Финляндий велыжын важшым ончымаш

{{эл
|OfNm1= Финляндий 
|OfNm2=Suomen tasavalta<br />Republiken Finland
|Flag=[[Файл:Flag_of_Finland.svg|150px]]
|CoA=[[Файл:Coat_of_arms_of_Finland.svg|110px]]
|FlagLnk=[[Финляндийын тистыже]]
|CoALnk=[[Финляндийын ойыпшо]]
|MapName=[[Файл:EU-Finland.svg|251px]]
|CtrNm=[[Хельсинки]]
|IndDate=[[6 чатлама]], [[1917]]
|EUDate=[[1 шорыкйол]], [[1995]]
|AreaRnk=64-ше
|TotArea=338 440,83
|WaterPrcnt=10,0
|PopRnk=115-ше
|PopQty=5 495 830
|PopCtDate=[[2016]]
|PopDens=18.1
|Government=[[республик]]
|OfLangs=[[финн йылме|финн]], [[швед йылме|швед]]
|RegLangs=[[саам йылме|саам]], [[чыган йылме|чыган]]
|HoSTtl=[[Президент]]
|HoSNm=[[Стубб, Александр|Александр Стубб]]
|HoGTtl=[[Премьер-министр]]
|HoGNm=[[Петтери Орпо]]
|GDP=163  млрд. $
|GDPRnk=52-шо
|GDPDate=[[2005]]
|GDPCit=34 819 $
|GDPCRnk=9-ше
|Currency=[[евро]] (EUR)
|Time=[[UTC]] +2
|summerTime=[[UTC]] +3
|Tele=+358
|Domain=[[.fi]], [[.ax]] (+[[.eu]])
|Anthem=[[Maamme]]
}}
[[File:Koli National Park in Northern Karelia.jpg|thumb|]]
'''Финляндий''', официал лӱм '''Финляндий Республик''' ({{lang-fi|Suomi, Suomen tasavalta}}, {{lang-sv|Finland, Republiken Finland}}) — [[Европа|Европысо]] [[эл]]. Скандинавийыште, йӱдвел Европышто верланеш. Касвелыште [[Швеций]] дене йыгыре улеш, йӱдвелыште [[Норвегий]] дене, эрвелыште - [[Россий]] дене. [[Эстоний]] кечывалвелыште, [[Финн пролив]] гоч верланеш. Рӱдолаже да эн кугу олаже - [[Хельсинки]].

5.4 наме амион еҥ Финляндийыште илат, шукышт кечывалвелысе кундемлаште илат. Финляндий - кандашымше эн кугу эл Европыште, да икымше калгата илыме эл Европо Ушемыште. Финляндий - парламент республик улеш, тӱҥ правительстве Хельсинкыште верланен, 336 верысе парламент-влак улыт. Ик амион наре еҥ [[Кугу Хельсинки]] мландыште (Хельсинкым, [[Эспоо]], [[Кауниайнен]] да [[Вантаа]] уштара) илат, тыште ик кумшо ЭЧЙ ышталтеш. Вес кугу [[ола]]ла: [[Тампере]], [[Турку]], [[Оулу]].

1809 ий марте Швецийын ужашыже лийын, вара Россий Империйыште шкевуя княжество лийын. 1917 ийыште Россий гыч эрыкым налын. Вара элкӧргӧ сар лийын, Совет Ушем да Фашист [[Немыч Эл]] ваштареш сар. Йӱштӧ сар годым нейтралитет лийын. 1955 ийыште Ушымо Калыклык-влакыш ушнен, 1969 ийыште OECD-шке, 1995 ийыште Европо Ушемыш да {{comment|евроӱштышыш|eurozone}}.

<timeline>
ImageSize = width:440 height:200
PlotArea = left:50 right:20 top:25 bottom:30
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
  id:linegrey2 value:gray(0.9)
  id:linegrey value:gray(0.7)
  id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
  id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:6000000
ScaleMajor = unit:year increment:6000000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:1000000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
  color:cobar width:20 align:center
  bar:1800 from:0 till: 832700
  bar:1820 from:0 till: 1177500
  bar:1840 from:0 till: 1445600
  bar:1860 from:0 till: 1746700
  bar:1880 from:0 till: 2060800
  bar:1900 from:0 till: 2655900
  bar:1920 from:0 till: 3147600
  bar:1940 from:0 till: 3695617
  bar:1960 from:0 till: 4446222
  bar:1980 from:0 till: 4787778
  bar:2000 from:0 till: 5375276
  bar:2016 from:0 till: 5495830
 
PlotData=
  textcolor:black fontsize:S
  bar:1800 at: 832700 text: 0.83 shift:(0)
  bar:1820 at: 1177500 text: 1.18 shift:(0)
  bar:1840 at: 1445600 text: 1.45 shift:(0)
  bar:1860 at: 1746700 text: 1.75 shift:(0)
  bar:1880 at: 2060800 text: 2.06 shift:(0)
  bar:1900 at: 2655900 text: 2.66 shift:(0)
  bar:1920 at: 3147600 text: 3.15 shift:(0)
  bar:1940 at: 3695617 text: 3.70 shift:(0)
  bar:1960 at: 4446222 text: 4.45 shift:(0)
  bar:1980 at: 4787778 text: 4.79 shift:(0)
  bar:2000 at: 5375276 text: 5.18 shift:(0)
  bar:2016 at: 5495830 text: 5.50 shift:(0)
  </timeline>

{{Commons|Finland|Финляндий}}

== Сарзе вий ==
Финляндий гыч шогышо вий кадрым служащий обороно (8,7 тӱж профессионал), тыгак призывник-срочник (12 тӱжем наре январь июль ӱжӧ да рекрут, ӱдырамаш-влак 250-300 чӱкташ). Подчинятлаш вий структурын аралалтше чыла танле тын, тудо, шке черетыштыже, республикын президентше подотчетный. 1 август гыч 2014 ий финляндий гыч толшо командоватлыше генерал-лейтенант Омытам Линдберг. Евро 3 млрд бюджетше финляндийын аралалтше ий вий шагалрак лиеш. 2014 ий 31 вооруженный вийын должностьышто генерал шотлен, 2015 ий гыч тудын деке, чумыр персонал дене кылым иземда, 28 кодеш.

Кокымшо тӱнямбал сар деч вара финляндийыште статус стабильно внеблоковый кучен. Финляндийыште йылме нерген йодыш жапын-жапын тарванен пурла вийыш пура. 2022 йылмын ончыкылыкшо нерген шонкалаш тӱҥална ий семлызе российын составышкыже пурымо деч вара украин элым вуйлатыше шаярышна. Сар жапыште шуко эл дене пырля паша программе шукталташ, блокыш пурышо НАТО<ref>[https://web.archive.org/web/20221204111214/https://kazpress.kz/news/finlandia-prinala-ofizial-noe-resenie-o-vstuplenii-v-nato/ Официал НАТО нерген пунчалым лукмо финляндий пураш]</ref>.

5,5 миллион утла еҥ изиш тыге калык чыла гаяк эл, финляндий вооружённый вийын тӱҥ шотышто комплектоватлымаш армийыш налыныт. 18 финляндий гыч 30 ий марте чыла пӧръеҥ кӱвар граждан, йӧршын шотыш, налалтыт але сарыште подлежащий, але иктаж службым. 12 куд тылзе службым жап деч ончыч возымо (але-граждан службо). Пытартыш ийлаште тыге авалтен капланат маншаш шижалтеш отказник (2011 — 21, 2012 — 41 еҥ), але-могай вашталтыш але мӧҥгысӧ арест граждан-влакым военный службо терген. Йылме армийыште огыл илаш ӱжеш. 1995 ий гыч шке кумылын армийыш служитлаш ӱдырамаш шотеш керт. 2014 ий ~жаплан салтак службыжо тӱжем 4 лугыч ышташ (нунын психический да 3 тӱжем гыч кӧра шолдырген поведенческий — депрессий, шыгыремдымым, адаптаций дене йӧсылык, наркотический да алкоголя йымалне лияш). У призывник ыштыман, военнослужащий-влаклан правам аралыше-срочник.

Йӱштӧ сар годым финляндийыште военный действийым жаплан резервист 490 тӱж марте мобилизоватлаш кертыда, но бюджетыште тидлан марте 350 тӱжем сарзыже дене кылым иземда чот тиде жап шагалемыт. Ийгот мобилизоватлымаш — 60 ий.

Финляндийыште аралалтеш армийын вооруженный вийын финляндийысе (фин. Suomen maavoimat, швед. Finländska armén), Финляндийысе флот (фин. Suomen merivoimat, швед. Finländska marinen), Финляндийысе юж отряд (фин. Suomen ilmavoimat, швед. Finländska flygvapnet). Кӧргӧ паша министерстве подчиненийышкыже пурен финляндий чекыште аралат, а кӱлеш годым вооруженный вийын пурталт кертеш.

Тиде жапыште окса лиймаш иземеш, личный составын чотшо (10 почеш кадрым туртыктымо 2008-2012 ий деч шуко %[180]) Финляндийыште да гарнизонышто Вий обороно[186]. Кок арня жапыште тыште службым призыв почеш аныклаш шонен шагалемшаш, тыгак военный кадрым лукмо йӧн лиеш гын, офицер лийын состав, эр нигунамат ок темлалт.

== Важ-влак ==
<references />
{{Финн-угор эл-влак}}

{{Европа Ушем}}
{{Европа}}

[[Категорий:Финляндий]]