Марий-влак нерген икымше палемдымаш
Кажне пеҥгыдем шушо калыкын шкенжым шке лӱмдымӧ шомакше уло. Пошкудыжат тудым шке семынже лӱмден. Марий-влак нерген икымше гана X курымышто (961 ий) возымо: хазар каган Иосиф шке серышыштыже тудлан йозакым тӱлышӧ калык коклаште «цармис» манын ончыкта. Марийын тыгаяк лӱмжӧ моло пошкудо калык йылмыштат аралалтын: чуваш йылмыште – «сярмыс», татар йылмыште – «чирмыш», руш йылмыште – «черемис».
Руш летописьыште
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Руш калыкыште черемис нерген икымше гана XII курым тӱҥалтышыште ушештарат. Тидыже славян-влакын IX курымысо илышыштым сӱретлыше «Повесть временных лет» летопись лийын. Возышо еҥ эрвелне илыше пошкужышт нерген тыге палемда:
|
Ошъер серыште весь шинча, Ростов ер серыште меря, Клещин ер серыште – меря. А Ока эҥер воктене, кушто тудо Юлышко йоген пура, илат: мурома шке посна йылман, черемис шке йылман, мордва шке йылман. |
|
«Черемис» мут нерген
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Цармис да черемис – ик мут улыт, но тӱрлӧ йылмылаште тӱрлын йоҥгат. Тиде мутын кузе шочмыж нерген тӱрлӧ ой уло. Но ӱшандарыше вашмут але мартеат уке. Шомакын какымшо «мис» ужашыже айдеме манмым ончыкта. Тидын дене келшаш лиеш: финн да эстон йылмылаште «mies». Тугеже икымше - айдемын могай улмыжым палемдышаш. Шымлызе-влак тӱрлӧ вашмутым темлат: сарзе, эрвел, чодыраште илыше, купышто илыше, «Сар (Чер)» племена гыч да т.м.
Тыге пошкудо-влакын марийым лӱмдымӧ «черемис» шомакын кузе шочымыжо раш огыл. Но тиде шомакыште нимогай лӱмдылтышат, айдемым мыскылмашат лийын огыл. Палемдыме умылтарымаш-влак кокла гыч чын деке эн лишне «чодырасе айдеме» ой шога.
«Марий» мут нерген
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Калык шкенжым эреак «марий», «мары», «марэ» манын лӱмден. Тиде шомак «пӧръеҥ», «айдеме» шомак дене иран шомак «мартйо» (айдеме) дене ик радамыште улеш. Моло родо-тукым калык лӱмат тиде шомак гычак лекше улыт дыр: «мордва», «мадьяр», «удмурт», «мурома», «меря», «мещера».