Эрвел марий сӱан

Ѡахаѳ цеҁе" нӧ ѡаꙧу на чаѳкађа ћа ра Ѧс ѡар оф него тадаж

Мари сӱан тӱҥалеш изарнян, а рушарнян пыта

Изарнян ӱдырым ача-ава пӧрт гыч шолышт наҥгаят да пуртымашке кондат. Тушто ӱдыр пуртымо ӱдыр лийын кугарня марте ила. Кугарнян ӱдырлан каче толеш мотыремдыме машина-влак дене, вара чыла родошочшо ден сералташ каят, сералтме деч вара адак пуртымашке каят, а каче теркыже кая.Пуртымаште ӱдыр пуртымо ача ден аван родо шочшыж-влак дек унаш коштеш.

Шуматкече кастене — сӱан кече

Эргын суртшо. Сӱан калык погынен. Поян ӱстелым чумурымо. Ончыл верыште сӱан тарватеше. Кува ден кугыза, Саус, Кугывеҥе, Ончылношогышо ӱдыр. Сӱан тарватыше оҥгыран солам кучен. Сӱантарватыше ден ватыже, мурен-мурен, ӱстел йыр савырнат. Сӱанвате-влак мураш ушнат. Нунын марийышт кидым совен, чӱчкен шогат.

Сӱантарватыше Марий Саус дек мия, тудлан оҥгыран солажым пуа. Тыге ойла: «Ну, саус, сӱан калыкетым порын ончо, толшо- кайышым вашлийын-ужатен мошто, виге вережат сак лий, сӱанетым айват эртаре». Суртоза сӱанвате кокла гыч Карт ватым сайла — тудо унам ончаш, аракам йӱкташ тӱҥалеш. Тӱмбыр, шӱвыр, музикан сем чот йоҥга. Сӱанвате-влак кызыт гына сайлыме Карт ватылан мурым мурат, вара Эргын ача-аважым моктымо мурым мурат. Тылеч вара сӱанвате-влак шке пелашыштлан мурым мурат. Карт вате кажныштым сийла. Ынде сӱанвате-влак сауслан, шӱвырзылан, тӱмбырчылан, музиканчылан мурым мурат. Вара ончылношогышылан ӱдырлан мурат. Ынде родо-влак, пошкудо-влак, сӱанвате-влак тарванат каяш ӱдырым налаш. Сӱанвате-влак ӱдыр налаш кайыме мурым мураш туҥалыт. Сӱан калык пуртымо ача-аван суртшо деке толат и мураш тӱналат. Сӱан ӱстелым оралтеш погымо. Сий-кӧрмат — чыла уло. ӱстел йыр шоҥгырак кува-влак шинчат, сӱанвате-влак нунын деке мият, мурен-мурен олмым йодыт. Шоҥго кува-влак кынелыт, сӱан калыклан олмым пуат. Сийлат, пукшат, йӱктат. Сӱанвате-влак пуртымо ача-авам, шоҥгырак ӱдырамаш-влакым моктен мурат.

А тиде пагытыште клубышто ӱдыр модыш эрта. Сӱан калык ӱдырмодышыш кая. Ик тӱрышто ӱстел. ӱстелтӧрыштӧ ӱдыр шинча, чыла шке вургемже дене. Тудын кок могырыштыжо кок йолташ ӱдыржӧ -—оролышо-влак. ӱстембалне мелна кышыл, пура вочко. ӱдырмодышын эн куатше кая. Гармончо пӱжалт пытен шокта. Куштышо-влак — ӱдыр-эрге-влак — ракатланен куштат. Ончылношогышо ӱдыр пурам йӱктен коштеш. ӱдыр-оръеҥ гармончолан, миен, шовычым–солыкым сака. Муро-влакым мурен-мурен куштат.

Ӱдырмодышышко Саус, Кугывеҥе да Эрге кок Гана толыт, куштышо-влак дене пырля куштат,каят. Эрге, Кугывеҥе да Саус кумшо гана ӱдыр дек сӱан вате-влак дене пырля толыт да ӱдырым пуртымашке наҥгаят.

Кудывече тич сӱан калык. ӱстел тич сий. ӱдыр пуртымо ача-авалан тувырым – пӧлекым кучыкта. Теҥгылыште, мындер ӱмбалне, иктаж изи икшыве шинча, вара, каяш тарванымеке, эрге садылан оксам але иктаж-могай пӧлекым пуа и иже мындерым, тыгак тӱшакым налеш. Сӱан калык тарвана.

Сӱан калык эргын суртыш лишемеш

Ӱдыр вургемым чикташ тӱҥалеш. ӱдырамаш-влаклан чынжымак чикта, а пӧръеҥ-влаклан тыглай гына кучыкта. Ялукым, шовычым вачышке пышта. Пӧлекым налме годым кажне еҥ мом-гынат сӧра. Икте манеш: «Ракмат, шешкым, тыгай пӧлеклан. Ты пӧлекетлан ваштареш мемнан деч шочшаш презе лиеш». Саус саде пӧлек налше-влакын мутыштым угыч ойла: «… чӱчӱ ден … у ийыште шочшаш презым пуэна, маныт. Шочшаш презе!» И тыгак умбакыжат. Но эн ончыч эргын аваж ден ачажлан чикта. Тиде жапыште сӱанвате-влак мурат. Вургемым чиктен пытарымӧҥгӧ ӱдыр ден эргым ӱстелтӧрыш шындат, тудо-влак ик калак дене шӱрым кочкыт. Ты времаште сӱанвате-влак тудлаклан тыланыме мурым мурат. Тылеч вара ӱдыр ден эргым клатыш — малаш ужатат. Ты сомылым кумытын ыштат: Ончылношогышо ӱдыр, Саус да Кугывеҥе. Но тылеч ончыч пуртымо Ава ӱдырын вуйжо, оҥжо гыч та: киясогам налеш. ӱдыр ден эргым ужатымеке, Саус, Кугывеҥе, Ончылношогышо таҥасен куржын толыт. Ты йӱла теве мом ончыкта: Ончылношогышо ончыч толеш гын, илышыште ватылан куштылго лиеш, а Саус ден Кугывеҥе гын — марийлан. Ужатыме времаште сӱан калык адакат койдарыме мурым мурат. Тылеч вара сӱан калык икте-весе деке унаш кошташ тӱҥалеш.

Эрдене шешке памашышке вӱдлан кая. Вӱдым кондымек пучымышым шолта, тӧрзашарчам сакала. Тыге сӱан мучашыш шуеш.

Тыгак ончо