Рафаэль Санти

Рафаэль Санти
итальянла Raffaello Sanzio
Шочмаш дене лӱм	итальянла Raffaello Sanzio
Шочын	1483 ий 6 Вӱдшор или 1483 ий 28 Ӱярня
Шочмо вер	Урбино[d], герцогство Урбино[d]
Колен	1520 ий 6 Вӱдшор[…] (37 ий) или 1520 ий 7 Вӱдшор (37 ий)
Колымо вер	Рим, Папская область[d][…]
Эл	Священная Римская империя[d]
Тыршымаш алан	сӱретче, скульптор, архитектор, рисовальщик, архитектурный чертёжник, дизайнер, художник-фрескист, придворный художник, деятель изобразительного искусства
Ача	Джованни Санти[d]
Чап пӧлек да премий
Автограф
Медиафайлы на Викискладе

Рафаэль Санти (итальянла Raffaello Santi, Raffaello Sanzio, Rafael, Raffael da Urbino, Rafaelo, 1483 ӱярня 28 — 6 вӱдшор 1520) — итальян сӱретче, архитектор, Ренессанс йогынышто пашам ыштен.

Йоча да самырык жап

Пеш вашке Рафаэль аваж дене ачажым йомдарен. Аважын лӱмжӧ ыле Марджи Чарла,кудыжо 1501 ийыште колен. Ачаже сӱретче да возышо лийын. Тидлан йӧра Рафаэль икымше опытым ачажын мастерскойыштыжо налын. Икымше пашаже тиде ӱдырамаш аза дене, кудыжо кызыт марте аратыме пӧртыштӧ уло. Тыгак икымше пашашкыже Кум Юмо сӱрет пура; тудым 1499 ий гыч 1500 ий марте сӱретлен.

Тунеммаш

1500 ийыште Рафаэль мастерскойыш толеш, кудыжо Пьетро Перуджино маналтеш. Кудыжо Перуджыштоулеш. Тидлан верчын Рафаэльын икымше пашашт-влак Перуджын стильыштыже улеш. Тиде жапыштак Рафаэль тӱчкыдын мӧҥгыжӧ Перуджо гыч кудалыштеш. Шуко паша ышта да моло еҥ-влак йодмо почешат ышташ логалеш.

1502 ийыште Рафаэльын у пашаже шочеш. Тудлан Мадонна Солли лӱмым пуа. Тыгак мадонна-влакым Рафаэль уло ӱмыржӧ мучко сӱретлаш тӱҥалеш. Икымше сӱрет-влакше религий темылан огытыл. Нунышт тыге лӱмдалтыныт «Сон рыцаря» ден «Три грации» (коктынат 1504 ийыште сӱретлалтыныт).

Чӱчкыдынак Рафаэль шке стильжым луктеш.Икымше шедеврыже тиде «Обручение Девы Марии Иосифу» (1504) ден «Коронование Марии». Вара тыгай сӱрет-влакше лектеш «Мадонна Конестабиле» (1502—1504), «Святой Георгий, поражающий дракона» (иктаж 1504—1505) да «Портрет Пьетро Бембо» (1504—1506). 1504 ийыште Рафаэль Бальдассар Кастиль дене палыме лиеш.

Флоренций жапше 1504 ий мучашыте илаш кусна флоренцийышке. Тыште тудо палме лиеш Леонардо да винча, Микеланжело, Бартоломео делла Порта и шуко вес флорентийский мастар шамыч дене.Сайын шымла живописьын техникыжым Леонардо да Винчин, Микеланжелын. Аралалт кодын Рафаэлын сӱретше Леонардо да Винчин «Леда и Лебедь» йомшо сӱретше гыч и сӱрет «Св. Матфеем» Микеланжелын тиде прием — шамыч кудым тудо ужын Леонардын и Микеланжелон пашаштыже, силом ыштыктеныт еше чотырак пашам ышташ чтоб налаш нуныт деч уждымо кӱлешлыкым шке искусствыжлан и шке манерыжлан. Икымше заказше Флоренцийыште толеш Аньольо Дони деч шкенжым и пелашыжын сӱретшым ышташ, мучашлан Рафаель возен кугу впечатлений ден «Джаконда» деч. Анольо Донилан Микеланжело тиде жапыште тондым «Мадонна Дони». Рафаель воза алтарный сӱретым «Мадонна на троне с Иоанном Крестителеми Николаем из Бари» (иктаж 1505) «Положение во гроб» (1507) и сӱрет — «Дама с единорогом» (иктаж 1506—1507). 1507 ийыште палме лиеш Браменте дене. Рафаэльын палмыже эре кушкеш, тудо шуко заказым налеш святой шамычын образыштлан — «Святое семейство со св. Елизаветой и Иоанном Крестителем» (иктаж 1506—1507), «Святое Семейство (Мадонна с безбородым Иосифом)» (1505—1507), «Св. Екатерина Александрийская» (иктаж 1507—1508).

Флорентийские мадонны Флоренцийыште Рафаель ыштен иктаж 20 Мадонным. Сюжетше икгай:или Мадонна куча изи азам кидыштыже, или воктене модеш Иоанном Креститель ден, чыла мадонна икгай огытыл и отличатлялтешь ава мотор дене(Рафаельын пеш эр аважын колмыжо пеш кугу палым коден чоныштыжо. Кушшо Рафаэльын палмыже конда пеш шуко заказ мадонна — шамычлан, тудо ышта «Мадонну Грандука» (1505), «Мадонну с гвоздиками» (около 1506), «Мадонну под балдахином» (1506—1508). К лучшим произведениям этого периода относятся «Мадонна Террануова» (1504—1505), «Мадонна с щегленком» (1506), «Мадонна с Младенцем и Иоанном Крестителем («Прекрасная садовница»)» (1507—1508).

Ватикан

1508 кокымшо половиныштыже Рафаэль илаш кая Римышке (тушто тудо уло кодшо илышыжым ила) и лиеш Браманте полшомо дене тӱҥ сӱретче ача кудвечыште. Тудлан пуэныт возаш фресками Станцу делла Сеньятура.тиде станицыште Рафаэль воза фрески ончыктышо ныл айдемын пашажым: богословие, юриспруденцию, поэзию и философию — «Диспута» (1508—1509), «Правосудие» (1511), и пеш палме «Парнас» (1509—1510) и «Афинскую школу» (1510—1511). Парнасыште ончыктымо Аполлон индеш музо ден йырже лат кандаш палыме древнегрек, древнерим и итальян поэт-влак. "Тыге стенаште, Бельведер деч йодмаште, тушто кушто Парнас и памаш Геликона, тудо возен кӱшнӧ и курык волмаште тенистый рощым лавровый пушеҥгым, кушто ужаргыштекузе шижат лышташын тарванылмыжым, кошмыштмыж пушкыдо пуал колтымо мардеж, а южыштыжо — мучаштдыме шуко ончыктымо амур ден, мотор чури вылыш ден, тодылыт лавровый укшым, и поген нунытым венокыш, кушкедылме тудо дене курык мучко, кушто чыла петырме чылт юмо дыханий гай — и мотор фигуро,и сайын тудым ончымыжым, пуалтеш див, кузе кертешайдемын гениийже, чыла несовершенствыште простой краске ден, шуаш тудым, тидлан верчын сӱрет коеш илышырак. "Афинский школ" — йылгыжше ыштыме шуко фигуран (иктаж 50 еҥ-влак) тудо композиций кушто ончыктымо тошто философ — шамыч, шукыж кужечын Рафаэль пуэн шке современник — шамычыштын черташтым, мутлан, Платоным возен Леонардо да Винчин образыште, Гераклит Микеланджелын образыштыже, а шогышо пурла тӱрыштӧ Птолемей тудын гай чот коеш фрескин авторжылан. Тушто ончыктымо чыла палыше еҥ — шамыч чыла тӱняште, ваш ваш ӱчашыче чыла верчын. Нуныт коклаште уло Диоген шке мискыж ден,кӱзышӧ тошкалтыште, фигуро — пеш шонымо шке отрешенностьышто и шке моторлыкшылан лиеш мокташ и пеш йӧрыше тудлан вургемже. Моторлыкше ончыктымо астрологи геометров деч кӱшнӧ, циркуль день удралме таблицыште тӱрлӧ фигурым и знакым.

Ача Юлийлан Рафаэльын пашаже пеш келшен,эше тунам кунам тудым ыштен пытарме огыл,и ача пуэн живописецлан возаш эше куь станицым,кудым уже тӱҥалшым тушто вес сӱретче, Перуджином и Синьореллим паша дечь кораҥденыт. Кугу пашам ончымек, Рафаэль поген тунемше шамычым,кудышт тудын эскиз почеш ыштеныт кугурак пашам заказ деч, нылымше Константинын станицыже чыла тунемше шамыч возеныт.

Элиодор станцеште уштыме «Изгнание Элиодора из храма» (1511—1512), «Месса в Больсене» (1512), «Аттила под стенами Рима» (1513—1514), но сайракше лийын фреск «Освобождение апостола Петра из темницы» (1513—1514). Шагалрак ончыктымо тудо сӱретыште кушто Петр, утаралтше чыла шиндер деч, тюрма деч лектеш ангел — шамыч ужатен. А тыге же историй ончыктымо Рафаэль окна ончылно чыла стена лектеш тыгай шемырак, кунам ончышо онча тудым ынже йымыктаре манын тыге ыштен.

Алмашталтше 1513 ийыште Юлий Лев тыгак кугун аклен Рафаэльым.

1513—1516 ийыште Рафаэль ача заказ почешь ыштен картоным библий сюжет почешь лу гобеленлан, кудо ямдылалтын Сикстинский капеллалан. Чотырак мотор картон «чудесный улов» (мемнан жап марте 7 картон веле толын шуын).

1514 колен Брамант и Рафаэль лиеш самый кугу архитектор строитлялтме тудо жапыште собор Святого Петра.

Алтарный живописьше

Ончыде кугу ватиканыште пашам,Рафаэль ышта черкылан алтарный образ –шамычым: Святая Цецилия» (1514—1515), «Несение креста» (1516—1517), «Видение Иезекииля (иктаж 1518). Мучаш шедевырже мастарын улеш кугу» Преображение»(1518-1520) сӱрет кушто ончыкталтеш бароккон чертаже ӱлыл сӱретше апостол ден пытарыме Джулио Романо ден Рафаэльын эскиж почеше.

Римын мадонна-влакше

Римыште Рафаэль возен иктаж лу Мадонным. Ончык лектеш шке кугыжанышше ден «Мадонна Альба» (1510), «Мадонна Фолиньо» (1512), «Мадонна с рыбой» (1512—1514), «Мадонна в кресле» (иктаж 1513—1514). Эн кугу Рафаэльын сӱретше шотлалтеш «сикстинская мадонна» (1512—1513).эн феноменальное тиде кугу сӱретыште сӱретчын чыла линийжым ушен моштымыжо чыла тӱсым тагай сай икгайлык, нуныт ыштат иктым гына — мемналан ончаш шӱлыкан Марийын шинчашкыже.

Фотосӱрет-влак

Шуко сӱрет-шамыч религий темылан Рафаэль ыштен портретым. 1512 ийыште Рафаэль воза «портрет папы Юлия 2». Тиде жапыштак тудо пеш палме лиеш, тудо возен ӱй дене Юлий ачан портретшым тыгай илшым и тудлан койышо, кунам калык ончен ӧрыныт, кузе ача ончылно. Ача йыр возымо лийын: «Портрет кардинала Алессандро Фарнезе» (около 1512), «Портрет Льва X с кардиналами Джулио Медичи и Луиджи Росси» (иктаж 1517—1518).

Пеш чот лектын: «Портрет Бальдасара Кастильоне» (1514—1515). Шуко жап эртен тиде сӱрет почеш Рубенс Рембрант тӱҥалтышлан рисоватла а вара тиде сӱрет почеш воза «Автопортретым».

Мучашлан Рафаэль сӱретлен шкенжым «Автопортрет с другом» (1518—1520) но тудын картиныштыже пале огыл кӧлан ваче вакше кидым пыштен.

Фарнезийын виллыже

1511 ийыште лектеш фреске «Триумф Галатеи». Рафаэль ончыктен тиде фрескыште пророк — шамычым и сивиллым. Тиде чын денак шотлалтеш эн сай сӱрет чыла мотор коклаштею чын денак ӱдрамаш ден йоча тушто ончыктымо, ойыртемалтеш шке илышыж ден. Тиде сӱрет конден тудлан кугу признанийым илмыж годым и колмыж деч вара. Кодшо фрезкам Рафаэль эскиз почешь возеныт ученик — шамычше.

Архитектур

Пеш кугу значенийым Рафаэль шынден архитектурылан,ушышо творществым Брамантени Палладионю Браманте колмо деч вара Рафаэль налын должностьым архитектор собора св. Петра. Тиде произведений шамычыште Рафаэль ушкален сӱретым и рельефым фасадный декорым особеностьым участокын и воктел зданий шамычым.

Сӱрет ден гравюро-влакше

Аралалт кодын иктаж 400 сӱрет Рафаэльыню нуныт коклаште уло ямдылалтме сӱрет шамыч уло шке произведений шамыч.

Шке Рафаэль гравюро дене пашам ыштен огыл. Но Маркантонио Райьонди ыштен шуко гравюрым сӱрет почеш тидлан верчын мемнан марте толын шуын. Сӱретче шкеже пуеден гравюрошто ышташю Марконтиньо сӱретлен налын огыл а тидын почеш шкенжын сӱретшым ыштылын.

Тунемшыже-влак

Рафаэльын шуко тунемшыже лийын, но иктат кугу художник марте тунемын шуын огыл. Эн тале нуныт гыч Джулио Романо лийын.

Рафаэльын колымашыже

Шанче-влак Рафаэль римский лихорадке дене колен манын шотлат,кудыж дене тудо мландым кӱнчен, кычалмышт годым черланен. Тудо 1520 ийыште вӱдшорын кудымшо кечыштыже колен. Рафаэльлан 37 ий веле лийын.Пантеонышто тоеныт.

Рафаэльын сӱрет живописше

Рафаельын сӱрет-шамычше погат самостоятельный и пытарме творществын областьшым художникын. Профессор Борис Робертович Виппер пуен тыгай определенийым Портретист Рофаэль лан: «Рафаэль лийын пеш сай сӱрет возышо. Ик эн сай кугу сӱретым возышо, икымше чыла сӱрет возышо калык кокла гыч уло историйлан европысе илышлан». Рафаэльын портрет- шамычше шелалтын кок группылан: эр портрет, возымо римыш каймыж деч ончыч, преимущественно флоренций и Леонардо да Винчийын воздействийже почеш, и сӱрет кушшо жап творществыште, Риммыште возымыжо 1508—1520 ийлаште. Рафаэльын возымо сӱрет-шамычше тунемыже уло шке самостоятельный палыже тудлан шке областьыштыже творществыже шукурак шижме ужмо реалистический основ чыла тудын исскуствыжо, кудо составляет ценностьым и привлекательностьым тудын сӱретым. Эр Рафаэльын картиныжлан шолтлалтеш пашаже, ыштыме 1508 ий жап марте.

Пытартышше

Рафаэльын исскуствыжо пижын тӱрлӧ традиций дене и итальянский сӱретче — шамыч деке отношенийже. Шочмыжо античный культуро деке и искыствыш. Именно античныстьым, тудын архитектурышто, Рафаэль культурым черпатля шке искуствыжлан свойствен мерын чувствыже, кудо ончыкталтеш шуко религиозный сӱретыште, и тудын мадоннаже лийеш пленительный и налдыме образше тыгай жипописьын родшым. Рафаэль ыштен монументально — декоративный композицийым, лекше подражаний предмет лани шуко сӱретчылан и туня рархитектор –шамычлан. Произведений — шамычше, рафаэльын ыштымыже лийыныт классический эн чын значений тиде мутын, то есть налме чыла признанийым. Рафаэль лийын непревзойденный мастар гына лийын огыл идеально уравновешанный композиций: тудым колорит, волгыдо и йылгыжше и ик жапысе прозрачный и лушкыдо, сайын сочетатля тудын сӱрет-шамыч дене.рафаэллан кулеш лийын огыл чужды зодчествои ваяний. Колмыж деч вара Браманте вуйлатен рим соборын строительствыжым святой Петрын: тудын планже ододрен лийын, но тудо шуктен пыштен фундаментым гына.

Ученик коклаште рафаэльын лийын ваятельже — Лоренц Лоренцетте. Эскиз почеш и руководство шкенжын кугу туныктышын тыдо ыштен ала мыняр скульптурым.,нуныт кокла гыч мемнан марте толын шуыныт иктыже гына — «Колшо рвезе дельфиныште». Тушто воплощен мраморыште рафаэлевский идеал моторлык, тудын ритымже и гармонийже: уке колымо ужас, каеш, будто йоча сайын мален колтен. Тиде единственный свидетельство скульптурный генийын Рафаэльын-Божественный Санцио-умбакыже лийынолицетворений идеальный, погымо божественный художникын дарже. Рафаэльын лӱмже савырнен нарицательный лӱмыш идеальный сӱретчылан.

Тыгай лийын туде кугу мастар кӱкшӱ Возрожденийыште.

Тӱҥ паша

Афинысе школ, Рафаэль Сантин фрескыже

• Афинысе школ