Бутырский казамат

Бутырский казамат

Бутырский следствий изолятор (Моско оласе 2 №ан следствий изолятор; тыгак Бутырская тюрьма, «Бутырка» лӱм дене палыме) — Москосо следствий изолятор , столицын эн кугу казаматше, Российысе казамат-влак кокла гычын ик эн палыме. Тверской Административный округын Тверской район , Новослободский урем 45-ше №-ан пӧртышто , Бутырский аралтыш воктене верланен.

Казаматын полатше кугыжаныш статус дене аралыме историй да архитектура памятник тӱшкаш пура.

Эртымгорно

Екатерина II кугыжа годым Бутырский куторышто Бутырский гусар полкын казармыжым чоҥеныт. Воктеныже пу каземат верланен.

1775 ий шорыкйол тылзын пуштмо Емельян Пугачёв колымаш приговор дечын ончыч подвалыште чеп дене шинчырлыме шинчен. Кызыт казаматын ик башне тудын лӱмжым нумалеш.

1784 ийыште Екатерина II кугыжа Москосо генерал-губернаторлан серышым воза. Тиде серыш Бутырский аралтыш пелен казаматым чоҥашлан кӱштык лийын. Серыш пелен ончыкылык казаматын кышкаржат лийын.

Казаматын полатшым кумдан палыме Москосо архитектор Матвей Казаков кышкарлен. Бутырский полат ныл башне гыч шоген: "Пугачевский" (1775 ий марте-Кечывалвел) , "Полицейская" , "Северная" , "Часовая" . Бутырский губернский казаматын рӱдо верыште 1782 ийыште Покровский черкым чоҥеныт. 1868 ийыште полат пересыльный казамат лийын. Кажне ийын тудын гочын 30 тӱжем еҥ эртен. 1907 ийыште казамат пелен следствий отделений , 1908 ийыште - каторжный отделений почылтын. Революций деч ончыч казамат пелен столяр, книга ургымо,кем ургымо, вургем ургымо мастерской-влак верланеныт. Тыгак Сибирьыш каторжник-влак дене пырля кайыше ешыштлан Сергиево-Елисаветинский приютым почыныт.

Л.Н.Толстой "Воскресение" романжым возымо годым 1899 ий шорыкйол тылзын Бутырский казаматын эскерышыж деке И.М.Виноградов деке коштын да казаматысе илыш нерген йодыштын. 1899 ий вӱдшор тылзын Толстой Бутырский казаматыш миен. Сибирьыш колтымо арестант -влак дене тудо Николаевский вокзал марте каен. Варажым тиде корным шке романыштыже сӱретлен ончыктен. 1905 ий теле тылзысе пуламыр дечын вара дружинник-влак ( тӱҥ шотышто Миусс трамвай паркын пашазыже-влак, тыгак савёловский ден брест кӱртньыгорно пашаеҥ-влак) казаматым кугыжаныш сарзе вий дечын сеҥен налнешт улмаш, но конвой команде нуным чактарен кертын; кучедалмаш теле тылзын 14 кечыже марте шуйнен, кунам Миусс паркым драгун отряд сеҥен налын. 1906 ийыште Бутырский казаматыште каторжный отделенийым почыныт ( "Временный централ" ). 1905-1910 ийлаште казаматыште Иван Каляев, Николай Шмидт, "Очаков" крейсерыште пуламырым нӧлталше матрос-влак , Владимир Маяковский шинченыт.

1908 ийыште Бутыркыште иллюзионист Гарри Гудини лийын. 28 минут жапыште тудо лӱмын Моско гыч Сибирьыш арестант-влакым наҥгаяш келыштарыме яшлык гычын эрыкыш лектын кертын. Гуддиним чеп дене шинчырленыт, йолышко кӱм сакеныт, яшлыкыш петыреныт, яшлык петыртышым пырдыж пелен темдалыныт , но иллюзионист чыла нелылкым сеҥен кертын.

1911-1917 ийлаште Бутыркыште Н.И.Махно шинчен. Чыла политзаключённый семынак, тудым Пургыж тылзыште эртыше революций деч вара эрыкыш луктыныт. 1917 ий ӱярня тылзын 1 кечынже Бутырский казамат гычын 6 ийлан эрык деч посна кодымо Феликс Дзержинский лектеш.

Октябрь революций деч вара Бутырка дене следственный да пересыльный казамат семын пайдаланеныт. 1921 ийыште тиде казаматыште командарм Ф.К.Миронов шинчен. Tиде ийынак тудым часовой пуштын. 1922 ийыште казамат кумдыкысо черкым петыреныт.

1937-1938 ийласе Кугу террор годым кажне камерыште 170 еҥ наре шинчен. Тудо жапыште казаматыште 20 тӱжем наре еҥ шинчен. Тӱжем дене арестант-влакым следствий пытымеке лӱен пуштыныт.

1930-1940-ше ийлаште Варлам Шаламов,Осип Мандельштам, Сергей Королёв, Александр Солженицын, Евгения Гинзбург, Борис Фомин шинченыт.

Кугу Ачаэл сар жапыште казаматын икмыняр ужашыжым сарзе ӱзгарым ыштыме мастерскойыш савыреныт. Арестант-влак фронтлан сар-куралым ямдыленыт.

Бутырский казаматыште РСХА полемыште "17 мгновений весны" сериалын эпизлодшо-влакым войзеныт.

Казамат кызытсе жапыште

Кызытсе жаплан казаматым Москон эн кугу следствий изолятор семын кучылтыт. Тиде 20 утла кум пачашан илыме комплекс. 1980-шо ийлаште казаматым кугемдашлан шуко пачашан илыме пӧртым пуэныт. Чылажге Бутыркыште 434 камера, нунын кокла гычын 101-ше - 6x12 кугытан. Пырдыжысе вургем сакалаш келыштарыме ишке-влак раш ойлат: шке жапыштыже тыгай кугытан камерыште 25 еҥ наре кучаш палемдыме. Эше 301 камера изирак кугытан улыт. Тушто лачак 4 еҥ наре веле кучаш лиеш. 32 карцер дисциплиным пудыртышо-влакым туныкташ келыштаралтын.

Кокла чот дене Бутырский казаматыште 3 тӱжем 500 еҥ деч утла шинчышаш огыл, кызытсе жаплан тушто 2 тӱжемат 700 еҥ эрык деч посна шинча. Казщаматын реконструкцийым эртарыме дечын ончыч 75 квадрат метр кугытан камерыште 60 еҥ наре лийын кертын. Нуно 3-4 смена дене маленыт (1996 ийыште тыгай камерылаште 120 еҥ наре лиеден).

1992 ий гычын Покровский черке уэш шке пашажым тӱҥалын.

1994 ий ага тылзын икмыняр ончычсо арестант, Сибирякын (Сергей Липачинскийын) вуйлатымыж почеш "авторитет-влак" Бутырский казаматыште шке йолташышт -влакым ужаш шонен пыштеныт. Тидланже Бутыркын сотрудникше-влак дене кутырен келшеныт. Но милиций-пашаеҥ-влакын тӱткылыкыштлан кӧра 34 еҥым кученыт. Казаматын 2 пашаеҥжым ик ийлан эрык деч посна коденыт , шукыштым паша гыч кораҥденыт але сулен налме канышыш колтеныт.

1996 ий гычын Бутырский казаматышке ӱдырамаш-влакым петырмым чарненыт.

Пытартыш ийысе ик эн кумдан палыме Бутыркысе арестант-влак кокла гычын Владимир Гусинскийым палемдыман. Тудо 2000 ий пеледыш тылзын кум кече шинчен. 2009 ийыште адвокат Сергей Магницикй изоляторын шкет камерыште колен. Тиде кугу шомакым калык коклаште луктын.

2008 ий шорыкйол тылзын 28 кечынже титак касартыш Федеральный кугыжаныш службын директорын алмаштышыже Владимир Семенюк журналист-влаклан интервьюм пуэн. 1971 ий гычын казамат пелен тоштер пашам ышта. Тиде тоштерыш экскурсий дене юридический лицан йодмашыж почеш веле пураш йӧн уло.

Куржмаш-влак

1905 гыч 1913 ий марте Бутырский казамат гычын икмыняр куржмаш лийын. 1909 ийыште , 1913 ий ага тылзын 16 кечынже тӱшкан куржмаш палемдалтын, но арестант-влак шонымашыш шуын огытыл.

Совет жап годым куржмаш нерген официально палемден огытыл.

Совет жап деч вара:

1992 ийыште "Бутырка" гычын кок арестант куржын
1996 ий сӱрем тылзын "Бутырка" гычын икымше ӱдырамаш куржын (НАталья Сорокожердева, 26 ий). Кум кече гычын Моско оласе Доргомировский пазарыште кученыт.
1996 ий- эше 2 куржмаш (2 зэк решоткам кадыртен, кандыра дене уремышке воленыт. Куржмо годым нуным кученыт.
2000 ий ӱярня тылзын 24 кечынже Грузий гычын шолыштшо куржын (5 кече гычын кученыт).
2001 ий идым тылзын "колышо-влакын" камера гычын кум поснак лӱдыкшӧ арестант-влак куржыныт. Кум кече жапыште совла дене цемент кӱварым шӱтен вӱд коллектор дене уремыш куржыныт. Кок еҥым 3 арня гычын Московский областьыште кученыт, кумшыжым 2003 ий вӱдшор тылзын логалын.
2001 ий шыжа тылзын вашлийме полем гычын решоткам пудыртен Иван Виноградов куржын. ТЫлзе эртымеке кучалтын.
2009 ий ӱярня тылзын казаматын 2 следствий изоляторын психиатрический эмлымвер гычын 26 ияш пӧръеҥ шылын. Калык кокласе кычалмаште лийын, 2009 ий теле тылзын логалын.
2010 ий вӱдшор тылзын 22 кечынже Москосо казамат гычын икымше пытартыш лу ий жапысе пиалан куржмаш лийын. Моско оласе УФСИН представитель Сергей Цыганковын ойлымыж почеш, казамат гычын 26 ияш Белоруссийын гражданинже Виталий Островский куржын. Тудым икте веле огыл толымаште титакленыт . Конвой дене вӱден наҥгайыме годым арестант конвоирым шӱкал шуэн, кӱртньӧ решотка гоч тӧрштен куржын. Кызытат эрыкыште.
2010 ий вӱдшор тылзын 24 кечынже 24 ияш Василий Локалев куржын. Тиде кечынак Моско оласе Зубовский бульварыште кучалтын.

Калык пале