Александров, Алексей Александрович

Алексей Александрович Александров
Алексей Александров-Арсак
Шочын	1938 ий 11 теле(1938-12-11)
Шочмо вер	РСФСР, Марий АССР, Юлсер кундем, Шайрамбал ял
Колен	2009 ий 20 пеледыш(2009-06-20) (70 ий)
Колымо вер	РСФСР, Марий АССР, Юлсер кундем, Шайрамбал ял
Тыршымаш алан	серызе
Чап пӧлек да премий	Россий Серызе-влак ушемын Чапкагазше

Алексей Александров-Арсак (Алексей Александрович Александров) (1938 теле 11, РСФСР, Марий АССР, Юлсер кундем, Шайрамбал ял — 20 пеледыш 2009, РСФСР, Марий АССР, Юлсер кундем Шайрамбал ял) — марий серызе, мурызо, почеламутчо, Россий Федераций Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1994).

Илыш корныжо

Алексей Александров-Арсак 1938 ий теле тылзын 11-ше кечынже Марий АССР Юлсер кундем Шайрамбал ялеш кресаньык ешеш шочын. Но, туге гынат, чынжым тудо 7 ноябрьыште 1938 ийыште ош тӱняш лектын. Тыге Элексейын ачаже каласен ыле.
Кугу сарын шужен ийлаштыже шинчаланшудым, полдыраным поген, ньогаж годымак Карайлоп ден Васек олыклаште шудым солен, удырен-овартен, Кишкан купышто чодыра емыжым поген…
Война чарныме 1945 ийын Шарибоксад тӱҥалтыш школыш кугу сумкам сакен кая. Татьяна Васильева первый кум ийыште икшывын чонжым шке поро кумылжылан, шинчымашыжлан келшышын «нӧштылеш», тылеч вара эн йӧратымышке савырна: тудын деч порын, чытыдымын йодын моштышыжо лийынат огыл, кузе гына вурсен огыл. Мӧҥгыштет уроклан ямдылалт толын отыл гын, паша пытыш, йӱд марте парт коклаште шинчыкта.
Нылымше классыште туныктышо Екатерина Лукаева эстафетым налеш, тудыжо ныжылгырак. Мӧҥгыштыжӧ йочаж-влак дене шукырак шинча улмашат, классыште ӱстембак вуйым пышта да нералтен колта. Икшыве-шамыч шы-ы-ып шинчат: помыжалташ огыл ыле, уке гын вет йодышташ тӱҥалеш.
А Арсакын, чынжым ныл класс марте сумкаште ик книгат лийын огыл, тӱрлӧ явала веле коштын. Мо оҥайже, почеламутым ик гана лудмаштак ушыш пыштен, уэш ончыде каласкален кертеш ыле гын, арифметика дене чот орланен.
Элексейлан арифметикым туныкташ пӱралтын вараже…самодеятельный композитор Василий Очетовлан. Чынак, Юмын корным иктат ок пале, мо ӱмыр йыжыҥыште ышталтеш. Доска воктене шинчажым кумен, парня дене ончыктылын-ончыктылын, йоча-шамычым шотлаш туныктен. Да Алексейлан пӱрышыжӧ пуйто шинчам почеш: теве кузе кӱлеш шотлашет. Тулеч вара точный манме элементарный наукет ончыкылык писательын вуйыштыжо волгалтеш. Визымше классым моктымо грамота дене пытара. Умбакыже эртышаш класслаште эн сай тунемше лийын шогалеш. Колятул лампе полшымо дене коҥгамбал шокшышто котомка дене кондымо книгалам лудеш. Конаковын, Николаевын пьесылаштым йӧратен шында. Школ библиотекыште тичмаш пӧлка дене чумыргышо «Пиалан илыш», «Марий альманах», «Родина верч» журнала гыч иктыжымат окыде ок кодо. Горькийын ондаксе ойлымашыже-влак, «Мать» романже уэш-пачаш рвезын кидышкыже толыт. «Жизнь Клима Самгина» романыш шумек иже чарнен шогалеш, ок кай роман, ушыш ок пуро.
Вараже – пединститут. Эн шыгырже – лудмо зал, 73-шо аудиторий, оласе рӱдӧ библиотека. Марий але руш йылме кабинетлаш пурашат ок лий, вер уке.
Студент чонлан эн йоҥгалтшыже, эн чеверже Марий театр лийын. Кажне спектакль нунылан пайрем семын эртен да илышын чӱдын толшо сылнылыкышкыже омсам почын пуртен. Кугурак курсыш шумек, ик киномат коден огыл, шукыжым уэш-пачаш ончен.
А сылнымут пашалан негызым Сотнур школышто туныктышо кумдан палыме Михаил Исиметов пыштен, кида-кида возымо журналымат лукташ тӱҥалыныт. Элексеят кум-ныл почеламутым чумыртыл ончен. Институтышто лачымын сераш тӱҥалеш. Геннадий Чемеков, Геннадий Пирогов, Николай Куторов, Олег Герасимов, Петр Константинов, Георгий Галкин, Николай Белоусов, Иван Иванов… Михаил Тихонович Сергеев литкружокым вуйлата. Элексейын икымше почеламутшо «Марий коммуна» газетеш 1956 ийын лекте. Тылеч вара чыла марий газетыште почеламутшо-влак уна лийыт. Тыгак басньымат сера. Институт деч вара армий радамым эртен, возымыжым чумырен. Писатель ушемыш пуэн. Тунамсе отсек Семен Вишневскийлан келшат. 1968 ийын «Йолгорно» первый почеламут сборникше тӱням ужеш.
Кокымшо книга 1993 ийын гына савыкталтеш.
1985 ий кеҥежым мӧҥгыштыжӧ изи икшыве-шамычым ончаш нянька кодмек, койка йымач тошто чемоданным шупшын луктеш. Лучко ий ойлымашыже-влак тушто тарваныде киеныт. Чыла лудын лектеш.
Пытартыш кугу произведенийже «Ончыко» журналын кок номерешыже лудшо-влакын «йол ӱмбалне шогыктен» лудыктыш. «Каче таҥ» повесть Алексей Александрович Александров-Арсакын, шке ялыштышт манмыла, Сакар Ольошын, эн шотан повестьше-влак кокла гыч рӱдыжӧ. Мут келшен гын, Арсак псевдонимже лач тиде Сакар гыч ышталтын, слог-влакым веле верышт дене вашталтен шынден: Сакар-Арсак.
1994 ийыште тудым – «Ӱмыр кыл», «Шонымем, вучымем, йӧратымем», «Йолгорно», «Шымавуч» книга-влакын авторжым – Россий Федераций писатель ушем членыш пуртымо.
Пытартыш жапыште Алексей Александров-Арсак «Ончыко» журналыште «Роза» ден «Каче таҥ» повестьлажым савыктен.
Редколлегийын пунчалже почеш «Роза» повестьшылан «Ончыко» журналын 1996 ийысе лауреатше лӱмым пуымо.

Тӱҥ произведенийже-влак

• Йолгорно: почеламут ден муро-влак [Тропинка: стихи и песни]. Йошкар-Ола, 1968. 38 с.
• Шӱм кылдыш: повесть // Ончыко. 1986. № 6. С. 10-39.
• Ӱмыр кыл: повесть ден ойлымаш-влак [На перепутьях жизни : повесть и рассказы]. Йошкар-Ола, 1989. 224 с.
• Шымавуч: повесть [Дягиль]. Йошкар-Ола, 1992. 48 с.
• Шонымем, вучымем, йӧратымем: почеламут ден поэме-влак [Надежда и любовь моя: стихи и поэмы]. Йошкар-Ола, 1993. 160 с.
• Лукиня: ойлымаш // Ончыко. 1994. № 1. С. 89-109.
• Сокыр сонар; Кушто вичкыж, тушеч кӱрлеш: ойлымаш-влак // Кече петырналтме кечын. Йошкар-Ола, 1995. С. 26-52.
• Роза: повесть // Ончыко. 1996. № 4. С. 39-102.
• Каче таҥ: повесть // Ончыко. 1998. № 7. С. 3-81; № 8. С. 12-79.
• Юмын капка ончылно: роман-дилогий // Ончыко. 2000. № 8. С. 17-88; № 9. С. 21-92; № 10. С. 23-103; 2002. № 4. С. 21-78; № 5. С. 14-76; № 6. С. 3-44; № 7. С. 9-74.
• Тошто записной книжка гыч: почеламут-влак // Ончыко. 2004. № 6. С. 6-10.
• Оръеҥ ӱма гай ямле куэрлаште: поэме // Ончыко. 2004. № 1. С. 68-77.
• Скрипка шортеш: повесть // Ончыко. 2005. № 6. С. 103-157.
• Шочмо ял: драме // Ончыко. 2006. № 1. С. 8-61.
• Лышташ кеча, лум вӱдыштӧ ияҥын…: почеламут-влак // Ончыко. 2006. № 2. С. 15-19.
• Чон шепка: почеламут аршаш // Ончыко. 2006. № 11. С. 90-94.
• Юмын капка ончылно: роман-дилогий [Пред божьими вратами]. Йошкар-Ола, 2008. 512 с.

Руш йылмыш кусарыме произведенийже-влак

• Отцовский дом; Вечерняя гармошка: стихи / пер. В. Панова // Братство песенных сердец. Йошкар-Ола, 1990. С. 95-97.
• Узел сердец / пер. А. Спиридонова // Современная марийская повесть. Йошкар-Ола, 2004. С. 5-54.

Литературно-критический статьяже-влак

• Поэзий кӱкшакаште : С. Николаевын «Эл шижме тат» почеламут книга почеш шонкалымаш // Марий коммуна. 1988. Ю июнь.
• У вийым ушен, чолгалыкым ешараш // Марий Эл. 1997. 21 июнь.
• Писателят — тушман, але Кузе ойлымаш шочеш // Марий Эл. 1997. Н янв.
• Писатель таче утышо // Марий Эл. 2005. 17 февр.
• Возышо еҥ писатель лӱмым сулышаш : сылнымутышто — ойлымаш жанр // Марий Эл. 2008. 17 янв.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

• Анисимов Э. Тропинка выводит на большак // Мар. правда. 1998. 24 дек.
  
• Возышо еҥ писатель лӱмым сулышаш: сылнымутышто – ойлымаш жанр // Марий Эл. 2008. 17 янв.
  
• Галютин Ю. Шукертсек калык писательлан шотлен илем // Ончыко. 2003. № 11. С. 167-171.
  
• Галютин-Ялзак Ю. Шым Шайра гыч ик мастар // Марий Эл. 1998. 11 дек.
  
• Егоров В. Мучаш марте яндар кодаш // Кугарня. 1998. 11 дек.
  
• Егоров В. Марий сылнымут йогын: молан скрипка шортеш? // Ончыко. 2006. № 10. С. 182-185.
  
• МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 19.
  
• Новиков В. Молан тӱшка озанлык сӱмырлен (А. Александров-Арсакын «Агур» романже почеш) // Марий Эл. 2003. 12 дек.
  
• Писатели Республики Марий Эл: автобиобиблиогр. сб. Йошкар-Ола, 2004. С. 7.
  
• Писатель таче утышо // Марий Эл. 2005. 17 февр.
  
• Писателят – тушман, але Кузе ойлымаш шочеш // Марий Эл. 1997. 11 янв.
  
• Поэзий кӱкшакаште: С. Николаевын «Эл шижме тат» почеламут книга почеш шонкалымаш // Марий коммуна. 1988. 10 июнь.
  
• Роман кузе шочын, але Интервью олмеш авторын вашмутшо // Ончыко. 2000. № 8. С. 89-91.
  
• У вийым ушен, чолгалыкым ешараш // Марий Эл. 1997. 21 июнь.
  
• Шайра курык гаяк нӧлталалтын шого… // Ончыко. 1998. 11. С. 173-174.

Чап

• Россий Cерызе-влак ушемын йыжъеҥже (1994).
• Россий Серызе-влак ушемын Чапкагазше.

Кылвер-влак

• Алексей Александров-Арсак.(руш)
• Рӱжген эртыш лӱмгече пайрем.(руш)

Литератур

1. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С. 42-44.