Бэнди
Бэнди - команде-влак дене таҥасыме телымсе спорт модмаш. Ий валне эрта, кок команде таҥаса, ик командыште лу еҥ - тыглай модшо, икте - капкаорол. И валне кошташлан чыла модшо-влак коньким чият. Клюшко дене ик командын хоккеистше-влак мечым тавалыше-влакын капкашкышт пуртышаш улыт. Капкаорол-влак оролымо пашам клюшко деч посна шуктат. Модмаш жап кок ужаш гыч шога. Ик ужаш - 45 минут. Утыждене йӱштӧ годым арбитр модмо жапым вашталтен кертеш (3 ужаш (тайм) 30 минуто дене). Тавалышылан эн шуко мечым капкашке пуртышо команде сеҥышыш лектеш. Модмаш Российыште да Скандинавийыште эн сайын шарлен да тӱзланен. Но бэнди модмашым Европо, Азий да Америкыштат сайын палат. Российыште официалле терминлан "хоккей с мячом" шотлалтеш. Англичан йылмыште "bandy" лӱм дене палыме. Марий йылмыште тиде спорттӱрлыклан посна лӱмым пуымо огыл. "Хоккей с мячом" лӱмым марий йылмылан келыштараш йӧсырак, сандене Марий Википедий "бэнди" лӱмым ойырен. Российыште бэнди модмашым "руш хоккей" лӱмденыт, молан манаш гын, шайбе дене хоккей Канадыште шочын. Пытартыш жапыште, англичан да моло йылмылаште "руш хоккей" мутым чӱчкыдынрак кучылтыт. Бэнди модмашын шарлыме эллаште федераций да ассоциаций-влак чоҥалтыт (Российысе мече дене хоккей Федераций калык-влак кокласе бэнди Федерацийыш (Federation of International Bandy) пура. Калык-влак кокласе Олимпий комитет бэнди модмашым телыме спорт тӱрлык-влак радамыш пуртен, но але марте Олимпиадын программышкыж ешарен огыл (лач VI-шо Телымсе Олимпий модмашште 1952 ийыште Осло олаште бэнди спорт тӱрлыкым калыклан ончыктеныт.
Эртымгорно
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Бэнди модмашлан негыз акрет жапыште пышталтын. Уло тӱняште йоча-влак ожно тоя дене мечым поктен куржталыныт. Археолог-влак Акрет Египет, Акрет Греций, Акрет Рим, Японий, Ацтек империй да моло эллаште тыгай модмаш дене кылдалтше сӱрет-влакым муыныт[1]. Кокласе Курым жапыште Британ отролаште тыгай сынан модмаш-влак шарленыт: бенди - англичан-влакын, бендо - валлий калыкын, шинти - Шотландий мландыште, хёрлинг - ирланд-влакын[1]. Тачысе бэнди-н эртымгорныжо XIX курымын икымше пелыштыже тӱҥалеш. Английыште модмаш шарла. Англичан-влак модмашым чот саемденыт. Бэнди Европыш да Скандинавийыш кусна. Тыге калык модмаш эркын-эркын спорт тӱрлыкыш савырнен. У спорт тӱрлыкын шыҥдаралтмын эн кугу ошкылжо - бенди дене икымше Европо кӱкшытысӧ чемпионат. Швейцарийыште 1913 ийыште эртен. Но Икымше тӱнямбал сарлан кӧра бэнди кужу жаплан йомын. 20-шо ийылаште калык федераций-влак але шаланен пытеныт (кузе 1924 ийыште Данийыште лийын), але "канадысе" хоккейын виктарчыкшым налыныт (кузе 1922 ийыште Венгрийыште). Лач Скандинавийыште (Швеций, Норвегий, Финляндий) да Совет Ушемыште гына тиде спорт тӱрлык аралалт кодын. Но Скандинавийыште ик виктарчык почеш таҥасеныт, Совет Ушемыште - весе почеш. Капка кугыт, пасу тӱр, шайбым колтымаш шотышто правиле-влак ойыртемалтыныт. Ойыртем-влакланак кӧра сар деч вара бэнди шуко жап вес эллаште шарлен кертын огыл. Но 1955 ийыште нине ныл эл-влакын тыршымышт дене бенди виктарчыкым келыштареныт; тиде ийынак у правиле почеш икымше калык-влак кокласе вашлийымаш Совет Ушем да Швеций сборныйла коклаште эртен. 1957 ийыште Калык-влак кокласе Бенди Федераций чоҥалтын, да тӱнямбал таҥасымаш-влак эрташ тӱҥалыныт. Тыге ныл элын ушымо пашашт лектышым пуен. Голландийыште 1963 ийыште бэнди модмаш угыч шочын, 1988-ште - Венгрийыште. Тыге бенди "канаде хоккей" эллашке тӱкналтын. 1981-ше ий гыч Америкыште модмаш-влак эртат, 1986 ий гыч Канадыштат. Совет Ушем шелалтме дене калык-влак кокласе бенди-шке Казахстан, Беларусь, Эстоний, Латвий, Киргизий ушненыт, а 2006 ий гыч чемпионатлашке Монголийын сборныжат ушна.
Виктарчык
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Бэнди модмашын шочмо верланже Англий, футболын шочмо элже, шотлалтеш. Санденак, очыни, 1891 ийыште лекше бэнди виктарчык-влак футбол дене чот кылдалтыныт. Адакшым, шайбан хоккей бенди дене родо улыт, нунын коклаштат келшыше ойыртем-влак улыт. Тыге, бэнди ик шот дене футболлан келшен толеш, вес шот дене - шайбан хоккейлан. Бэнди модмашлан футбол пасулан келшыше кумдыкым ойырат, но таҥасымаш ий валне эрта. Бэнди модмашште пенальти уло, но тудым 12 метран штраф пералтымаш маналтеш; модшо-влак клюшко дене куржталыт, но поктылыт мечым, шайбым огыл. Виктарчыкым пудыртышо модшо-влакым хоккеист-семынак ала могай жаплан модмаш деч кораҥдат, но ты годым арбитр картычкым ончыкта (ошо - 5 минутлан кораҥдымаш, канде - 10 минутлан; кажне командыште 11 модшо уло, нуно кеч могай жапыште кеч мыняр гана анык модшо-влак дене вашталт кертыт. Кызытсе виктарчык почеш модмаш жапыште тренер-влак тайм-аутым налын кертеш, а угловой годым модшо-влакым огыт вашталте. Содыги бэнди модмаш футбол деч шукырак налын. Модмо жап (кок ужаш, кажныже - 45 минут), кунам ешартыш жап кӱлеш, эше кок таймым 15 минут дене арбитр пуа, но тыште модмаш шайбан хоккей семын эрта - икымше пуртымо гол марте; стандарт-влак (угловой, штрафной), офсайд уло; бэнди хоккеист-влаклан кид дене модаш чарыме, капкаорол штрафной кумдык гыч лекмеке кид дене модын ок керт.
Кылвер-влак
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]
|
Бэнди Викиклатыште? |
|---|