Тиштер

Тиштер (грек. ἀλφάβητος) — возыктыш тӱрлык, кӱемалтше тамга-влак дене чоҥалтеш, йылмыште кучылталтше чыла тиште-влак. Тиштерыште ик тамга - буква - ик йӱкым ончыкта. Но кутырымо йылмыште чӱчкыдын йӱк буквалан келшен огыт тол. Тиштер пиктографий тиште деч ойыртемалтеш. Пиктографий возымаште ик тамга ала могай умылым ончыкта (шемер калыкын клин возымаш). Морфем да логографий возымашште ик тамга ик морфемым (китайысе возымашште) але мутым ончыкта. Тиштерын икмыняр тӱрлыкшӧ уло:

Консонант-вокал тиштер - йӱкпале-влак йоҥйӱкымат, соҥйӱкымат ончыктат.

Консонант тиштер - йӱкпале-влак соҥйӱкым гына ончыктат. Йоҥйӱк-влакым посна тамга системе-дене палемдат. Йӱкпале-влакым тиштерыште пеҥгыдемдыме радам дене шогалтыме. Тиде радам почеш мутер, энциклопедийлаште мут-влакым вераҥдат.

Тӱрлӧ йылмыште тӱрлӧ йӱк-влак улыт. Сандене тиштер-влакат кугыт дене ойыртемалтыт. Гиннесс рекорд кнагашке кхмер йылмын тиштерым пуртеныт - 72 йӱкпале тушто уло. А эн шагал йӱкпале ротокас йылмын тиштерыштыже - 12 (a, e, g, i, k, o, p, r, s, t, u, v). Тиштерын эн тошто йӱкпалыже - «о». Мемнан курым деч ончыч 1300 ийыште финикий тиштерыште тудым пуртеныт да тачат шуко йылмыште тиде йӱкпале кучылталтеш. Но финикий йылмыште тиде йӱкпале дене соҥйӱкым палемденыт, тачысе «о» тудын деч шочын.