" ший I "серебро" – ший II "молоти". 6. Ик ойлымаш ужашын весышке вончымо годым, омоформо вияҥеш: шылше, шелше, шочшо, тунемше (причастий да лÿм мут). 7. Кок але кум мутым иктыш ушымо дене (сложный мут) лийше шомак да муткылдыш омонимым ыштат: ош ÿдыр "блондинка" – ошÿдыр "вторая золовка" (сестра мужа после старшей); йошкар оҥ "красная грудь" – йошкароҥ "снегирь".
Негыз.
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]1. Барцева Л.И., Галкин И.С. Кызытсе марий йылме. Лексикологий/ Л.И. Барцева, И.С. Галкин. Йошкар-Ола, 2003. – С. 63-67. 2. Казанцев Д.Е., Патрушев Г.С. Современный марийский язык. Лексикология/ Д.Е. Казанцев, Г.С. Патрушев. – Йошкар-Ола, 1972. – 182 с. 3. Ласточкина Е.Г. Лексико-семантические особенности омонимов в марийском языке. Тарту, 2016. – 207 с. 4. Учаев З.В. Омонимын сöралже/ З.В. Учаев // Ончыко, 1984. - № 2. – С. 90-95. 5. Учаев З.В. Мут поянлык. Тунемше-влаклан полыш/ З.В. Учаев. – Йошкар-Ола, 2001. – 104 с.