Йӱд: версий-влак коклаште ойыртем
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
||
| 4 корно: | 4 корно: | ||
[[Файл:Seasonearth.png|thumb|мини|270пкс|[[Мланде (планет)|Мландын]] волгыдо да пычкемыш могырышт [[кечытӧр]] кечын (кӱшнӧ шолаште — [[Шошымсо кечытӧр|шошымсо]], ӱлнӧ — [[шыжымсе кечытӧр]]) да кечышогымаш (кӱшнӧ пурлаште — [[кеҥежымсе кечышогымаш]], ӱлнӧ — [[телымсе кечышогымаш]])]] |
[[Файл:Seasonearth.png|thumb|мини|270пкс|[[Мланде (планет)|Мландын]] волгыдо да пычкемыш могырышт [[кечытӧр]] кечын (кӱшнӧ шолаште — [[Шошымсо кечытӧр|шошымсо]], ӱлнӧ — [[шыжымсе кечытӧр]]) да кечышогымаш (кӱшнӧ пурлаште — [[кеҥежымсе кечышогымаш]], ӱлнӧ — [[телымсе кечышогымаш]])]] |
||
[[Йӱд]] — [[Кече ((шӱдыр)|Кечын]] [[Кече лекмаш|лекмыже]] гыч [[Кече шичмаш|шичмыже]] марте [[жап]]; жапын кужытшо, кунам палемдыме точкышто керек-могай [[кава]]се телан [[ |
[[Йӱд]] — [[Кече ((шӱдыр)|Кечын]] [[Кече лекмаш|лекмыже]] гыч [[Кече шичмаш|шичмыже]] марте [[жап]]; жапын кужытшо, кунам палемдыме точкышто керек-могай [[кава]]се телан ([[планет]], тудын [[спутник]]ше-влак да т.м.) рӱдӧ волгалтарышыже ([[Кече (шӱдыр)|Кече]]) [[каватӱр]] деч ӱлнӧ лийын шога (кумдан палемдыме годым). |
||
«Йӱдын кужытшо» палемдыме точкылан тудын [[широта]]же, планетын (керек-могай небесный телан) [[Орбита|орбите]] плоскостьшо тудын пӧрдмӧ рӱдыжӧ деке тайналтмыже да рӱдӧ волгалтарышын [[луч]]шо да пӧрдмӧ рӱждыжын кокласе [[лук]]шо деч зависитла. Небесный тела-влакын [[Кече (жап)|кечышт]] да йӱдышт [[терминатор]] дене ужашлалтыт. [[Кече системе]] планет-влакын пӧрдмӧ рӱдышт нунын орбите плоскостьышт деке вияшым колтымо гай огыт лий, сандене йӱд-влакын кужытшым нунын Кече йыр пӧрдмӧ [[Ийготын пагытше-влак|ийгот пагытышт]] вашталта. Икгай кужытан кече да йӱд [[кечытӧр]] жапыште лиеш, кунам нунын пӧрдмӧ рӱдышт [[Эклиптика|эклиптике]] деке вияшым колтымо гай лийын шогат; эн кужу кече да эн кӱчык йӱд (але мӧҥгешла) [[кечышогымаш]] жапыште лиеш, кунам нунын пӧрдмӧ рӱдышт эклиптике деке эн кугын тайналтын шога. |
«Йӱдын кужытшо» палемдыме точкылан тудын [[широта]]же, планетын (керек-могай небесный телан) [[Орбита|орбите]] плоскостьшо тудын пӧрдмӧ рӱдыжӧ деке тайналтмыже да рӱдӧ волгалтарышын [[луч]]шо да пӧрдмӧ рӱждыжын кокласе [[лук]]шо деч зависитла. Небесный тела-влакын [[Кече (жап)|кечышт]] да йӱдышт [[терминатор]] дене ужашлалтыт. [[Кече системе]] планет-влакын пӧрдмӧ рӱдышт нунын орбите плоскостьышт деке вияшым колтымо гай огыт лий, сандене йӱд-влакын кужытшым нунын Кече йыр пӧрдмӧ [[Ийготын пагытше-влак|ийгот пагытышт]] вашталта. Икгай кужытан кече да йӱд [[кечытӧр]] жапыште лиеш, кунам нунын пӧрдмӧ рӱдышт [[Эклиптика|эклиптике]] деке вияшым колтымо гай лийын шогат; эн кужу кече да эн кӱчык йӱд (але мӧҥгешла) [[кечышогымаш]] жапыште лиеш, кунам нунын пӧрдмӧ рӱдышт эклиптике деке эн кугын тайналтын шога. |
||
[[Полярный круг]]-влак деч кӱшнӧ лийын шогышо широталаште йӱдын кужытшо кечын кужытшым эртен кертеш ([[полярный йӱд]]). Полярный йӱдын кужытшо полярный кругысо ик [[сутка]] гыч полюсысо пел[[ий]] марте шуйна. |
[[Полярный круг]]-влак деч кӱшнӧ лийын шогышо широталаште йӱдын кужытшо кечын кужытшым эртен кертеш ([[полярный йӱд]]). Полярный йӱдын кужытшо полярный кругысо ик [[сутка]] гыч полюсысо пел[[ий]] марте шуйна. |
||
17:37, 15 теле 2013 жаплан версий
.jpg)
Йӱд — Кечын лекмыже гыч шичмыже марте жап; жапын кужытшо, кунам палемдыме точкышто керек-могай кавасе телан (планет, тудын спутникше-влак да т.м.) рӱдӧ волгалтарышыже (Кече) каватӱр деч ӱлнӧ лийын шога (кумдан палемдыме годым). «Йӱдын кужытшо» палемдыме точкылан тудын широтаже, планетын (керек-могай небесный телан) орбите плоскостьшо тудын пӧрдмӧ рӱдыжӧ деке тайналтмыже да рӱдӧ волгалтарышын лучшо да пӧрдмӧ рӱждыжын кокласе лукшо деч зависитла. Небесный тела-влакын кечышт да йӱдышт терминатор дене ужашлалтыт. Кече системе планет-влакын пӧрдмӧ рӱдышт нунын орбите плоскостьышт деке вияшым колтымо гай огыт лий, сандене йӱд-влакын кужытшым нунын Кече йыр пӧрдмӧ ийгот пагытышт вашталта. Икгай кужытан кече да йӱд кечытӧр жапыште лиеш, кунам нунын пӧрдмӧ рӱдышт эклиптике деке вияшым колтымо гай лийын шогат; эн кужу кече да эн кӱчык йӱд (але мӧҥгешла) кечышогымаш жапыште лиеш, кунам нунын пӧрдмӧ рӱдышт эклиптике деке эн кугын тайналтын шога. Полярный круг-влак деч кӱшнӧ лийын шогышо широталаште йӱдын кужытшо кечын кужытшым эртен кертеш (полярный йӱд). Полярный йӱдын кужытшо полярный кругысо ик сутка гыч полюсысо пелий марте шуйна. Кече каватӱр деч 18° деч ӱлко волымыжо годым астрономически йӱд шуэш. Кечын каватӱр деч кӱшнӧ улмыжо годым — кече. Жап, кунам Кече каватӱр йымаке уже волен лиеш, но шалатыме лучшо-влак шекланыше деке эше миен шуэдылыт, рӱмбалгыш манын лӱмдат. Кунам тиде лук (18°) ок шуалт, йӱд ошо манын лӱмдалтеш (ош йӱд).