Пырыс
| Пырыс | |
|---|---|
| |
| Биологий классификаций | |
| Кугыжаныш: | Янлык |
| Пӧлка: | Хордан |
| Класс: | Шӧр пукшышо |
| Тӱча: | Шылгочшо |
| Ӱлылтӱча: | Feliformia |
| Урлык: | Acinonyx |
| Тӱрлык: | Acinonyx jubatus |
Пырыс але Пӧртысӧ пырыс (лат. Felis catus) — мӧҥгысӧ янлык, мӧҥгыштӧ эн чӱчкыдын пырыс ден пийым ашнат. Зоологий велым ончалаш гын, мӧҥгысӧ пырыс — шӧр пукшышо (млекопитающее) «пырыс-влак» еш гыч шыл кочшо янлык. Колям, да тыгыде янлык-влакым кучылеш, тыгодым пырыс — мер янлыклан шотлалтеш, моло янлык да айдеме дене кылым кучашлан тӱрлӧ йӱкым да феромон-влакым луктеш, кап тарванылымаш дене шке кумылжым ончыкта. Тачысе кечылан тӱнямбалне 600 млн утла мӧҥгысӧ пырыс уло, чылажге 256 урлык уло, кужу пунан (перс пырыс) гыч пундымо (сфинкс-влак) марте. Айдеме пырысым 10 000 ий утла ашна, мӧҥгыштӧ пырыс колым кучымо дене пӧртым шке семынже оролаш полша.
Пырыс йылме-шкешотан йӱк, мимике да тарванылмашна йӧратыме питомец-влак улыт. Пӱртӱсыштӧ илыше - влак шке коклаштышт лийыт: кузе лийын кертеш, туге гынат вес реакций лийын кертеш: палыме лиймаш, тапнымаш да моло реакций.[1]
Шанче классификаций
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Felis тукым гыч чыла пырыс-влакын ик кугезышт уло, тудо Азийыште 6-7 миллион ий ондак илен. Пӧртысӧ пырыс-влак ир пырыс-влак деч чот огыт ойыртемалт, нуно ваш-ваш коштын кертыт. 1758 ийыште Карл Линней «Система природы» шанче пашаштыже пӧртысӧ пырыслан Felis catus лӱмым пуен. Иоганн Христиан фон Шребер 1775 ийыште ир пырысым Felis silvestris лӱмден.
Эртымгорно
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
Пӧртысӧ пырыс деч посна пырыс-влак ешыш тыгак, лев, тигр, гепард да т. м. пурат. Пырыс-влак тукым гыч янлык-влак уло тӱня мучко вашлиялтыт: камышовый пырыс (Felis chaus) Кечывалвел-Эрвел Азий гыч, Европысо чодыра пырыс (F. silvestris silvestris), олык пырыс (степной кот) (F. s. lybica), бархан пырыс (F. margarita) да т.м.
Айдеме деке лишеммаш иктаж 9500 ий ожно Лишыл Эрвелыште тӱҥалын. Ты верыште эн тошто цивилизаций-влак негызлалтыныт. Кунам айдеме ик вере илаш тӱҥалын, кунам мландым куралаш, шурным погаш да клатыш опташ тӱҥалын — тунам пырысын полышыжо кӱлеш лийын. Пырчым коля да комак деч оролаш кӱлын.
Кипр отрошто археолог-влак шӱгарыште айдеме ден пырля пырысиге тойымашым муыныт. Шӱгарым 7500 ий мемнан курым деч ончыч ыштеныт. Ончыч шанчызе-влак пырысын икымше озажлан акрет египтян-влакым шотленыт. Но Акрет Египетыш да Кипрыш пӧртысӧ пырыс Лишыл Эрвел гыч куснен. Кеч икмыняр тӱжем ий пырыс айдеме дене пырля ила гынат, айдеме деч посна пырыс-влак илен лектын кертыт, сонарыш коштыт, пырысигым ыштен, ешым южгунам чумырат.
Биологий
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]| Физиологий | |
| Кап температур | 38,6 °C |
| Шӱм кырыме чӱчкыдылык | минутышто 110—140 кырымаш |
| Шӱлымӧ чӱчкыдылык | минутышто 16—40 гана |
Пырысын кап температурыжо 38—39,5 °C, пырысиге-влакын изиш кугурак. Пундымо пырыс-влакын кап температурышт моло-влак деч ок ойыртемалт, но меж уке улмылан кӧра сфинкс але петерболд урлыкан пырыс-влак шокшырак гай айдеме кидлан чучалтыт. Чылажге пырыс-влакын кум вӱр тӱшка (группа крови) уло.
Анатомия
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Ошибка: неверная ссылка в конце строки 4
|
Тиде ыштен пытарыдыме статья. Статья кӱчык. Тӧрлатымашым да ешартышым ыштеда гын, проектлан пеш полшеда. Тиде шижтарымашым статьям вашталтыме деч вара гына шӧрыман. |
Кылвер-влак
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- Породы кошек(руш)