Баскетбол

Модмаш нерген

Команде дене модмо спорт модмаш. Баскетбол ын ойыртемже: тыште кошташат, куржталашат, трук шогалаш, тöршташ, мечым кучаш да шуаш, изиш кучедалашат мошташ кÿлеш. Тиде модмаш айдемын тазалыкжымат, координацийжымат саемда. Арам огыл, школышто тунемше-влак коклаште тудым вияндат. Вет баскетбол дене пайдаланыше-влакын капыштат кугурак лиеш, ик командыште улшо-влакым тиде модмаш ик еш семынак чумыра. Баскетболшыто ондалыше-влак койышыштым огыт ончыкто. Тыге спортсменын чоныштыжо чынлык вияҥеш.

Эртымгорно

Джеймс Найсмит уло тÿнялан баскетбол модмашым шонен лукшо семын пале улеш. Тудо 1861 ийыште Канадыште шочын. Эшке кунам шкежат школышто тунемын – у модмышын концепцийже вуйыштыжо чоҥалтын. Вара колледжыште физкультурым туныктышылан пашам ыштымыж годым умылен: Телым футбол да бейсбол дене сайын модын от керт. Стадионышто лум возеш, мечым поктен от керт. Ала мо весе кÿлеш. Кумда огыл верлан келшыше модмаш кӱлын. Теле тылзын 1891 ийыште Спрингфилд олаште Джеймс Найсмит шке туныктымо классланже у модмашым ончыктен. Иrымше гана футбол мече дене пайдаланеныт. А баскетбол оҥго олмеш корзинкам пырдыжышке пыжыктеныт. Пытартышлан увертарымаш оҥаште виктарчык дене кагазым сакеныт. Но модмаш деч вара тиде лаштык йомын. А икмыняр кече деч вара ик студент Джеймс Найсмит дек толын да каласен: "Тиде мый кагазым налынам. Мый шонем, тиде модмашын моткоч кугу ончыкылыкшо уло, сандене тудым сувенир семын шкаланем налнем ыле. Но кызыт шонем, тудо тендан дене кийышаш".

Икымше виктарчык

Эртымгорныш пурышо икымше виктарчык-влакым Джеймс Найсмит ик шагатыште возен шуктен. Тудын виктарчыкыж гыч икмыняр ужаш:

1. Мечым кеч могай велыш кудалташ лиеш, кеч ик кид дене, кеч кокыт денат.

2. Модшо мечым пералтен кертеш, но кид копа дене гына, мушкындаш тудым ок лий.

3. Модшо мече дене куржтал ок керт. Модшо але пасым пуышаш улеш, але корзинкаш мече дене логалшаш.

4. Мечым кучымо годым кап дене пайдаланаш ок лий. Кид дене гына кучыман.

5. Тавалышым (противникым) кид дене кучаш, тудын дене кучедалмашышке ушнаш, шÿкалаш огеш лий. Кö тиде правилым икымше гана пудырта – тиде ФОЛ (чын огыл модмаш) семын шотлалтеш. Кокымшо фоллан икымше голым пуртымо марте модшым луктын колтат. А тавалышым сусырта гын – уло модмаш пытыме марте дисквалификацийыш пуртат. Алмашташ тудым огеш лий.

6. Кунам мече корзиныш логалеш, да тушто кодеш – тунам гына гол шотлалтеш.

7. Мече пырдыжым эҥерта – аутыш логалеш гын тудым вес командын модшыжо пасушко шуа. Мечым кидыште вич секундым гына кучаш лиеш. Шуко жап кучымылан судья фолым шындышаш.

8. Модмаш кок ужаш гыч шога, кажынже 15 минут гыч. Нунын коклаште вич минут каналташ лиеш.

Джеймс Найсмит баскетболын виянмыжым тÿткын эскерен. Вет модмаш шочын гына – кок ий гыч тудын дене шуко эллаште пайдаланаш тÿнальыч. А тачысе кечын тиде ик эн пагалыме спорт толкынлан шотлалтеш. Икымше гана Олимпиадышке баскетболым 1936 ийыште Берлин олаште эртыше модмашыште пуртеныт.

Ойкаҥаш

Мечым налме деч ончыч пален налман, кушто те модаш тÿҥалыда – уремыште але спортзалыште. Вет уремыште эн чÿчкыдын асфальтыште модыт. Асфальтлан келыштарыме мечым коваште дене ыштат. Тушто англичан буква дене "Indoor" але "outdoor" мут сералтыме лийышаш. Нигунамат мечым йол дене ида чумо, нигунам тудын валке ида шич. Тöр огыл мечы дене моткоч уда модаш. А пужленже тудо пеш писын кертеш.