Кастрен, Матиас Александр
| Матиас Александр Кастрен | |
|---|---|
| Матиас Александр Кастрен | |
 | |
| Шочын: | 1813 ий 2 Теле[1][2][3][…] |
| Шочмо вер: | Тервола |
| Колен: | 1852 ий 7 Ага[1][2][3][…] (38 ий) |
| Колымо вер: | Хельсинки |
| Эл: |
 Россий |
| Шанче алан: | йылме |
| Паша вер: | |
| Шанче степень: | доктор наук[d] |
| Альма-матер: | |
| Кышкар:Аҥа/Викицитатник | |
 Медиафайлы на Викискладе | |
Матиас Александр Кастре́н (финнла Matthias Alexander Castrén) (2 Теле 1813, Тервола, Финляндий — 7 Ага 1852, Хельсинки) — финн йылмызе, этнограф. Тудо неле туберкулез черлан кӧра колен. Тудын илышыже кӱчык ыле, илыш пашаже – моло ойыртемалт шогышо.
Кастренын заслугыжо: ме палена финн улмынам, тӱҥямбалне ме шкетын огынал, мемнан родо-тукымна-влак улыт. Тудын шымлымыж почеш, финн-влакын родо-тукым калыкышт улыт: самоед, хант, манси, тунгуз, суас, тюрк-влак да мучашлан монгол-влак. Тудо шуко книгам возен Лапландийыште, Карелийыште, да Сибирьыште путешествоватлымыж нерген (Лапландийыште – 1838, Российысе Карелийыште – 1839, Лапландийыште, Российыште да Сибирьыште – 1841–1844, Сибирьыште – 1845–1849)[4]. Нине пашалаште тудо шагал огыл йӱлам, верам, мут-влакым, муро еҥ модмаш-влакым келгын ончыкта, нуным ме тудын пашаж деч посна ала нигунамат огына пале ыле.
Кастренын возымо кугу пашаже-влаклан шотлыман самоед йылме дене грамматикым да Калевалан швед йылмышке кусарымым, нуно коктынат чыла могырымат кугу культурлык паша-влак лийыныт. 1850 ийыште Хельсинкисе университетыште финн йылме дене икымше профессорым сайлыме годым М. А. Кастреным тиде должностьышко ойыреныт. Хельсинкисе университетын профессоржо 1851. Тудын финн мифологийым кучылтман лекцийлаште Алексис Киви "Куллерво" пьесыжлан поян материалым муын.
Шке современник-влакшылан Кастренын влиянийже кугу лийын, но кодшо поколенийланат тиде влияний изи лийын огыл. Арам огыл Сакари Топелиус "Элна" книгаштыже Кастрен нерген чот пагален воза: "Но тудо (Кастрен) пашам арам ыштен огыл: тудо шындыме цельын ужашышкыже шуын да корныжым весышке виктарен. Мӱндыр Эрвелыште да Тора Йӱдвелыште мондалтше калык-влак кызыт тӱнян шинчаончыкыжо лектыныт, нунын йылмышт рашемыныт, нунын акрет годсо памятникышт-влак аралалт кодыныт да волгалтарат финн тукым калык-влакым. – Кастрен гай еҥ-влак калыкын шамжым (сознанийжым) нӧлтат, кумылаҥдат, нунын шинчымашыштым да калык тӱнян историйыштыже нунылан чап страницым ыштат".
Колымекыже шымлымашыжым 12 том дене лукмо. Марий-влакын йылме, тӱвыра нерген шуко шанче пашам возен, марий грамматикымат возен.
1991 ийыште Хельсинки олаште тудын лӱмым нумалше обществе почылтын; тӱвырам вияҥдымашыште, книга, тунемме пособийым лукмо шотышто уралысе изи калык-влаклан (марий-влакланат) полша.
Литератур
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Нойонен, Уолеви 2005: Корно йолташ-влак (М. А. Кастренын путешествийлаштыже) (И. С. Галкин кусарен).
Негыз
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Matthias Alexander Castren // Encyclopædia Britannica (англ.)
- ↑ 3,0 3,1 Matthias Alexander Castrén // Энциклопедия Брокгауз (нем.)
- ↑ Нойонен 2005: 58.