Кечывалвел федерал йырвел велыжын важшым ончымаш

[[Файл:Map of Russia - Southern Federal District (with Crimea).svg|right|thumb|250px|]]
<mapframe latitude="47.9" longitude="39.6" zoom="4" width="280" height="300" align="right" />

'''Кечывалвел федерал йырвел''' ({{lang-ru|''Ю́жный федера́льный о́круг''}}) — [[Россий]]ын Европо ужашыштыже, кечывалвелне чоҥымо административ формирований. Россий [[президент]]ын кӱштыкшӧ почеш [[2000]] ий [[13 ага|ага тылзын 13 кечынже]] ышталтын.
Дмитрий Медведевын [[2010]] ий [[19 шорыкйол]] кечысе кӱштыкшӧ почеш, Кечывалвел федерал йырвел гыч [[Йӱдвел Кавказ федерал йырвел]]ым ойырымо.


== Географий ==
Касвелне Украин дене мланде гоч да вӱд гоч [[Чек (географий)|чек]] уло. Эрвелне — [[Казахстан]] дене. Кечывалвелне Абхазий дене да Йӱдвел Кавказ федерал йырвел дене пошкудо улеш.

Федерал йырвелын эрвелныже [[Каспий теҥыз]], касвелне — [[Азов теҥыз|Азов]] да [[Шем теҥыз|Шем]] теҥыз-влак.


== Лӱм-влак ==
Чоҥалтмеке, тиде йырвел Йӱдвел-Кавказ лӱмым налын. Но [[21 пеледыш]]ыште, 1149 №-ан кӱштык почеш Кечывалвел лӱмым налын.

Амалже тыгае: Волгоград ден Астрахань вел-влак да Калмыкий Йӱдвел Кавказлан огыт шотлалт, Ростов вел шагал кунам Йӱдвел Кавказ дене кылдат. Тыгак, Йӱдвел Кавказыште чӱчкыдын лийше сар кредалмаш-влакым нине регионла дене йоҥылыш кылдалт кертыныт.

== {{comment|Кылшот|Структур}} ==
Йӱдвел Кавказ федерал йырвелым ойырымеке, Кечывалвел йырвелыште 2 республик, 3 вел да ик край кодыныт.
Кумдыкшо — 416 тӱж. 840 км².

{| class="standard"
|-
! colspan="4" | [[Файл:Southern Federal District (numbered).svg|center|400px|Кечывалвел федерал йырвел]]
|- style="text-align: left"
! №
! Тисте
! Федераций субъект
! Административ рӱдер
|-
! 1
| [[Файл:Flag of Adygea.svg|50px|border]]
| [[Адыгей Республик]]
| [[Майкоп]]
|-
! 2
| [[Файл:Flag of Astrakhan Oblast.svg|50px|border]]
| [[Астрахань вел]]
| [[Астрахань]]
|-
! 3
| [[Файл:Flag of Volgograd Oblast.svg|50px|border]]
| [[Волгоград вел]]
| [[Волгоград]]
|-
! 4
| [[Файл:Flag of Kalmykia.svg|50px|border]]
| [[Калмыкий|Калмыкий Республик]]
| [[Элиста]]
|-
! 5
| [[Файл:Flag of Krasnodar Krai.svg|50px|border]]
| [[Краснодар мланде]]
| [[Краснодар]]
|-
! 6
| [[Файл:Flag of Crimea.svg|50px|border]]
| [[Крым Республик]]
| [[Симферополь]]
|-
! 7
| [[Файл:Flag of Rostov Oblast.svg|50px|border]]
| [[Ростов вел]]
| '''[[Ростов-на-Дону]]'''
|-
! 8
| [[Файл:Flag of Sevastopol.svg|50px|border]]
| colspan="2" style="text-align: center" | [[Севастополь]]
|}

== Калыкчот ==
2002 ийыште Кечывалвел федерал йырвелыште (Йӱдвел Кавказ ФЙ деч посна) 13 798 404 еҥ ила, Россий калыкчот деч тиде 9,45 %.
Калык-влак:
* [[руш]] 11 878 тӱж. еҥ (86,1 %)
* [[армян]]  433 тӱж. еҥ (3,1 %)
* [[украин]]  330,8 тӱж. еҥ (2,4 %)
* [[казах]]  195,9 тӱж. еҥ (1,4 %)
* [[калмык]] 164,7 тӱж. еҥ (1,2 %)
* [[суас]]  146,7 тӱж. еҥ (1,1 %)
* [[адыгей]]  123,9 тӱж. еҥ (0,9 %)
* [[белорус]] 69,7 тӱж. еҥ (0,5 %)
* [[грек]] 52,3 тӱж. еҥ (0,4 %)
* [[турок]] 50 тӱж. еҥ (0,4 %)
* [[немыч]] 46,6 тӱж. еҥ (0,3 %)
* [[чечен]] 44,9 тӱж. еҥ (0,3 %)
* [[чыган]] 39,4 тӱж. еҥ (0,3 %)
* [[грузин]] 35,8 тӱж. еҥ (0,3 %)
* [[азербайджан]] 31,3 тӱж. еҥ (0,2 %)


== Россий президентын ӱшанъеҥже-влак ==
[[Файл:Rostov-on-Don, Southern Federal District Administration, Russia.jpg|thumb|240 px|Ростов олаште верланыше Россий президентын ӱшанъеҥ пӧрт.]]
* [[Казанцев, Виктор Германович|Виктор Казанцев]] с [[18 ага]] [[2000]] по [[9 ӱярня]] [[2004]]
* [[Яковлев, Владимир Анатольевич|Владимир Яковлев]] c [[9 ӱярня]] [[2004]] по [[13 идым]] [[2004]]
* [[Козак, Дмитрий Николаевич|Дмитрий Козак]] c [[13 идым]] [[2004]] по [[24 идым]] [[2007]]
* [[Рапота, Григорий Алексеевич|Григорий Рапота]] с [[9 шыжа]] [[2007]] по [[7 ага]] [[2008]]
* [[Устинов, Владимир Васильевич (юрист)|Владимир Устинов]] с [[14 ага]] [[2008]]

== Йырвел шотышто ==
[[2004]] ий [[13 идым]]ыште Россий президент [[Путин, Владимир Владимирович|Владимир Путин]] каласен: Йӱдвел-Кавказ регионысо мер илыш да экономик экшык-влак экстремизм шонымаш-влакым шочыктат. [[Чечня]] да [[Дагестан]]ыште пашадымылык кушкеш.
2004 ийлан Россий мучко кокласе пашадар 6739 теҥге ыле, Кечывалвел федерал йырвелыште  4648 теҥге.
Пашаеҥ-влаклан окса шуко жап тӱлалтын огыл, йоча-влакын колымаш кушкын.

[[2005]]-[[2007]] ийлаште КФЙ-лын регионысо чумыр йорварже 28,4 процентлан кугемын.

2008 ийысе иктешлымаш: Кечывалвел федерал йырвелыште ик тылзаш кокласе пашадар 11734 теҥге марте кугемын (Россий мучко - 17 290 теҥге.


== Армий ==
Йӱдвел Кавказ сар йырвел регионышто эн кугу сар вийым погымо.

2001 ий тӱҥалтышлан Чечняште 100 тӱжемаш салтак тӱшкам вераҥдыме, тудо кокымшо чечня кампанийыште кредалын.
Вара салтак чотым иземденыт, паша кышкар почеш тиде верыште 25-30 тӱж. еҥ гына кодшаш ыле.

Тиде ийын, шошым салтак-влакым лукташ тӱҥалыныт, но Норд-Остысо трагедий деч вара тиде пашам чареныт. Тидын олмеш россий армий Чечня мучко "кугу да торжа операцийым" тӱҥалын.

2003 ийыште ты регионышто армийым адакат иземдыме, 75 тӱж. еҥым коденыт.

== Кылвер-влак ==
* [http://www.ufo.gov.ru Кечывалвел федерал йырвелыште Россий президентын ӱшанъеҥжын аппаратше]
* [http://www.spektr.info Россий кечывалвелын почмо порталже]
{{Российысе федерал йырвелла}}

[[Категорий:Федерал йырвел-влак]]
[[Категорий:Кечывалвел федерал йырвел]]
[[Категорий:Йырвелла]]