Каҥашымаш:Семёнов, Владимир Павлович

В. Сузын прозыжо да реализм

Марий литературышто Владимир Сузым ме оҥай ойлымаш-влакын авторышт семын палена. Тудо поснак ял илыш нерген шуко возен. Ялеш шочын кушшо, пÿтынь илышыжым ял калык дене ойыраш лийдымын кылдыше писатель Коммунист партий вуйлатыме кресаньыкын у илыш корныш лекмыжым, тиде корнышто тошто ден уын тавадан вашпижмыштым, пÿтынь марий кундемыште колхоз илышын сеҥымыжым шке шинчаж денак ужын. Ужын веле огыл, совет власть сеҥыже манын, тудо уло вийже, моштымыж дене тыршен, незер-влакым волгыдо илышыш лукмо пашалан уло шÿм тулжым пуэн. В. Сузын пÿтынь илышыже шочмо калыкын илышыже, пашаже, куанже, ойгыжо дене ойыраш лийдымын кылдалтын. Тидыже илышым келгын да чын ончыктышо произведений-влакым возымо пашаште тудлан ÿшанле эҥертыш лийын. Тÿҥалтыш жапыштак В. Сузы ялыште пÿсö класс кучедалмашым, колхозым ыштыме икымше ийлам сÿретлен ончыктышо «Вакш йоҥышта», «Тошто годым», «Ондри Йыван», «Идымаште», «Окмак» ойлымаш-влакым воза. Нине ойлымаш-влак кумлымшо ийла тÿҥалтыште савыкталтыныт. Ялын социализм корныш пеҥгыдын шогалмыжым, класс тушманын вийже лунчыргымым «Тунемше-влак», «Презе ончышо-влак» ойлымашыште почеш. Тудо тыгак марий ялын тошто, пычкемыш илышыжым сÿретлыше ойлымаш-влакымат ятыр возен. Лач тыгай улыт «Кÿтÿчö», «Илыш корно», «Тунемше-влакын кучедалмашышт», «Лÿен шуымо ÿшан», «Васли» ойлымаш-влак. Нине произведенийлаште писатель айдемын пÿтынь пÿрымашыжым, ончыкылык илышыжым каргыше шучко жапым ончыкта. Тидын годымак Владимир Сузы лудшын уш-акылышкыже, шÿм-чонышкыжо моткоч шергакан ойым шыҥдара: пиалым калыклан революций веле пуа. Лач тиде шонымаш ожно годымсо неле жапым да колхозлан кöра лийше улан илышым ончыктышо ойлымаш-влакым иктыш уша да, у ден тоштым таҥастарен, революцийын калыклан чынжымак волгыдо корным почмыжым лудшо ончылан келгын да ÿшандарен почеш. Тошто илыш-йÿлам каргыше да совет айдемын чон моторлыкшым моктышо ойлымаш-влакым В. Сузын творчествыштыже «Руаш Петр», «Нерыште», «Шоҥго шоло», «Лÿдыкшö ошкыл» ойлымашлаштыже мастарын, келгын, ÿшандарен почеш. «Великий да простой айдеме» ойлымаш В. Сузын творчествыштыже посна верым налын шога. Тыште автор чыла шемерын вождьшо В. И. Ленин нерген воза. Ойлымаш ял калыкын Москвашке Ленин деке колтымо еҥ ден пÿтынь шемерын вождь коклаште мутланымаш семын чоҥалтын. Марий-влак шке ял лÿмыштым вашталтынешт, тидын нерген законым нуно вождьын шке кидше гычак налаш шонат. Писатель Ленинын пеш проста айдеме улмыжым мастарын, ÿшандарен сÿретла. Тыге лийшын, В. Сузы шке творчествыштыже илышын пеш кÿлешан да пÿсö йодышыжо-влакым тарватен да нунылан чын вашмутым пуэн. Тудын ойлымашлажым идейно-художественный задаче велым аклаш гын, тыге каласен кертына: писатель кÿлешан проблема-влакым нöлталеш да нуным решатлаш чыла мастарлыкшым пуа. Совет писатель-влакын ойлымашыштым кумдан да келгын шымлыше критик А. В. Огнев «Русский советский рассказ» книгаштыже тиде жанрын ойыртемже нерген возышыжла, тыге палемда: «Кугу проблемым тарватыше сай ойлымаш возышо авторын шке шочмо калыкшын шÿм-чонжым, ойгыжым, пиалжым моткоч келгын да кумдан умылымыж нерген, кызытак рашемдаш кÿлшö социальный да нравственный йодышлам решатлымаште тудын шочмо калыкшылан пешак полшаш тыршымыж нерген ойла». Критикын тиде ойжо В. Сузын ойлымашлажым умылаш, нуным чын аклаш кугун полшат. Мо нерген В. Огнев воза, ме тидым чылажымат писательын произведенийлаштыже муын кертына. В. Сузын ойлымаш жанрым ойырен налмыжым, очыни, лач тидын денак умылтарыман. Ойлымаш тачысе кечым, лудшын шинчаж ончылнак эртыше илышым сÿретлен ончыкташ кугу йöным пуа, тудо писынрак возалтеш да лудшо дек кÿчык жапыште шуын кертеш. Тиде велат огыл, ойлымаш илыш гыч налме явленийым, образым утларак пÿсö вашпижмаш, тале кучедалмаш гоч да сылнын, лудшын шÿм-чонешыже келге кышам коден кертше йöн дене почын пуаш полша. Владимир Сузын ойлымашлаже илышыште чынжымак лийше але тыгерак лийын кертше материал негызеш возалтыныт, сюжетышт дене проста улыт. Герой-влакат шуко огытыл. Автор шке произведенийжым тÿҥ шотышто социальный але нравственный конфликт негызеш чоҥа. Ойлымаш кужу жапым ок авалте, действий лийме верат раш. Ойырен налме событий ден факт-влак писательын мом каласаш шонымыжлан, произведенийын идейжылан лач келшен толыт. В. Сузы шке творчествыштыже илышыште улшо у, волгыдо шÿлышым, ончык нангайыше вийым мокта, айдеме шÿм-чоныш, айдеме ушыш порылык верч вуйын шогаш кÿлмö шонымашым шыҥдара. Тыге сай койыш-шоктышлан ончыл шонымашлан вияҥашышт, тÿрлö торым, тошто йÿлам сеҥаш полша. Писательлан событий огыл, а социализм шочыктымо эрык, айдемын эре кушкын, виян толмыжо, тудын шÿм-чонжо яндарештмаште, шуаралтмаште ойырен налме событийын кузе полшымыжо шерге. Сандене мо, кузе лиймым ончыктышыжла, писатель кресаньыкын шÿм-чоныштыжо, уш-акылыштыже лийше вашталтышын негызшымак почаш, умылтараш тырша. Тиде вашталтыш шке ок тол, тудым пÿсö кучедалмаш, икте-весылан ваштареш виктаралтше тÿрлö шонымаш, илышым кок семын умылымо кокласе вашпижмашым конда. Южо ойлымашыже писательын шке илышыштыже лийше материал негызеш возалтын («Илыш корно»), а южыжо документ негызан улыт («Тунемше-влакын кучедалмашышт», «Великий да простой айдеме»). Но йодыш, чоҥалтме ойыртем, стиль шотышто нуно писательын реализм шÿлышан ойлымашлаж иктöрак шогат, манаш лиеш. Шукыж годым писатель йорло ден поянын, яндар чонан айдеме ден шакше койыш-шоктышан еҥын ойыртемыштым, мо верч илымыштым рашемдаш тырша. Тиде могырым ончалаш гын, В. Сузын чыла ойлымашыжат икгай улыт. Ваштарешла шогышо кок виыйн вашпижмашышт ойлымашын действийжым писештараш поснак чот полшат. Лач тыгай улыт «Ондри Йыван», «Вакш йоҥышта», «Изи Миша», «Идымыште». Нуно творческий пашам тÿҥалме ийлаште возалтыныт, колхозым ышташ тÿҥалме жапым ончыктат да пÿсö класс кучедалмашым сÿретлат. Кажне ойлымаш социализмын сеҥымыжлан кугу ÿшаным шочыкта. Сюжет ялысе класс кучедалмаш гоч вияҥеш. Ик велыште колхоз верч вуйын шогышо еҥ-влакым ужына. Тиде Алексей, Роман, Семен. Нунын йыр тÿшка озанлыкын пайдале улмыжым умылышо да тидлан кöрак партий ден правительствын колхоз нерген пунчалыштым сайлан шотлышо еҥ-влак чумыргат. Тыгай улыт йорло Ондрий Йыван, самырык кресаньык Опанас, ончычсо тарзе Кокур Павыл. А теве кулак Ямок Петр ден ватыже, Опанасын ачаже, вакш оза Микита нунын шонымашыштлан тореш улыт. Йорло-влаклан колхоз илыш келша. Санденак нуно, мутлан, Ондри Йыван, колхозыш эн ончыч пурат да моло-влакымат почешышт ÿжыт. Но социализмын тушманже-влак нунылан у илыш корныш лекташышт тÿрлö семынат чаракым ыштылыт. Тыге пÿсö кучедалмаш ылыжеш. Вашпижмаш социализм велыш шогышо вийын сеҥымыж дене пыта. В. Сузын шуко ойлымашыже тыгай мучашан. У илыш верч кучедалмаш еҥ-влакым социализм саманлан келшыше койыш-шоктыш дене пойдара: нуно лÿддымö лийыт, чын верч, тÿшка интерес, колхоз верч вуйын шогаш тунемыт, шуаралтыт, шкешт гаяк незер кокла гыч лекше марий-влакым утларак чаманаш тунемыт да нунылан полшаш эре ямде лийыт. Ондри Йыван, мутлан, колхозлан эн шыгыр годым коктеланыше пошкудыжлан тÿргоч сырыде, «Эх, ораде!» гына манын пелешта. Тудо умыла: кызыт огыл гын, вара, но пошкудыжо садак колхозыш пура. Садланак тудо шыдалын вийым ок пу, пошкудыжым порын, чаманен вурса. Кокур Павылат шуко шотышто Ондрий Йыван дене икгайрак айдеме. Тудо совет властьым йорло-влаклан пуымо правам аралаш кеч-кунамат ямде, тидлан шке илышыжымат ок чамане. Колхоз тымарте ялыште озаланыше-влаклан мучашым конда. Тидлан верчынак нуно тошто илышым арален кодаш вуйын шогат. Пÿсö вашпижмаш нунын шакше шÿм-чонан улмыштым, шучко койышыштым тичмашнек тÿжваке луктеш. Мутлан, тошто вакш оза Микыта ончычсо тарзыжым пуштнеже, Опанасын ачаже чыла калык ончылан вуеш шушо эргыжым кыра. Икте-весышт ваштареш шогышо тÿрлö характер-влакым пÿсö вашпижмач гоч сÿретлышыжла, писатель шке геройжо-влакын ончыкылык илышлан, колхоз яллан моткоч кÿлшö койыш-шоктышышт шочаш тÿҥалмым ончыкта да тиде поро вашталтышын варажым эшеат чот вияҥмыжлан ÿшаным ылыжта. Характер-влакым ваштарешла ончыктымо йöным писатель «Илыш корно» ойлымашыштыже поснак келыштарен кучылтеш. Идей шот дене тиде ойлымаш М. Горькийын «Детство» повестьше гайрак. Тыште В. Сузы кугу пролетарский писатель семынак ораде тукымым титакла, шке деч вийдымыракым мыскылыше-влакым карга. Изи Лаемыр ача лийшын суртышто моткоч орланен ила. Лаемырын арален налаш аважымат вийже ок сите, вет шкет озанлык дене илыше сурт оза нигöм ок колышт, ок жапле, мом шона, тудым ышты. Туге гынат тиде поро ÿдырамаш шке икшывыжым илышыжым куштылемдаш чыла семынат тырша, кертмыжымат, кертдымыжымат ышта. Шке эргыжым уло чон дене йöратыше ÿдырамашлан ваштареш автор Пелшинчан Костя ден Маринан характерыштым сÿретла. Шакше чонан нине кок еҥ деч эре осал паша гына лектын шога. Тыге писатель 20-шо ийла тÿҥалтыште яллаште нимогай законым шотыш налде илымашым карга да чыла шотыштат, тыгак еш илышыштат социализмлан келшыше илыш-йÿлам шындараш ÿжеш. В. Сузы тÿҥалтыш жапыштак тиде але вес класс лекше характер-влакым ваштарешла ончыктымо йöным кумдан кучылтын. Кумлымшо ийла мучаште да витлымше ийлаште возымаштыже у жаплан келшыше у герой-влакым ончыкта гынат, писатель тиде йöнланак эҥерта. Тидым ме «Студент-влак», «Презе ончышо-влак», «Шоҥго ваштар», «Руаш Петр», «Нерыште» ойлымашлаште ужына. Но тыште характер-влак икте-весышт ваштареш вес семынрак кучедалыт. Тыште ме тÿҥ шотышто чумыр озанлык деке, илышышке, обществышке шке вер нерген шонымашке кажне характерын шке семынже ончымыжым ужына. Производственно-нравственный конфликт ончыл верыш лектеш. Тидым илышыште лийше кугу вашталтыш дене умылтарыман. Ялыште колхоз илыш сеҥен. Кресаньык-влак озанлыкым тÿшкан виктарыме йöным сай улмыжым умыленыт. Но але чыла семын шонышо-влакат пытен шуын огытыл. Тидыже чумыр пашалан эҥгекым ышта. 50-ше ийласе ялыште икте-весылан ваштарешла шогышо характер-влакым ончыктышо «Презе ончышо-влак» ойлымаш лач тыге чоҥалтын. Ойлымаште кок ÿдыр- Нина ден Дарья – ончыкталтыт. Чумыр озанлык пашашке кок семын ончымылан кöра нунын коклаште кучедалмаш ылыжеш. Тидын гоч автор социализмлан келшен толшо ыштыш-кучышым, совет обществын идеалже нерген умылымашым рашемда. Ончыл пашаеҥ Долгова Нина яндар шÿм-чонан совет айдеме семын сÿретлалтеш, тудо тÿшка пашалан уло вийжым, моштымыжым пуа. Общественный паша верч эреак вургыжшо шÿман тиде ÿдыр чÿчкыдынак фермеш моло деч почеш кодеш, презе-влакым сайын ончаш тырша. Тудо пашаште эшеат кÿкшö лектышыш шунеже, ончыл опытым тунемеш, журналым лудеш. Тидлан тудым калыкат пагала. Самырык ÿдырын яндар шÿм-чонан, ушан-шотан улмыжым ме тудын еш дек могай шинча дене ончымыж гочак ужына. Илыш йолташлан ÿдыр сай айдемым, икте-весылан полшен, ÿшанен илаш лийшаш еҥым ойырен налнеже. Тудо шке йöратымашыжым ик жаплан ойырлен илыме гоч тергынеже. Тидым ышташ куштылго огыл гынат, Нина шонымыж деч ок кораҥ. Икманаш, мемнан ончылно чылажымат шоналтен-вискален, калык, общество ончылно шке порысшым умылен ыштыше ÿдыр. А Дарья йöршеш вес койыш-шоктышан айдеме. Тудо його, куштылго уш-акылан, кöраҥше да эреак кöлан-гынат, молан-гынат ÿчым ышташ тöчышö ÿдыр. Моткоч кöраҥше улмыжлан кöра тудо шуко паша деч кораҥ ок керт: Нинан йöратыме ушкалжым колымашке шукта. Мутат уке, тыгай еҥым совет закон мут кучаш шогалта. Писатель характер-влакым ваштарешла шогалтыме йöным тиде ойлымаште чынжымак моштен кучылтын. Лач тиде йöнлан кöрак произведенийын идейже лудшо ончылан утларак рашын почылтеш, да лудшо-влак ялыште кушшо ончыл шонымашан логал кертме амалым умылаш тунемыт. Эше илаш гына тÿҥалше Дарья тыгай шучко пашам шке ушыж дене гына шонен ок ыште, тудым тышке кулак Мирон чÿчÿжö уша. Мирон илыш вашталтмым, ял калыкын ончык каймыжым пеш сайын умыла да шакше шонымашыжым шукташ тырша. Писатель Дарьян образше гоч самырык тукымым тошто коса деч арален кодаш тырша, кузе илаш кÿлмö нерген шонкалаш тарата да Нина гай лияш ÿжеш. В. Сузын ойлымашлаже чаткатан чоҥалтыт, раш сÿретым пуат, характер-влакат икте-весышт деч ойыртемалт шогат. Ойлымаш-влакын композицийышт проста, тидыже произведенийын идейжым утларак тичмашын почаш полша. Сюжет вияҥмаште утларак кÿлеш верлам автор лÿмынак келгын да ушеш кодшым ыштен сÿретла, герой-влакын могай корно дене вияҥшашыштым ончылгоч шижтара. Форма шотышто В. Сузын ойлымашыже-влакым раш композициян новелла манашат лиеш, нуно чыла шотыштат вискален чоҥалтыныт. Тидлан тудо руш писатель-влак деч, эн ончыч А. П. Чехов ден А. М. Горький деч тунемын. В. Сузы шке ойлымашыжым тÿҥ шотышто илыш нерген шонкалымаш, шочмо-кушмо вереш вучыдымо вашлиймаш але тудын сылне пÿртÿсшым нергелымаш дене кошарга. Вара автор действий лийме верым сÿретла, жапым ончыкта да герой-влак, нунын ончычсо илышышт дене палымым ышта. Произведенийын тÿҥ ужашыштыже рÿдö герой-влакын илышышт гыч икмыняр эпизодым ончыкта. Икте-весышт ваштареш шогышо герой-влакын мутланымыштлан автор кугу верым ойыра, нунын илыш деке, тыгак общество, калык деке, чумыр паша деке кузе ончымыштым рашемда, могай шÿм-чонан айдеме улмыштым шижтара. Ойлымаш тÿҥ герой-влакын сын-куанышт, койыш-шоктышышт да пашашт гыч лектын шогышо раш иктешлымаш дене кошарга. Автор порылыкын сеҥышашыжлан ÿшаным шочыкта, совет еҥ-влакын илышышт эреак тыге лиеш, у шÿлыш, у паша, у йÿла, у вий осалым, торым сеҥат манын ÿшандара. Пример шотеш «Руаш Петр» ойлымашым ончыкташ лиеш. Тыште В. Сузы йÿмашым карга. Ойлымаш, отпускым шочмо кундемысе пÿртÿс лоҥгаште эртараш моткоч сай манын, шонкалымаш дене тÿҥалеш. Варажым действийым вÿдышö еҥ тÿҥ герой дене вашлиеш. Тÿҥ ужашыште шудо солышо колхозник-влакын паша деч вара канымышт ончыкталтеш. Такшым ял калыкын илышыштыже тыгай сцена чÿчкыдын лиеда, но тиде гана каныме сцена ойлымашын идейжылан пеш келшен толеш. Лач тышан писатель Руаш Петрым ял калык ончык луктеш да шоҥго колхозник Лексан Йыванын мыскара шомакше гоч тудын уда койышыжым титакла, аракалан вуйжым пуышо айдемым койдарен воштылеш, йÿмашын зиянжым почеш. Тидын годымак писатель тошто коса ваштареш кучедалмаште тÿшка вийын пайдале улмыжым ончыкта. В. Сузы ойлымаштыже пÿртÿс сÿретлан изи огыл вер ойыралтеш. Пÿртÿсым писатель айдеме илышын ойыраш лийдыме ужашыж семын ончыкта. Шуко ойлымаш пÿртÿс сÿрет дене тÿҥалеш але кошарга, южо годым автор пÿртÿс нерген каласкалымым покшекак пуртен колта. Тидым таклан гына ок ыште: пÿртÿс сÿрет ойлымашын идейжым, тиде але вес геройын могайрак айдеме улмыштым утларак рашын почаш полша. Адакшым пÿртÿс сÿрет ойлымашке марий сыным пурта. В. Сузы тÿҥ шотышто курык марий кундемысе пÿртÿсым ончыкта. Теве- «Руаш Петр» ойлымаштыже Карась эҥер воктенысе олыкым сÿретла. Пÿртÿс айдемым тÿрлö тор, кÿлдымаш койыш деч эрнаш ÿжеш, яндар илыш корныш лекташ кумылым ылыжта. Чÿчкыдынак автор шке ойлымашыжым чоным куандарыше пÿртÿс нерген сылнын, мастарын каласкалыме дене кошарта. Писатель шке геройжо-влаклан келшыше сыным, действий кайыме жаплан, лачеш толшо койыш-шоктышым пижыктен пуа. Чыла тидым тудо произведенийын идейжылан келыштара, герой-влакын чумыр калыкын могай лончыж гыч лекмыштым шотыш налын кучалтеш, нунын лач шкеныштын гына ойыртемыштым, тыгак шкежгай-влаклан келшыше икгай сын-куаныштым рашын палемден ончыкта. Ме тидым писательын тÿҥалтыш жапыште возымо произведенийлаштыжак шижына. Варажым тудо тиде йöным пеш кумдан кучылташ тÿҥалын. Кажне геройын сын-куанжым тÿҥ шотышто тиде йöн гочак веле почеш. Мутлан, «Студент-влак» ойлымашым налына. Тыште писатель ончыл шонымашан интеллегенцийын калык деч ойыраш лийдыме улмыж нерген воза, шочмо калыкыштын интересше деч моло нунылан нимо шерге огыл манеш да тидлан тупела ыштыше еҥым титакла. Ойлымашын идейже студент-влак Петр ден Йыванын образышт гоч почылтеш. Шочмо Ялышкыже каникуллан пöртылшö Петр вигак колхоз пашаш кычкалтеш, ял калыклан кумыл нöлтын полша. А Йыван шкеж верч гына тырша, калык деч кораҥеш. Тидлан кöрак тудын каникул жапше йокрокын, шÿлыкын эрта. Ваштарешла ончыктымо герой-влакын кутырымо йылмыштат, тÿжвал тÿсыштат, тыгак шкем кучымыштат икте-весышт деч моткоч чот ойыртемалтыт. Йыван пеле рушла, пеле марла мутлана. Тидыже калык коклаште воштылмашым веле луктеш. Варажым ялыште тудым пагалымым чарнат. А Петр йöршын вес койышан. Колхозник-влак дене пырля шурным пога, пырдыж газетым луктеш. Калык тудым пагала, сай рвезе манаш тÿҥалеш. Тыге писатель калык дене эре пырля лияш тыршыше студент гоч ончыл шонымашан интеллигенцийын образшым сÿретла да шкешт верч гына коляныше самырык еҥ-влакын пуста шÿм чонан улмыштым почын пуа. В. Сузы шинча ончылан раш сÿретым почын кертше эпитетым, таҥастарымашым моштен кучылтеш. Герой-влакын ойыртемыштым утларак рашын почаш тудо нунын кутырымо йылмышкышт руш мутым, оҥай ой-савыртышлам пурта. Тидым тудо шукыж годым герой-влак йырысе илыш гычак ойырен налеш. Писатель тÿҥ огыл герой-влакланат кугу вниманийым ойыра, вет нуно ойлымашын идейжым эшеат келгемдаш, рашемдаш шагал огыл полшат. Южгунам автор лудшо-влаклан произведенийын йодышыжым нине герой-влакын мутышт дене почеш. Теве, мутлан, орол Одот шыже йÿдым илыш, еҥ-влак нерген шонкала да тыгай иктешлымашкыже пуа: «Пел курым наре жапыште еҥ-влак йöршын вашталтыч, пуйто нунын ÿмбачышт кÿлдымаш лавырам мушкын кудалтыме, сайже гына кодын». Тÿҥ огыл геройын тиде шонкалымыж гоч писатель колхоз ялыште у айдемын кушмыжым ончыкта, волгыдо илышлан, тÿшка вийлан пеҥгыдын ÿшаныше да яндар шÿм-чонан еҥ-влак кушкыт манын, лудшылан куанен шижтара. Витлымше ийласе колхоз ял илышым сÿретлен ончыктышо произведенийын тÿҥ йодышыжлан лач тидым шотлыман. Южгунам ойымаште ончыктымо действий пÿтынек тыгай геройын каласкалымыж гоч почылтеш, тошто коса деч эрнен шудымо еҥ нерген тудо чыла калыклан каласкала, тыге нуным яндар вÿдыш луктеш. Лач тыгай улыт «Руаш Петр» ден «Нерыше» ойлымашла гыч Лексан Йыван ден Кугу Ефим. Нуно тÿҥ шотышто кугу ийготан, ушан-шотан еҥ улыт, кресаньыкым волгыдо корныш лукшо совет властьым нимо деч чоч аклат да чыла тидым кушкын толшо тукымын уш-акылышкыже, шÿм-чонышкыжо шыҥдараш тыршат. В. Сузын шуко ойлымашыже мыскара шÿлышан, тидыже тÿҥ шотышто герой-влакын кутырымо йылмыштышт палдыра. Автор мыскара гоч шке геройжо-влакын илыш деке отношенийыштлан акым пуа, тидын годымак тошто коса деч эрнен шудымо еҥ-влакын пуста шÿм-чоныштым, мемнан илышлан йöрдымö койышыштым тÿжваке луктеш. Тиде велат огыл, мыскара гоч В. Сузы шке произведенийлашкыже илышлан, эрласе кечылан келгын ÿшаныме шÿлышым шыҥдара. Тудын ойлымашыжлан лудат да йÿымö, йогыланыме, шкем гына йöратыме, айдемын чапшым волтышо тÿрлö уда койыш илен-толын садак пытат манын, шонаш тÿҥалат. Вет пале: йÿшым, йогым, тÿрлö уда койышан еҥым калык ок мокто, эре вурса, койдарен воштылеш. В. Сузын тÿҥ геройжо – калык. Лач калык тудын произведенийлашкыже кÿлдымаш койышан еҥ–влакым воштылчыкыш луктеш, кÿлеш гын, игылтынат налеш. Тидын годымак писательын мыскараже осал пушан огыл, тудо айдемым йöршын кÿлдымашке ок лук, уда койышыжым гына воштылеш, тыйын ситыдымашым калык эре вурсаш тÿҥалеш, вашкерак тöрлане, сай айдеме лияш тырше манын шижтара. Теве «Руаш Петр» ойлымаште Лексан Йыванын игылтме йöршан мыскараже Петрын чоҥышкыжак вита. Петр, тидым чытен кертде, омашыш каен шылеш, а ойлымаш мучаште шке титакше нерген чыла калык ончылан ойла да тöрланаш мутым пуа. Тачысе илыш гыч лектын шогышо пÿсö йодыш–влаклан вашмутым писынрак пуаш тыршыме кумыл писательым изирак кугытан ойлымаш–влакым возаш таратен. Автор шукыж годым изи ойлымаштак, лÿдде, кугу проблемым тарвата, лудшо ончылан калык илышым чыла вел гычак ончыкташ тырша, ончыл верыш у илышым шочыктышо еҥ-влакым луктеш, тошто коса деч эрнен кертдыме–влакым воштылчыкыш савыра. В. Сузын ойлымашлаштыже кузе социальный, тыгак нравственный проблемым ужына. Яндар шÿм–чонан айдемым онче куштышаш верч тудо чыла мастарлыкшым, вийжым пуэн. Эреак калык коклаште лиймыже тудлан жапын шÿлышыжым утларак келгын, кумдан шижаш йöным ыштен, реализм корныш писын лекташыже да шке ончыланже шындыме задачым шукташыже кугун полшен. Шке проблемышт, жанрышт, йылме ойыртемешт, сылнылыкышт да интернациональный ден национальный шÿлышым моштен кылдымышт шотышто В. Сузын ойлымашыже–влак марий литературышто у страницым почын. Шуко национальностян пÿтынь совет литература ончылно шогышо кугу проблемылам тарватыме дене пырля писатель шке произведенийже–влакын национальный сынышт верчат чот тыршен. Чумыр налмаште В. Сузын сылнымут пашаже марий литературышто пале кышам коден да ончыкылык тукымла ялыште социализм чонымо жапым чын умылаш полша.