Вивальди, Антонио
| Антонио Вивальди | |
|---|---|
| итальянла Antonio Vivaldi | |
 | |
| Шочмаш дене лӱм | итальянла Antonio Lucio Vivaldi |
| Шочын | 1678 ий 4 Ӱярня[1][2][3][…] |
| Шочмо вер | |
| Колен | 1741 ий 28 Сӱрем[1][2][3][…] (63 ий) |
| Колымо вер | |
| Эл | |
| Тыршымаш алан | семлызе |
| Ача | Giovanni Battista Vivaldi[d][4] |
| Ава | Camilla Calicchio[d] |
| Автограф |
 |
 Медиафайлы на Викискладе | |
.svg){kind=small}
Анто́нио Лю́чио Вива́льди (итальянла Antonio Lucio Vivaldi; 4 ÿярня 1678, Венеций — 28 сÿрем 1741, Вена) — итальян композитор, скрипач, педагог, дирижёр. Вивальдим XVIII курымын итальян скрипка дене шоктымо сымыктышын ик эн тале представительжылан шотлат. Эше илыме жапыштыжак уло Европышто кÿкшыт суапым налын. Тÿҥ шотышто Вивальди инструментан концерт-влаклан кöра палыме лийын, утларакшым скрипка дене. Тудын эн палыме пашажлан «Идалык жап-влак» ныл скрипичный концерт серийым шотлат.
Илышгорно
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Шочмыжо да йоча пагыт
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Антонио Вивальди 4 ÿярня 1678 ий Венецийыште шочын. XX курымын пелыже марте шымлызе-влак шочмыжын тÿрлö ийым палемденыт, иктышт 1675 ийым ончыктеныт, весышт – эше вес ийым. Но шорыкйол тылзын 1963 ийыште англичан шымлызе Эрик Пол Брагорышто Святой Иоанн черке приходышто возымашым муын, куштыжо Вивальдин чын шочмо ийжым палемдыме. Тудо 4 ÿярня 1678 ийыште шочын да тудо кечынак тиде черкыште тынеш пуртеныт. Тынеш пуртымаш писын гына акушерка дене ышталтын, молан манаш гын эрге туешке шочын да колымашке лишыл улмаш. Антонион кугезыже Брешиаште пагалыме еҥ лийыныт, туштак 1655 ийыште композиторын ачаже шочын, Джованни Баттиста (1655–1736). Лу ияш годым Джованни аваж дене Венецийыш илаш кусненыт, куштыжо ÿпым тÿредшылан тунемын. Тудо жапыште клиент-влакын яра жапыштым сылнештараш манын тÿрлö музык инструмент-влак лийыныт. Джованни жапын-жапын скрипка дене шоктен да варажымат шкенжым музыклан пуэн.
1677 ийыште Джованни Камилла Каликкьо (1655–1728) дене ушнен, ик ий гыч нунын Антонио лӱман эргышт шочеш. Черке возымаште Антонион кум шÿжарже лийын манын палемдыме – Маргарита Габриэла, Чечилия Мария да Дзанетта Анна, да кок шольыжо – Бонавентура Томасо да Франческо Гаэтано, кудышт ачаштын пашам шуеныт да цирюльник лийыныт.
1685 ийыште Джованни Баттистын «Sovvegno dei musicisti de Santa Secilia» музык сообществылан тÿҥалтышым пыштыше-влакын спискыште палемдалтын, директорже кумдан палыме композитор, икмыняр опер-влакын авторжо Джованни Легренци лийын. Варажым Джованни Святой Марк соборын капеллыште тÿҥ скрипач лийын. Тудо жапыште тичмаш лÿмжым Джованни Баттиста Россо манын палемденыт. Молан манаш гын тудын ÿпшö йошкарге лийын, а тыгайже Венецийыште шуен вашлиялтын. Антониолан тыгай ÿп тÿс ачаж деч логалын, варажым тудым «йошкар священник» (итальянла il prette rosso) манын лÿмденыт. Композиторын самырык пагыт да музыкым тунеммаш нерген шагал каласалтын. Антонион икымше музыкым туныктышыжо ачажак лийын докан, скрипке дене шокташ туныктен.
Антонио скрипка дене лу ий гыч шоктен, 1689–1692 ийлаште ачажын олмеш Святой Марк соборын капеллыште шоктен. Южо источниклаште ончыктат: Антонио музык теорийым да композицийым Джованни Легренци дечын тунем налын, но Легренци 1590 ийыште колен, сандене тидын дене южо шымлызе-влак огыт келше.
Самырык пагыт
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Ачажын соборышто пашам ыштымыже Антонио ончыклыкланже негыз лийын. Тудо священнослужитель лияш шонен. Молан манаш гын тудо жапыште Италийыште духовный да музык пашам совмещатлымаш тыглай лийын. Вивальди священник саным налын да вес кечын шкенжын икымше мессым Сан-Джованни-ин-Олео черкыште служитлен. 1 идым 1703 ийыште «Пиета» черке приютын консеваторийышке скрипке дене шокташ туныктышо семын пурен. Тиде черке эн сай ÿдыр-влаклан музык школ лÿмым нумалын. Варажым оркестрын дирижёржо лийын да концерт-влакын вуйлатышыже (maestro de concerti), тудын сомылышкыжо тиде консерваторийын духовный да светский концерт-влаклан мурым возаш пурен. Музыкант профессийым тудо аббат-минорит духовный сан дене совмещатлен, но варажым тиде сан дечын Вивальдим кораҥденыт. Тудо черкыште службо жапыште шкенжым кучен огеш керт манын ойленыт. Антонио кораҥмашлан вес амалым ойлен: астме приступлан кöра тудын шуко гана черке службым чараш логалын. Но туге гынат, мутлан, Григорий Орлов тыгай амалым палемден: Антонио черке службым коден ризницыш каен, вуйушыш толшо у мелодийым возен шукташ манын.
1703 ийыште графиня Лукреция Тревизан деч Святой Иоанн черкыште 90 обетный заутренийым служитлаш заказым налын. 1704 ийыште 17 сорла тылзын viola d’amore играм туныктымылан ешартыш премийым налын. Пел обетный заутренийым служитлыме деч вара, Вивальди Лукреция Тревизанын заказ дечын черле лиймылан кöра шöрлен. 1705 ийыште Джузеппе Салан савыктыш Венецийыште тудын скрипкалан 12 сонетым савыктеныт. Варасе ийлаште Вивальди эше икмыняр гана ик але икмыняр инструмент-влаклан соната жанр деке пöртылын. 1709 ийыште Венецийысе Бортоли савыктыште савыкталтше Вивальдин кокымшо опус, чембало дене сопроводитлалтме скрипкалан 12 сонат пурен. 1706 ийыште Вивальдин калык ончылно француз посольствын полатыште икымше выступлений лийын. Тиде саманыште Вивальди Брагора площадь гыч пошкудо Сан-Проволо приходыш у, кугырак пöртыш илаш кусна. 1711 ийыште «L’estro armonico» («Гармоническое вдохновение») 12 концерт савыкталтын. Тиде ийыштак тудо тунемше-влакын концертыштын тÿҥ вуйлатыше лийын, 1713 ий гыч – «Пиета» ÿдырамаш консерваторийын директоржо («Ospedale della Pietà»). Тиде ийлаште Самырык Вивальди тыршен туныктымаш да композитор пашам ыштен. Тудын лÿмжö шочмо Венецийыште палыме лияш тÿҥалеш. Тудо жапыште Венецийышке шуко путешественник-влак толеденыт, сандене Вивальдин лÿмжö Венеций деч тораштат палыме лиеш. Тыге, 1709 ийыште «Пиетыште» ораторийым ончыктымо годым Вивальди датчан кугыжа Фредерик IV-лан палемдыме лийын, кудыжлан варажым 12 скрипке сонатым пöлеклен. 1712 ийыште, Венецийыште илыме жапыште немыч композитор Готтфрид Штёльцель дене вашлиялтын. Тыге, Штёльцель икымше немыч музыкант лийын, кудыжо Вивальди дене пеҥгыде кылым кучен.
Композитор пашам тÿҥалмаш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]1713 ийыште Вивальди шкенжын икымше произведенийым возен: «Ottone in villa» («Оттон на вилле») оперым. Премьерыже 17 ага тылзын тудо ийыштак Театро делле Грацие (Teatro delle Grazie) венециан сценыште лийын. Опера кугу кÿкшытыш лектын, молан манаш гын венециан импресарион тӱткышышке логалын. Вашке Вивальди Модотто (Сан-Анджело театрын оза) деч у оперлан заказым налеш. Тудын дене Вивальди шкенжын пытартыш «Фераспе» (1739) оперыже марте пеҥыде кылым кучен. Ик ий гыч, 1714 ийыште, «Orlando finto pazzo» («Роланд, мнимый безумец») лӱман кокымшо оперым воза. Опера Грацио Браччьолин либреттолан возен, кудыжо итальян поэт Лудовико Ариостон «Неизвестный Роланд» поэмын эрыкан переработкыжо лийын. Вашке композитор латин текст-влаклан кок ораторийым возен: «Моисей, бог фараонов» 1714 ийыште да «Юдифь торжествующая» 1716 ийыште. «Моисей, бог фараонов» икымше ораторийын партитурыжо варажым йомын.
Святой Сессилий рим консерваторийыште лач ораторийын текстше да исполнитель-влакын лÿмышт кодын, кушечынже коеш: чыла партий-влакым тунемше ÿдыр-влак модыныт, пöръеҥынымат. «Юдифь торжествующая» ораторий Вивальдин эн сай пашажлан шотлалтеш. Композитор да педагогын талантшым пален налын Вивальдин тунемше-влакын чотышт шукемын. Но туге гынат ни у тунемше-влак, ни «Пиета» консерваторийыште пашам ыштымаш Вивальдим театрыште пашам ыштыме деч кораҥен кертын огытыл. 1715 ийыште Сан-Анджело театр деч заказым налын – 12 тÿҥ арий «Nerone fatto Cesare» («Нерон, ставший Цезарем») оперыште. 1716 ийыште тиде театрланак «L’incoronazione di Dario» («Коронация Дария») оперым возен. Тиде ийыштак «La costanza trionfante degl’amori e de gl’odii» («Постоянство, торжествующее над любовью и ненавистью») оперым Сан-Мозе венециан театрлан возен. Тиде театр дене Вивальди последующие ийыштат кылым кучен. Тиде опер-влакын премьерышт 1716 ийыште карнавалыште эртен. «Scanderbegh» («Скандербег») оперым 1718 ийыште флорентий театр сценыште шындымаш Вивальдин вес эллаште палыме лиймыж нерген рашын ончыкта.
Чумыр налмаште, 1713–1718 ийлам шымлызе-влак Вивальдин эн продуктивный пагытлан шотлат: тиде вич ийыште тудо кандаш оперым возен.
Илыш Мантуйышто (1719—1722)
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Композиторын 1719–1722 ийласе илыш нерген шагал палат. 1737 ийысе композиторын серыш да операн аннотаций гыч раш коеш: Вивальди тиде ийлам Мантуя олаште да Германийыште эртарен. «La Verita in Cimento» оперлан либреттон вуймутан листеш тудо шкенжым Maestro di Capella di Camera il Principe Filippo Langravio d’Assia Darmstadt манын лÿмден. Тышеч шонаш лиеш: 1720 ий гыч 1723 ий марте Вивальди Филипп Гессен-Дармштадтский маркграфлан служитлен, кудыжо тудо жапыште Мантуя да Неапольыште Карл VI австрий кугыжан войскажын вуйлатышыже лийын. Мантуйышто Вивальди оперым мурышо, француз ÿптÿредшын ÿдыржö, Анна Жиро (Anna Giraud) дене палыме лийын. Тиде палымаш Вивальдин ончыклык илышыштыже кугу кышам коден. Карло Гольдони драматурглан посланийыште Анна Жиром Вивальди «тыршыше тунемше» манын палдарен. Шымлызе-влакын шонат: Анна Жирон тале оперым мурышо лиймаш – тиде Вивальдин кугу суапше. Современник-влак Аннам талантан, ныжыл йÿкан мурызылан шотленыт. Карло Гольдони возен: «тудо мотор огыл, но чатка лийын, вичкыж кыдалан, мотор шинчан, чечен ÿпан да сöрал тÿрван. Тудын йÿкшö кÿкшö огыл лийын, но, мутат уке, актер талантан». Вивальди бронх астме дене черле лийын да Паолина йолташыже (Анна Жирон акаже) композиторлан медсестра семын полышкален, тазалыкшым аралаш тöчен. Кум ий службо деч вара Вивальди, Анна да Паолина Венецийыш пöртылыт, Аннам «йошкар священникын йолташыже» лÿмдаш тÿҥалыныт. Венецийыште ака ден шÿжар Вивальдин пöртыштö иленыт да тÿрлö путешествийышке воктенже коштыныт. Тыгай лишыл кыллан кöра черкызе-влак Вивальдилан шыдын ойленыт, молан манаш гын тудо священник лийын. Тудын уда койыш-кучышланже кöра неле пагыт толын. Черкыеҥ-влакат тудын деч савырненыт. Палена: 1738 ийыште Феррара олан кардинал-архиепископ Вивальдин языкыш пурымыжлан олаш пураш да мессым служитлаш чарен. Туге гынат тудо эре кугу пагалымаш дене шке йолташыж-влак нерген ойлен да лÿмнерыштым арален.
Рим пагыт (1723—1724)
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Мантуйышто кум ий службо деч вара Вивальди Венецийыш пöртылын. 1723 ийыште икымше гана Римыш «Ercole sul Termodonte» («Геркулес на Термодонте») у опера постановке дене кая. Тиде опера калыклан пеш келшен. 1724 ий пургыж тызын Вивальди «Giustino» («Джустино») оперын премьержылан уэш Римыш толеш. 1724 ийыште возалтше да рим карнавалыште ончыкталтше «La virtù trionfante dell’amore, e dell’odio, overo Il Tirane» («Добродетель, торжествующая над любовью и ненавистью») кумшо опере композиторын Римыште кÿкшыл сеҥымашым налмаште пытартыш лийын. 1725 ийыште Амстердамыште «Il Cimento dell’Armonia e dell’Invenzione» («Искус гармонии и инвенции» или «Спор Гармонии с Изобретением») 12 концерт цикл савыкталтын. Тиде цикл иктаж 1720 ийыште возалтын. Тÿнямбалне кумдан палыме «Времена года» (тиде циклын ныл тÿҥалтыш концертше) эше тунамак колыштшо-влакын чонышкышт шуктен. Чын лÿмжö – «Четыре времени года» (Le quattro stagione). Тудо жапыште Венецийыште француз посольствышто пашам ыштыше Жак-Жак Руссо Вивальдин музыкшым кÿкшын аклен да шкежат тиде цикл гыч икмыняржым флейте дене шоктен. Тыгакак кумдан палыме улыт тыгай концерт-влак: «La notte» («Йӱд»), «Il cardellino» («Олагайык иге»), «Gloria», «Magnificat», «Stabat Mater», «Dixit Dominus». 1735 ийыште адакат кÿчык жаплан капельмейстер лийын.
Илышын пытартыш ийла
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Кунам Вивальди Венеций гыч каен раш пале огыл, но 1740 ий ÿярня тылзын музыкант, Венецийым коден, Карл VI кугыжа деке кая. Вивальдийын Веныш толмыж деч вара икмыняр тылзе гыч Карл VI кола да австрий наследствылан кредалмаш тÿҥалеш. Сандене Вивальди у пашам кычалын Дрезденыш, Саксонийыш кая. Туштак тудо черланен докан. Чылашт дене мондымо, черле, окса деч посна тудо Венышке пöртылеш. Тыште Вивальди 1741 ий пеледыш тылзын 28 кечын илыш дене чеверласа. Эмлызе «кöргö пуалмаш» диагнозым шынден. Композиторым незер-влакын шӱгарлаште тоеныт. Тылзе гыч Маргарита да Дзанетта шÿжарже Антонион колымыж нерген серышым налыныт.
Шарнымаш
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]Антонио Вивальдин лÿмжым нумалыт:
- Меркурий планетын кратерже
- Сиеныште итальян институт (Франческо Малипьеро вуйлатен).
Важ-влак
[тӧрлаташ | кодым тӧрлаташ]- ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Itaú Cultural Antonio Vivaldi // https://enciclopedia.itaucultural.org.br/pessoa12240/antonio-vivaldi (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
- ↑ 3,0 3,1 Antonio Vivaldi // filmportal.de — 2005.
- ↑ 4,0 4,1 https://www.francemusique.fr/personne/antonio-vivaldi
- ↑ 5,0 5,1 Archivio Storico Ricordi — 1808.
- ↑ 6,0 6,1 Česká divadelní encyklopedie