Степанов, Ипатий Степанович: версий-влак коклаште ойыртем

Википедий — эрыкан энциклопедий гыч материал
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
ПешСай (каҥашымаш | надыр)
Amdf (каҥашымаш | надыр)
интервики
56 корно: 56 корно:


[[Категорий:Марий серызе]]
[[Категорий:Марий серызе]]

[[mrj:Олык Ипай]]

13:13, 23 шыжа 2010 жаплан версий

Олык Ипай

Олык Ипай (Степанов Ипатий Степанович, 24 Ӱярня 191211 Кылме 1937) — марий калыкын ик эн уста почеламутчо. Тудо кугу почеламут новатор. Олык Ипай марий поэзийыш ятыр ум конден, почеламутын тӱвырам вияҥдаш чот полшен.

Олык Ипайын творчествыжым пеледалт шудӧ кӱрылтше пеледыш дене таҥастараш лиеш. Почеламутчын усталык корныжо 25 ияш улмыж годым кӱрылтын. Тиде кӱчык жапыште Олык Ипай лу ойпогышым савыктен луктын. Шӱдӧ дене почеламутшо, ятыр поэмыже, ойлымаш ден очеркше савыкталтынын.

Айдемын ӱмыржым кужыт дене огыт акле, эн ончычак пашажым ончалыт: илышлан, калыклан могай пайдам конден, тӱня тӱвыра поянлыкышкына иктаж кермыч падырашым пыштен кертын але уке. Тыге ончалмеке, Олык Ипайын творческий куатшылан ӧраш гына перна.

Илышгорно

Олык Ипай 1912 ий 24 Ӱярня тылзыште Морко кундемышто Тойметсола ялеш икмарда кресаньык ешеш шочын.

Кандаш ияш Ипай Арын школ-интернатышке тунемаш пура. 7 ий шинчымашым полгымеке, Олык Ипай Йошкар-Оласе педтехникумыш тунемаш пура. Тиде жапыште почеламутым сераш тырша да 1928 ийыште «У вий» журналеш «Комсомолын мурыжо» лӱман икымше почеламутшо лектеш. Тӱҥалтыш жапыште Олык Ипай почеламут дене пырля ойлымашымат сера, рушла гыч икмынар пьесым кусара. Но поэзий тудын чумыр мурпашаштыже вигак рӱдӧ верым налеш. 1930 ийыште Олык Ипай Москваш кая. Всесоюзный кугыжаныш кинематографий институтын оператор факультетышкыже тунемаш пура. Оператор лияш шонен, но шонымашыжым шукташ пӱралтын огыл улмаш: чот «близорукий» улмылан, поэт Йошкар-Олаш пӧртылеш, «Рвезе коммунист» редакцийыште пашам ышта.

Марий пашазе класс шочмо нерген шуко почеламутым, мурым воза. Индустрий темылан сера да тыгодым марий пашазын шуаралтмыжым, куатле ешышке ойыраш лийдымын ушнымыжым чын факт-влак негызеш ончыктен кертын.

Олык Ипайын тӱҥалтыш сылнымут кокла гыч эн виянлан «Пиал» почеламутшо шотлалтеш. Поэт эн сай сылнымутшым яллан пӧлеклен. Пӱртӱс, йӧратымаш нерген возымо почеламутлаштыже виян философий шонымаш йоҥга, кумыл памаш шолын лектеш. Тыгакак калык ойпогым пеш йӧратен, тудын поянлыкшым шымлен, тунем шоген, тӱрлӧ йомакым, легендым поэзий мутлан савырен келыштарылын. Тыге почеламутчын перож йымач «Пире» сылне йомак, тоштоеҥ шомак негызеш серыме «Актунан», «Айдар» поэме-влак шочыныт. 1936 ийыште Олык Ипай эн тӱҥ да кугу пашажым – «Илыш» лӱман сылнымутым возен. Тиде келге содержаниян лиро-эпический поэме, почеламут дене серыме романын тӱҥалтыш йыжыҥже.

Кугу шонымашыже лийын, литература институтыш тунемаш пураш. Но шонымашыже шукталтын огыл: Олык Ипайым 1937 ий кеҥеж тӱҥалтыште поген наҥгаеныт, да пел ий гыч, 11 Кылме тылзыште йӱдым, ӱмыржӧ лугыч кӱрылтын.

Олык Ипай лӱмеш премийже

Олык Ипай марий поэзийыште мондалтыдме кышам коден. Марий калык тале почеламутчын ойпогыжым, поро надыржым кугун акла, садлан рвезе мурызо-влаклан келыштарыме кугыжаныш премийлан Олык Ипай лӱмым пуымо. Самырык-влакын Олык Ипай лӱмеш премийжын икымше лауреатше Валентин Колумб лийын. Колумб улыжат 39 ий илен. Валентин Колумб - марий литературышто веле огыл, тыгак чумыр сылнымутышто поэзий тошкалтыш дене пеҥгыдын ошкыл кӱзен.

Сылнымут-влак

Ойпогыжо-влак

  • Me ударне улына. М., 1931.68 с.
  • Пеледме жап. М., 1932. 168 с.
  • Рвезе коммунар. М., 1932.136 с.
  • Курыммуро. Йошкар-Ола, 1933.62 с.
  • Йолташем. Йошкар-Ола, 1933.44 с.
  • Me. М., 1934. 72 с.
  • Пиал. М., 1935. 80 с.
  • Пионер муро. Йошкар-Ола, 1935. 24c
  • Пелед. Йошкар-Ола, 1936.132 с.
  • Пеледме жап. Руш йылмыш кусарыме. 1957.112 с.
  • Почеламут ден поэма-влак. Йошкар-Ола, 1972. 320 с.

Поэме-влак

  • Чевер тÿня — кугу поэме: почеламут, йомак, поэме. Йошкар-Ола, 2004.144 с.

Сылнымут аклымаш

Комсомолын мурыжо - икымше почеламутшо, «У вий» журналеш 2-шо номереш 1928 ийыште савыкталтын:

Мӱндыр кечын
ӱжараже
Йошкаргалын
Волгалтеш.
Вияҥалше
У ялнаже
Писын ончык ошкылеш.

Тиде почеламут корныла кызытсе усталык дене таҥастарымаште чыла могыр гычат пеш ӱлнӧ шога. Викшымак ойлаш гын, тиде почеламутын политический установкыжо йоҥылыш. Олык Ипай коммунист партийын виктарыме пашажым тунамсе политика пашалан пеҥгыдем шудымыж дене умылен огыл. Садлан тудо тиде почеламутыштыжо «илыш корным, мотор корным, комсомолжо виктара» манме ой дене коммунист партийым вуйлатымыжым ончыктымо олиеш комсомолым партий олмеш ончыктен.

Вес семынже, тиде паша авангардизм лиеш. Адакшым тиде почеламутышто утларакшым рӱжге ойпидыш, политический установкыжат тудын йоҥылыш.

Туге гынат Олык Ипайын икымше почеламутшым каргаш огеш шоно, лач тӱҥалтыш гыч пытартыш марте тудын поэзийжын кушкын толмыжым таҥастарашлан гына шеҥгеке пӧртылаш верештеш.