Николаев, Сергей Николаевич

Сергей Николаевич Николаев (23 Ӱярня 1908 — 5 Шыжа 1993) — драматург, мер да кугыжаныш пашаеҥ, марий драматург-влак кокла гыч ик эн палыме серызе, Марий АССР-ын калык писательже, Марий Эл Республикын калык серызыже. «Салика» пьесын авторжо. Тудын усталык вий-куатшым, мер пашажым кӱкшын аклыме.

Илыш корно

Морко кундемыште, Овдасола ялысе кресаньык ешеш 1908 ийыште шочын. Тыштак йоча жапше эртен. Эн ондак шочмо ялысе тӱҥалтыш школышто, вара Арын шымияш школышто тунемын. Школышто С.Чавайнын вуйлатыме сылнымут кружокыш коштын, спектакльлаште модын. Тыге калык усталыкше дене сылнымут деке шӱмаҥын.

Йошкар-Олаште

Сергей Николаевын тылеч варасе илышыже, пашаж деч кӱрылтде гаяк Йошкар-Олаште эрта. 1925 ий гыч тудо Марий туныктышо-влакым ямдылыше техникумышто тунемеш. Комсомолец-активист семын мер пашаште тырша. Тиде жапыште сылнымут да сымыктыш илыш дек утларак кумылаҥеш. Лачак тиде жапыште тудо Иван Степанович Ключников-Палантай дене палыме лиеш. Уста семлызе деч калык семын ямжым, сылнымутшым умылаш, шижаш тунемеш. А вара шкежат яллашке лектын мурым пога. Калык мурым уло чон дене йӧратымыже ончыкылык драматурглан кугун полшен. Педтехникумышто Семен Николаев изирак ойлымашым, почеламутым возкалаш тӱҥалеш, южышт техникумышто лекше журналеш да пырдыж газетеш савыкталтыныт. А 1929 ийыште техникумым пытармек, Семен Николаев Йошкар-Оласе марий шымияш школышто шочмо йылме ден сылнымутым туныкта. Тыште тудын йырже сылнымут ден сымыктышым йӧратыше йоча-влак чумыргат. Да пырля сылнымут да драм кружокым почыт, кид дене возымо сылнымут журналым лукташ тӱҥалыт, спектакльым ямдылат да яллашке лектын коштыт.

1931 ий гыч Семен Николаевич Москосе туныктышо-влакым ямдылыше институтышто шинчымашым пога. Тушеч Марий Пединститутыш тунемаш кусна. А 1936 ий гыч тӱҥалын, тудын пашаже Палантай лӱмеш сем-театральный училище, Марий драмтеатр, Сымыктыш паша управлений, Марий серызе ушем да моло усталык организаций дене кылдалтын.

Сылнымут паша

Марий калык Семен Николаевым эн ончычак драматург семын пала. «Салика», «У саска», «Вӱдшӧ йога», «Айвика», «Кугу толкын», «Комиссар-влак» - нине да моло пьесыже-влакым калык йӧратен лудеш. Семен Николаевын усталык корныжо эше 30-шо ийла тӱҥалтыштак палемдалтын. Икымше произведенийже – «Ош когарш», ныл кыдежан пьесе. Тудо 1930 ийыште савыкталтын. Вес тӱҥалтыш опытшо – «Тревога» лӱман йоча пьесе.

«Ош когаршыжат», «Тревогыжат» самырык авторын але тӱҥалтыш опытшо веле улмаш. Драматург семын тудо калыклан «Салика» муро-комедийым возымыж деч вара сайын палыме лиеш. Марий калык «Салика» пьесым шокшын вашлийыж дене драматурглан шулдыран усталык вий-куатым пуэн, тудым у кончерысе произведенийлам сераш кумылаҥден. 30-шо ийла мучаште Семен Николаевич моткоч тыршен пашам ышта: самырык годым возымо пьесыжым «18-ше ий» лӱм дене тӧрлатен луктеш, кӱчык жапыште «Вӱдшӧ йога» муро-драмым, «У саска» комедийым воза. 50-ше ийла тӱҥалтыште эртымгорно пагытым кумдан авалтыше, эпический сынан «Акпарс» драматический повестьым сера.

Тӱҥ произведенийже-влак

1. Ош когарш: драма [Белая моль]. Йошкар-Ола, 1930. 40 с.
2. Тревога : пьеса. Йошкар-Ола, 1931. 28 с. Салика: муз. пьеса. Йошкар-Ола, 1938. 60 с.
3. Вÿдшо йога : драма [Воды текут]. Йошкар-Ола, 1940. 56 с.
4. У саска: муз. пьеса [Новые плоды]. Йошкар-Ола, 1941. 68 с.
5. Салика: муз. пьеса. Йошкар-Ола, 1943. 52 с.
6. Пьеса-шамыч [Пьесы]. Йошкар-Ола, 1947. 252 с.
7. Элнет серыште: комедий [На берегу Илети]. Йошкар-Ола, 1945. 64 с.
8. Волгыдо корно : пьеса-шамыч [Светлый путь : пьесы]. Йошкар-Ола, 1950. 236 с.
9. Кум пьеса [Три пьесы]. Йошкар-Ола, 1956. 196 с.
10. Кугу толкын: драма [Бурные годы]. Йошкар-Ола, 1961. 64 с.
11. Элнет пуичерыигге: повесть [В Илетском бору]. Йошкар-Ола, 1962. 88 с.
12. У саска: пьеса-влак. [Новые плоды: пьесы]. Йошкар-Ола, 1965.208 с.
13. Вÿдшо йога: пьеса-влак. [Воды текут: пьесы]. Йошкар-Ола, 1968.248 с.
14. Комиссар-влак: пьеса-влак. [Комиссары: пьесы]. Йошкар-Ола, 1974. 188 с.
15. Эрвыкай : повесть да ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 1982. 224 с.
16. Пеледше мланде: ойырен налме пьеса-влак. [Земля в цвету : пьесы]. Йошкар-Ола, 1986. 207 с.
17. Коммисарын чапше : драма [Честь комиссара] // Кугу толкын : марий драматургии антологий. Йошкар-Ола, 1987. С. 98—160.

Чапым пагалымаш

Сергей Николаевич 1958 ий гыч Марий Эл Республикын калык серызыже улеш. 1980 ийыште С. Г. Чавайн лӱмеш кугыжаныш премийын лауреатше лийын. Тудлан Йошкар-Олан почетный гражданинже лӱмым пуымо. Тудын пьесыже-влак театр сценыште чарныде ончыкталтыт, калыклан шукерте палыме лийыныт.