Чавайн, Сергей Григорьевич: версий-влак коклаште ойыртем

Википедий — эрыкан энциклопедий гыч материал
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
12 корно: 12 корно:
|подданство =
|подданство =
|колен = 11.11.1937
|колен = 11.11.1937
|колымо вер = [[Моско]]
|колымо вер = [[Йошкар-Ола]]
|ача =
|ача =
|ава =
|ава =
22 корно: 22 корно:
}}
}}


'''Сергей Григорьевич Чавайн''' ({{Шочын|1888|10|6}}, [[Царевококшайский уезд]], [[Себе-Усад волость]], [[Изи Корамас (Морко кундем)|Изи Корамас]] ял — {{Колен|11|11|1937}}, [[Моско]] ола) — [[марий]] [[серызе]], [[почеламутчо]], [[Совет Ушем Серызе-влак ушем]]ын йыжъеҥже (1934), марий сылнымутлан негызым пыштыше, икымше марий [[почеламут]]ым возышо, [[Элнет (роман)|«Элнет» романын]] авторжо.
'''Сергей Григорьевич Чавайн''' ({{Шочын|1888|10|6}}, [[Царевококшайский уезд]], [[Себе-Усад волость]], [[Изи Корамас (Морко кундем)|Изи Корамас]] ял (кызыт [[Морко кундем]]) — {{Колен|11|11|1937}}, [[Йошкар-Ола]]) — [[марий]] [[серызе]], [[почеламутчо]], [[Совет Ушем Серызе-влак ушем]]ын йыжъеҥже (1934), марий сылнымутлан негызым пыштыше, икымше марий [[почеламут]]ым возышо, [[Элнет (роман)|«Элнет» романын]] авторжо.


== Илыш корныжо ==
== Илыш корныжо ==
43 корно: 43 корно:
== Кузе Чавайнын [[алмашлӱм]]жӧ лектын ==
== Кузе Чавайнын [[алмашлӱм]]жӧ лектын ==
Сергей Григорьевич теве кузе воза:
Сергей Григорьевич теве кузе воза:
{{Cquote|
<blockquote>
«[[1905]] ийыште [[революций]] лие. [[Марий]] интеллигенцийын кумылжым тарватыш. Шукынжо марий улмышт дечын лӱдын, вожылын коштыныт гын, тунам марий газет, кнага, литератур нерген мутланаш тӱҥалыныт. Тиде ийынак [[Теле|Теле тылзыште]] [[Озаҥ]]ысе {{comment|туныктышо|учительский}} семинарийын канцелярийыштыже ятыр ен погынен. Сылнымутан литератур нерген мут лекме годым Владимир Алексеевич Мухин каласыш: «Мемнан коклаште почеламут возышо уло. Тек возышо шке [[почеламут]]шым лудеш». Тунам зал мучко [[Ото|«Ото» почеламут]] йоҥгыш. Колыштшо-влак ик жап нимом пелештыде шинчышт, вара мокташ тӱҥальыч. Кид гыч кидышке почеламут кайыш. Тылеч вара мыйын марий {{comment|почеламутчо|поэт}} лӱмем лекте»
[[1905]] ийыште [[революций]] лие. [[Марий]] интеллигенцийын кумылжым тарватыш. Шукынжо марий улмышт дечын лӱдын, вожылын коштыныт гын, тунам марий газет, кнага, литератур нерген мутланаш тӱҥалыныт. Тиде ийынак [[Теле|Теле тылзыште]] [[Озаҥ]]ысе {{comment|туныктышо|учительский}} семинарийын канцелярийыштыже ятыр ен погынен. Сылнымутан литератур нерген мут лекме годым Владимир Алексеевич Мухин каласыш: «Мемнан коклаште почеламут возышо уло. Тек возышо шке [[почеламут]]шым лудеш». Тунам зал мучко [[Ото|«Ото» почеламут]] йоҥгыш. Колыштшо-влак ик жап нимом пелештыде шинчышт, вара мокташ тӱҥальыч. Кид гыч кидышке почеламут кайыш. Тылеч вара мыйын марий {{comment|почеламутчо|поэт}} лӱмем лекте}}
</blockquote>


== Сылнымут аклымаш ==
== Сылнымут аклымаш ==
Сергей Чавайн сылнымут произведенийлаштыже калык ойпогым кучылтын. Тудо шкеже теве кузе воза:
Сергей Чавайн сылнымут произведенийлаштыже калык ойпогым кучылтын. Тудо шкеже теве кузе воза:
{{Cquote|
<blockquote>
«Кастене кӱнчылам шӱдыраш але тӱрым тӱрлаш мемнан деке ӱдыр-влак толыт ыле. Кидпашам ыштат, мурат, туштым туштат, йомакым колтат. Моло ӱдыр коклаште Плагий лӱман ик ӱдыр йомак колташ путырак мастар ыле… Мый Плагийын йомакшым пеш йӧратен колыштынам, южгунам пелйӱд марте мален омыл. Тыгеракын калыкын мутшо сылне литературым йӧраташ туныктен».
Кастене кӱнчылам шӱдыраш але тӱрым тӱрлаш мемнан деке ӱдыр-влак толыт ыле. Кидпашам ыштат, мурат, туштым туштат, йомакым колтат. Моло ӱдыр коклаште Плагий лӱман ик ӱдыр йомак колташ путырак мастар ыле… Мый Плагийын йомакшым пеш йӧратен колыштынам, южгунам пелйӱд марте мален омыл. Тыгеракын калыкын мутшо сылне литературым йӧраташ туныктен.}}
</blockquote>
== «Элнет» романым тӱшкан лудмаш ==
== «Элнет» романым тӱшкан лудмаш ==
[[File:Chavayn elnet 1981.jpg|thumb|200зч|1981 ийыште руш йылме дене савыкталтше С.Г.Чавайнын "Элнет" романын комжо]]
[[File:Chavayn elnet 1981.jpg|thumb|200зч|1981 ийыште руш йылме дене савыкталтше С.Г.Чавайнын "Элнет" романын комжо]]
76 корно: 74 корно:


[[Категорий:Марий серызе-влак]]
[[Категорий:Марий серызе-влак]]
[[Категорий:Марий почеламутчо-влак]]
[[Категорий:Википедий:Сай статья]]
[[Категорий:Википедий:Сай статья]]

15:00, 2 вӱдшор 2017 жаплан версий

Сергей Григорьевич Чавайн
Кыргори Серге Чавайн
Сергей Чавайн
Сергей Чавайн
Шочмаш дене лӱм Григорьев Сергей Григорьевич
Шочын 1888 ий 6 шыжа(1888-10-06)
Шочмо вер Царевококшайский уезд, Себе-Усад волостьысо
Изи Корамас ял
Колен 1937 ий 11 кылме(1937-11-11) (49 ий)
Колымо вер Йошкар-Ола
Эл
Тыршымаш алан серызе, почеламутчо

Сергей Григорьевич Чавайн (1888 шыжа 6, Царевококшайский уезд, Себе-Усад волость, Изи Корамас ял (кызыт Морко кундем) —11 кылме 1937, Йошкар-Ола) — марий серызе, почеламутчо, Совет Ушем Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1934), марий сылнымутлан негызым пыштыше, икымше марий почеламутым возышо, «Элнет» романын авторжо.

Илыш корныжо

Сергей Григорьевич Чавайн (чын фамилийже Григорьев) 1888 ий 6 Шыжаште (юлиан кечышот почеш 24 Идымыште) шочын. Шочмо верже — Царевококшайский уезд, Себе-Усад волостьысо Изи Корамас ял (кызыт Морко кундем).

1904 ийыште, Унчо кок классан школым тунемын пытарымеке, С. Чавайн Озаҥ оласе туныктышо-влакым ямдылыше семинарийыш пура. Тушто руш классик-влакын творчествышт дене лишкырак палыме лиеш, руш поэт-влакын возымыштым марлаш кусараш тӱҥалеш. Варажым шке гычат возаш кумылаҥеш. 1905 — "Ото" почеламутым воза. Ото - тиде икымше возымо марий почеламут. Тудым варажым шуко йылмышке кусарыме.

Семинарийым пытарымеке, 1908-1915 ийлаште Чавайн Сотнур волостьыш пурышо Пӧтъял, Руш-Шайра ялласе школлаште да Сотнур кок классан школышто туныктен. Марий мланде деч ӧрдыжыштат туныктымо пашаште тырша, яра жапшым творчествылан ойыра. 1917 ий марте тудо 30 утла почеламутым, "Вувер" поэме-йомакым серен.

1915 — Чавайн Казахстаныш илаш кусна, Аральск кӱртньыгорно школышто туныкта. 1919 — Чавайн шочмо кундемышкыже пӧртылеш, "Йошкар кече" газетыште пашам ышта.

1920 ийлаште тудо журналист, редактор семын шуко пашам ышта. 30-шо ийлаште шуко ойлымашым, поэмым, пьесым воза. Нунын коклаште «Йыланда», «Мӱкш отар» (1928), «Акпатыр», «Элнет» произведенийже-влак кызытат кумдан чапланат. Шуко возымыжым вес йылмышке кусарыме.

1934 ийыште СССР сылнымутчо ушемын йыжъеҥже лиеш, вес ийын «Акпатыр» пьесым сера. 1935-1937 "Элнет" романым воза, 1-ше ужашыже 1936 савыкталт лектеш.

С. Г. Чавайн йоча-влакланат ятыр возен. Нунын коклаште почеламут, ойлымаш, мыскара орлаҥге улыт. Марий книга савыктыш шуко гана посна сборник дене савыктен луктын. Одарланен кушшо пушеҥге гай мутсаска корныжо 1937 ийыште лугыч лийын. 1937 ийын 11 Кылмыште Чавайным репрессий почеш лӱен пуштыныт.

Кузе Чавайнын алмашлӱмжӧ лектын

Сергей Григорьевич теве кузе воза:

«

1905 ийыште революций лие. Марий интеллигенцийын кумылжым тарватыш. Шукынжо марий улмышт дечын лӱдын, вожылын коштыныт гын, тунам марий газет, кнага, литератур нерген мутланаш тӱҥалыныт. Тиде ийынак Теле тылзыште Озаҥысе туныктышо семинарийын канцелярийыштыже ятыр ен погынен. Сылнымутан литератур нерген мут лекме годым Владимир Алексеевич Мухин каласыш: «Мемнан коклаште почеламут возышо уло. Тек возышо шке почеламутшым лудеш». Тунам зал мучко «Ото» почеламут йоҥгыш. Колыштшо-влак ик жап нимом пелештыде шинчышт, вара мокташ тӱҥальыч. Кид гыч кидышке почеламут кайыш. Тылеч вара мыйын марий почеламутчо лӱмем лекте

»

Сылнымут аклымаш

Сергей Чавайн сылнымут произведенийлаштыже калык ойпогым кучылтын. Тудо шкеже теве кузе воза:

«

Кастене кӱнчылам шӱдыраш але тӱрым тӱрлаш мемнан деке ӱдыр-влак толыт ыле. Кидпашам ыштат, мурат, туштым туштат, йомакым колтат. Моло ӱдыр коклаште Плагий лӱман ик ӱдыр йомак колташ путырак мастар ыле… Мый Плагийын йомакшым пеш йӧратен колыштынам, южгунам пелйӱд марте мален омыл. Тыгеракын калыкын мутшо сылне литературым йӧраташ туныктен.

»

«Элнет» романым тӱшкан лудмаш

Файл:Chavayn elnet 1981.jpg
1981 ийыште руш йылме дене савыкталтше С.Г.Чавайнын "Элнет" романын комжо

Чавайнын шочмо кечыжлан 6-7 Шыжаште 2016 ийыште Марий Эл Радиошто "Чавайным тӱшкан лудына" проект эртен. Вияш эфирыште кок кече Шкетан театрын, Курчак театрын артистше-влак, "Ямде лий", "Кугарня", Марий Эл газетлан журналистше-влак, Морко книгагудын, Янтемир лӱмеш Моркысо тоштерын пашаеҥже-влак, тыглай кумылан-влак, Марий Эл Радион вӱдышыжӧ-влак кок кече "Элнет" романым лудыныт. Проектлан негызым Сергей Карпов пыштен да тичмашын тудым наҥгаен.

Негыз

  1. С. Г. Чавайн. Туныктышылан полшык. Й.-О. 1994.