Содержанийышке куснаш

Интернет

Википедий — эрыкан энциклопедий гыч материал
(Интервот гыч колтымо)
Интернетыште сервер-влак кокласе кыл.

Интернет (марла тыгак Интервот [1], альтернатив марий лӱм - Вапштӱня[2]) — компьютер вапш-влакым ваш-ваш ушнышо тӱнямбал радамлык. Тӱнямбалне камысыр пайдаланыше-влакым асулашлан иктӱрлӧ протоколым кучалтеш - TCP/IP. Тиде вапш коклаште верланыше вапш. Интернетыште шуко увераҥар ресурс да сервис-влак улыт, мутлан, тӱнямбал эҥыремышвотын ваш-кылдалтын гипертекст документ-влак, але электрон почтылан кӱлешан инфраструктур.

Терминологий

[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Тачысе пайдаланымаш

[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Асулымаш-влак

[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Коммуникаций

[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Данныйым кусаркалымаш

[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Вапштӱняшке лекмаш

[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Вапштӱняште эн пайдаланыме да чӱчкыдын кучылтмо йылме - тиде Аҥгличан. Ондак компучыр-влакыште Увераҥарым ваш-ваш вашталтыме шотышто америкысе стандартле код (ASCII) кучыталтын.

Аҥгличан йылме (27%) деч посна, Тӱнямбал эҥыремышвотышто эн пайдаланыме йылме-влак тыгай улыт: китай йылме (23%), испан йылме (8%), япон йылме (5%), португал да немыч йылме (4% кажне), араб, француз да руш йылме (3% кажне) да корей йылме (2%)[3]. Регион почеш, 42% вапштӱня пайдаланыше Азийыште верланен, 24% Европышто, 14% Йӱдвел Америкыште, 10% Латин Америкыште да Каррибыште, 6% Африкыште, 3% Покшел Эрвелыште да 1% Австралий да Океанийыште[4]. Пытартыш ийлаште Вапштӱня технологий ончыко каен, поснак Юникодым кучылтмаште. Юникод чыла тӱня йылме дене коммуникацийлан да программе ышталтмыжлан полша.

Мӧнгыштӧ тыглай вапштӱняшке лекмаш метод-влак улыт: dial-up, broadband (коаксиал кабель, оптик кабель, вӱргене кабель гоч), Wi-Fi, спутник да 3G/4G кӱсен кутырчык гоч. Мер верыштат вапштӱняшке лекташ лиеш, мутлан, кнагапӧртышто але вапштӱня-кафеште. Аэропонтышто, кафеште да моло верыштат кызыт вапштӱняшке лекташ лиеш.

Вапштӱняшке лекмаш айдемын праваже

[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]

Кызыт Ушнышо Наций-влак организаций вапштӱняшке лекмашым айдемын права семын ыштынеже[5][6].

Южо эллаште вапштӱняшке лекмаш тугат айдемын праваже улеш, мутлан, Эстонийыште[7] але Грецийыште[8]. Да тиде айдемын праважым ойырен налаш (тӱкаш) ок лий. Чыла айдемылан вапштӱняшке лекмашым пуаш - тиде вапштӱня провайдер-влакын порысше улеш.

Мерлан влияний

[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
  1. А. В. Чемышев, Л. Е. Шабдарова, Э. А. Юзыкайн. Словарь терминов по информатике на марийском языке для общеобразовательных школ. Сыктывкар – Ижевск – Йошкар-Ола – Саранск – Бадачоньтомай, 2011. 15 л.
  2. Вапштӱня мут Марла-рушла эрыкан мутерыште
  3. Вапштӱня Тӱнямбал Иктешлымаш, 2010 Пеледыш 30 уэмдыме. 2011 Пургыж 20 налме.
  4. World Internet Usage Statistics News and Population Stats 2010 Пеледыш 30 уэмдыме. 2011 Пургыж 20 налме.
  5. Движение в ООН о приравнивании доступа в Интернет к неотъемлемым правам человека
  6. Позиция WSIS в отношении того, чтобы сделать доступ в Интернет неотъемлемым правом человека
  7. Эстония, где доступ в Интернет является частью неотъемлевых прав человека
  8. Конституция Греции, параграф 5A разъясняет, что каждый отдельный человек имеет право участвовать в информационном обществе, и что долгом государства является содействие и развитие этого информационного общества