Абукаев-Эмгак, Вячеслав Александрович: версий-влак коклаште ойыртем

Википедий — эрыкан энциклопедий гыч материал
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
братья
полан
1 корно: 1 корно:
[[Файл:Эмгак.png|мини|274x274px|Вячеслав Александрович Абукаев- Эмгак (1959-2008).]]
[[Файл:Эмгак.png|мини|274x274px|Вячеслав Александрович Абукаев- Эмгак (1959-2008).]]
[[Файл:Полан.png|мини|Йошкар-Ола-Солнечный корнымбалне верланыше "Пиштер" садысе участкыштыже. Тудым писатель шкеак куклен, изи пӧртым, мончам чоҥен.]]
'''Вячеслав Абукаев-Эмгак''' (Абукаев Вячеслав Александрович) [[5 январь|(1959 ий, шорыкйол]]<nowiki/>ын 5-ше кечыже, Пошкырт кундем Мишан район Токтар ял - 2008 ий, ага тылзын 29 кечыже, Марий Эл Йошкар-Ола) - марий серызе, поэт, прозаик, драматург, кусарыше, журналист, театр пашаеҥ. 1991 ий гыч СССР (Россий) писатель ушем член, [[Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше|Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын (1991)]], Яныш Ялкайн лÿмеш премийын [[Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше|(1991)]], С. Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын (2007) лауреатше, [[Марий Элын Калык серызыже|Марий Элын Калык серызыже (2006).]]
'''Вячеслав Абукаев-Эмгак''' (Абукаев Вячеслав Александрович) [[5 январь|(1959 ий, шорыкйол]]<nowiki/>ын 5-ше кечыже, Пошкырт кундем Мишан район Токтар ял - 2008 ий, ага тылзын 29 кечыже, Марий Эл Йошкар-Ола) - марий серызе, поэт, прозаик, драматург, кусарыше, журналист, театр пашаеҥ. 1991 ий гыч СССР (Россий) писатель ушем член, [[Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше|Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын (1991)]], Яныш Ялкайн лÿмеш премийын [[Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше|(1991)]], С. Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын (2007) лауреатше, [[Марий Элын Калык серызыже|Марий Элын Калык серызыже (2006).]]


== '''Илыш корныжо''' ==
== '''Илыш корныжо''' ==
Вячеслав Абукаев-Эмгак Пошкырт кундемысе Мишкан район Токтар ялеш 1958 ийыште 5 шорыкйолышто шочын. Шкеж нерген тудо тыге ойлен: [[Файл:Ему 16.png|мини|Вячеслав Абукаевлан 16 ий. |248x248пкс|шола]]<blockquote>"Шочынам мый Куткан курык пареҥге подвал Максым коремысе кÿр чыкыме изи пÿя пеленсе Манюк Любан пошкудо пöртеш. Мый шкемым Изуремыште шарнаш тÿҥалынам. Мый 1958 ий 26 декабрьыште тул гай йÿштö кастене шочын возынам. Тÿня У ийым вашлияш ямдылалтын, садлан икшывым серыкташ вашкен огытыл. 1959 ий 5 январьыште шочшо семын варарак сереныт. Тыге мый 5 январьыште шочшо семын илаш тÿҥалынам Школыш мый 1965 ийыште куд ияш каенам. Тунемме ийын икымше кечыштак туныктышо Анисия Апаевна мыйым да эше икмыняр йочам урок деч вара коден каласыш: " Те але ийготда дене изи улыда, ик ий гыч тунемаш пуреда, садлан эрла школыш ида тол". Но эрлашыжым ме адак тунемаш мийышна. Вес кечын мемнан дене школ директор вашлийын кутырыш. Ме "келшена" манын, кумыл волышо мӧҥгӧ ошкылна, но эрлашыжым адак школыш мийышна. </blockquote><blockquote>Пеш шуко ий эртымек, шочмо Токтар школыш мийымем годым, кидышкем мыйын тунемме икымше классын журналже логалын. Шкемын тунемме отметкем ончалаш шонен, журналым почымат, чылт ӧрым. Журналыште мыйын да эше кум рвезын фамилийышт возалтынат огыл. Шым ийыш шÿдымо йоча-влакым журналыш пуртен огытыл. Тугеже, мый икымше классыште тунемынат омыл. </blockquote>
Вячеслав Абукаев-Эмгак Пошкырт кундемысе Мишкан район Токтар ялеш 1958 ийыште 5 шорыкйолышто шочын. Шкеж нерген тудо тыге ойлен: [[Файл:Ему 16.png|мини|Вячеслав Абукаевлан 16 ий. |248x248пкс|шола]]<blockquote>"Шочынам мый Куткан курык пареҥге подвал Максым коремысе кÿр чыкыме изи пÿя пеленсе Манюк Любан пошкудо пöртеш. Мый шкемым Изуремыште шарнаш тÿҥалынам. Мый 1958 ий 26 декабрьыште тул гай йÿштö кастене шочын возынам. Тÿня У ийым вашлияш ямдылалтын, садлан икшывым серыкташ вашкен огытыл. 1959 ий 5 январьыште шочшо семын варарак сереныт. Тыге мый 5 январьыште шочшо семын илаш тÿҥалынам Школыш мый 1965 ийыште куд ияш каенам. Тунемме ийын икымше кечыштак туныктышо Анисия Апаевна мыйым да эше икмыняр йочам урок деч вара коден каласыш: " Те але ийготда дене изи улыда, ик ий гыч тунемаш пуреда, садлан эрла школыш ида тол". Но эрлашыжым ме адак тунемаш мийышна. Вес кечын мемнан дене школ директор вашлийын кутырыш. Ме "келшена" манын, кумыл волышо мӧҥгӧ ошкылна, но эрлашыжым адак школыш мийышна. </blockquote><blockquote>Пеш шуко ий эртымек, шочмо Токтар школыш мийымем годым, кидышкем мыйын тунемме икымше классын журналже логалын. Шкемын тунемме отметкем ончалаш шонен, журналым почымат, чылт ӧрым. Журналыште мыйын да эше кум рвезын фамилийышт возалтынат огыл. Шым ийыш шÿдымо йоча-влакым журналыш пуртен огытыл. Тугеже, мый икымше классыште тунемынат омыл. </blockquote>
[[Файл:Братья.png|шола|мини|327x327пкс|Валерий шольыж дене. Анапа. 1981.]]
[[Файл:Братья.png|шола|мини|248x248px|Валерий шольыж дене. Анапа. 1981.]]
<blockquote>Лудаш мый ондак тунемынам. Икымше лудмо А. Гороховын книгаже "Оҥай книга" ыле, мый тудым школ библиотекыште лудым. Поэтын кÿчык почеламутшо-влак мылам пеш келшышт, южыжым наизусть тунемым».</blockquote>
<blockquote>Лудаш мый ондак тунемынам. Икымше лудмо А. Гороховын книгаже "Оҥай книга" ыле, мый тудым школ библиотекыште лудым. Поэтын кÿчык почеламутшо-влак мылам пеш келшышт, южыжым наизусть тунемым».</blockquote>



18:06, 31 ага 2016 жаплан версий

Файл:Эмгак.png
Вячеслав Александрович Абукаев- Эмгак (1959-2008).
Файл:Полан.png
Йошкар-Ола-Солнечный корнымбалне верланыше "Пиштер" садысе участкыштыже. Тудым писатель шкеак куклен, изи пӧртым, мончам чоҥен.

Вячеслав Абукаев-Эмгак (Абукаев Вячеслав Александрович) (1959 ий, шорыкйолын 5-ше кечыже, Пошкырт кундем Мишан район Токтар ял - 2008 ий, ага тылзын 29 кечыже, Марий Эл Йошкар-Ола) - марий серызе, поэт, прозаик, драматург, кусарыше, журналист, театр пашаеҥ. 1991 ий гыч СССР (Россий) писатель ушем член, Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын (1991), Яныш Ялкайн лÿмеш премийын (1991), С. Г. Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын (2007) лауреатше, Марий Элын Калык серызыже (2006).

Илыш корныжо

Вячеслав Абукаев-Эмгак Пошкырт кундемысе Мишкан район Токтар ялеш 1958 ийыште 5 шорыкйолышто шочын. Шкеж нерген тудо тыге ойлен: 

Файл:Ему 16.png
Вячеслав Абукаевлан 16 ий. 

"Шочынам мый Куткан курык пареҥге подвал Максым коремысе кÿр чыкыме изи пÿя пеленсе Манюк Любан пошкудо пöртеш. Мый шкемым Изуремыште шарнаш тÿҥалынам. Мый 1958 ий 26 декабрьыште тул гай йÿштö кастене шочын возынам. Тÿня У ийым вашлияш ямдылалтын, садлан икшывым серыкташ вашкен огытыл. 1959 ий 5 январьыште шочшо семын варарак сереныт. Тыге мый 5 январьыште шочшо семын илаш тÿҥалынам Школыш мый 1965 ийыште куд ияш каенам. Тунемме ийын икымше кечыштак туныктышо Анисия Апаевна мыйым да эше икмыняр йочам урок деч вара коден каласыш: " Те але ийготда дене изи улыда, ик ий гыч тунемаш пуреда, садлан эрла школыш ида тол". Но эрлашыжым ме адак тунемаш мийышна. Вес кечын мемнан дене школ директор вашлийын кутырыш. Ме "келшена" манын, кумыл волышо мӧҥгӧ ошкылна, но эрлашыжым адак школыш мийышна.

Пеш шуко ий эртымек, шочмо Токтар школыш мийымем годым, кидышкем мыйын тунемме икымше классын журналже логалын. Шкемын тунемме отметкем ончалаш шонен, журналым почымат, чылт ӧрым. Журналыште мыйын да эше кум рвезын фамилийышт возалтынат огыл. Шым ийыш шÿдымо йоча-влакым журналыш пуртен огытыл. Тугеже, мый икымше классыште тунемынат омыл.

Файл:Братья.png
Валерий шольыж дене. Анапа. 1981.

Лудаш мый ондак тунемынам. Икымше лудмо А. Гороховын книгаже "Оҥай книга" ыле, мый тудым школ библиотекыште лудым. Поэтын кÿчык почеламутшо-влак мылам пеш келшышт, южыжым наизусть тунемым».

Рвезе школышто тунеммыж годымак «Ямде лий!» йоча газет дене кылым кучен, йöратен лудын. Газет дене икымше вашлиймашыж нерген тыге возен: «Авай мемнан Пÿнчер ялын лийын. Тушко унала кошташ пеш йöратенна. Ты ялыштак первый гана «Ямде лий!» газетым ужынам, окенам, шолыштынам, Токтарыш конденам». 5 класс гыч юнкор семын возаш тӱҥалын. 

«Кандаш классым Токтар школышто пытаренам, тичмаш образованийым Чорай школышто налынам. Тушко мый Янетов Вячеслав Александрович семын пуренам. Моланжым манаш гын, шочмем годым авам ден ачам регистрироватлалтын огытыл улмаш, садлан мыйым шочмо кагазыш авамын фамилийже дене возеныт. Но "Ямде лий" газетыште мый эре Абукаев семын печатлалтынам. Аттестат налме деч ончыч ачам дене фамилий вашталташ шонымем дене палдарышым. Тыге мый Абукаев лийым». 

Файл:Вячеслав.png
Студент - тӱшкагудысо пӧлемыштыже. Мандолиным тудлан шымлызе-землякше Силантий Сабитов пӧлеклен да шкежак шокташ туныктен. Кажне пайрем годым, тудым кучен шинчын, В.А.Абукаев семым луктын.

Абукаев-Эмгак 1975 ийыште Марий кугыжаныш университетын историй- филологий факультетышкыже пурен. Студент жапыште палынак творчество деке шуманын. Тиде жап нерген писатель тыге шарнен: "1975 ий 19 июльышто тенгечсе выпускник Йошкар-Олаш тольым. Куртньыгорно вокзал гыч, ен-влак деч йодыштын, "Ямде лий" редакций деке миен лектым. Исинеков В.Б. лекте да пенгыдын каласыш: "Университетыш документ пуаш каена".

1970-ше ийлажын кокымшо пелештыже марий сылнымутыш пеҥгыдын тошкалын.

1978 ийыште «Ончыко» журналыште «Нигунам от пӧртылтӧ» лÿман икымше кугу ойлымашыжесавыкталтеш.

1980 ийыште, университетым пытарымеке, Абукаев "Ямде лий", "Ончыко", "Пионер йÿк" редакцийлаште пашам ыштен.

Университетым тунем лекмекыже, Вячеслав Абукаев «Ямде лий» газет, «Ончыко» да «Пионер йӱк журнал редакцийлаште тырша.

1990-1992 ийлаште Всероссийский культура фондын марий пӧлкажым вуйлатышыжын алмаштышыжлан. Марий Эл Писатель ушемын аппаратыштыже пашам ыштен. Тыгак республикысе усталык рӱдер пелен тÿҥалше автор-влакын лабораторийыштым вуйлатен.

1992 ий гыч М.  Шкетан лÿмеш Марий кугыжаныш драме театрын сылнымут пӧлкам вуйлатен.

2007 ийыште С. Г. Чавайн лӱмеш кугыжаныш премийын лауреатше лийын.

Вячеслав Абукаевын воктенже эре Люба пелашыже лийын. 18 ий нуно ваш умылен, полшен иленыт. Нуно коктынат Пошкырт кундемысе Мишкан район гыч улыт. Но пӱрымаш нуным Йошкар-Олаште ваш ыштен.

Ӱмыржӧ вучыдымын 2008 ий 29 агаште кÿрылтын.

Сылнымут корныжо

Марий литературышто Вяч. Абукаев-Эмгакын творчествыже тÿрлын почылтеш. Тудо шуко жанрыште пашам ыштен: прозышто, поэзийыште, драматургийыште. Тудлан чыла жанржат ик семын лишыл да шерге лийын. Тудо марий композитор-влакын мемышт почеш кок шӱдӧ утла мурылан мутым возен.

Вяч. Абукаев-Эмгаклан поэзий тÿняшке икымше ошкылым туныктышыжо, йылмызе С. С. Сайфулин ышташ полшен. 

«Мый 1968 ийыште ялышке пашаш тольым. Тунам Вячеслав нылымше классыш коштын, моло-влак дечын нимо денат ойыртемалтын огыл, модаш йöратен, ик семын тунемын. Мый тудым пешыжак паленат омыл.

Ик кече урок деч вара ончем, Славик мыйым вучен шога. Вожылалын гына мылам «Изишак почеламутым возенам, ончалыда ала?» манеш. Мый тетрадьшым нальым, пел тетрадь утла возымым лудын лектым. Тудлан почеламут кузе чоҥалтме шотышто изирак урокым пуаш логале. Варажым литературный кружок вуйлатыше поэзий деке чылт кумылаҥден шуктыш. «Ямде лий!» газетыш возаш тÿҥале. Валентин Исенеков дене коктын письмам вашла возгалышт. Тудо рвезылан кузежым-можым умылтарен шоген.

Выпускной экзамен пытыш. Школым тунем лекме нерген свидетельствым налаш пагыт шуын. Журналым ончаш тÿҥална, журналыште Абукаев фамилий уло, а документыште аважын фамилийже дене Янетов Вячеслав манын возымо. Кандаш классым тунем пытарыме нерген свидетельствым Янетов фамилий дене пуаш логале. Варажым Вячеслав, шкеак Мишканыш коштын, Абукаев фамилийым нале. Умбакыже Чорай школышто тунеме. Тушечын Йошкар-Олашке кудале. Очыни, Марий Эл чонжым шупшын, тушко кайымыж дене тудлан творческий пашажым вияҥдаш йöн лекте. Илен-толын, чапланыше марий поэт, писатель лие» (С.С. Сайфуллин)

1970-ше ийлажын кокымшо пелештыже марий сылнымутыш пеҥгыдын тошкалын.1978 ийыште «Ончыко» журналыште «Нигунам от пӧртылтӧ» лÿман икымше кугу ойлымашыже савыкталтеш.

1982 ийыште Марий книга савыктыш «Кинде-шинчал» почеламут сборникшым луктеш.

Тылеч вара эшеат чӱчкыдын газетлаште, «Ончыко» журналыште почеламут, ойлымаш, повестьше-влак савыкталташ тÿҥалыт. «Шочмо тувыр» романже кок книга дене лектын. 2003 ийыште «Вӱротыза» почеламут сборник лектын.

1985 ийыште М. Шкетан лÿмеш Марий кугыжаныш драме театр «Ушкал йомын огыл» икымше комедийым шында. Марий театрын сценылаштыже тудын лу пьесыже почеш спектакль шындалтын: "Ушкал йомын огыл", "Юзо шиялтыш", "Шем оржан ош поран", "Шӧртньӧ пукш", "Изуремыште кугу суан", "Ошкече йымалне" да молат. Абукаев шуко мурын авторжо улеш, тыгак уста толмач моло калыкын шуко пьесыжым марий йылмыш кусарен.

Тудын произведенийже-влак Российыште илыше калыкын шуко турло йылмылашке кусаралтыныт.

Марий лудшо ден зрительлан тудо тыгак уста кусарыше семынат ушеш кодын. Републикысе театр-влаклан 20 утла пьесым марлаҥден. Ты шотышто А. Чеховын «Дядя Ваня», А. Островскийын «Лес», Н. Колядан «Мурлин муро», Т. Минуллинын «Четыре жениха Диляфруз», Ш. Башбековын «Железная женщина», Ф. Крецын «Без меня меня женили». Н.Д. Дьяконовын «Свадьба с риданым», В. Шекспирын «Сон в летнюю ночь» пьесе-влакым палемдаш лиеш.

В. Абукаев-Эмгак критик семынат кугу кышам коден. Тудо шуко статья ден рецензийым, сылнымутын проблемышт-влак да марий орфографий нерген возен.

Ойлымашыже да пьесыже-влак тӱрлӧ ийлаште тÿрлӧ конкурслаште сеҥышыш лектыныт да марла гына огыл, тыгак коми, мордва, удмурт, хант да манси, эстон, чуваш, татар, пошкырт. Украин да руш йылмыла дене лектыныт. Нуным лудшо-влак куанен вашлийыныт да критик-влакат кÿкшын араленыт.

Писательын произведенийже-влакым йочасадын, тӱҥалтыш да общеобразовательный школын, вуз-влакын программышкышт пуртымо. 

Вяч. Абукаев-Эмгакын сылнымутшо

Поэзий

  • Ончылнем — кумда кугорно.... Эртыме кыша... Почеламут-влак  // Кинде-шинчал. Йошкар-Ола, 1982. С. 112–139.
  • Шошо пале. Йошкар-Ола, 1990. 16 с.
  • Вӱдотыза: почеламут ден поэме-влак. Йошкар-Ола, 2003. 120 с.
  • 99 муро. Йошкар-Ола, 2003. 112 с.
  • Ойпого: почеламут, поэме, муро, ойлымаш, повесть, пьесе-влак.  Йошкар-Ола, 2008. С. 7- 196.

Прозо

  • Нигунам от пӧртылтӧ: повесть ден ойлымаш-влак.  Йошкар-Ола, 1989. 224 с.
  • Шочмо тувыр: роман: 2 кнмга дене лектеш. Йошкар-Ола, 1991-1992.
  • Шывага: повесть ден ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 1995. 368 с.
  • Маша: ойлымаш // Кече петырналтме кечын. Йошкар-Ола, 1995. С. 7-25.
  • Чергудо пӧлем: чын повесть // У Марий Эл. 2001.  6, 7, 11, 12, 14, 18 дек.
  • Шӧртньӧ медаль нерген шарнымаш: повесть ден ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 2005. 200 с.
  • Ойпого: почеламут, поэме, муро, ойлымаш, повесть, пьесе-влак. Йошкар- Ола, 2008. С. 119-361.

Драматургий

  • Пьесе-влак. - Йошкар-Ола, 2005. - 368 с.
  • Шӧртньӧ пÿкш: йомак пьесе // Кызытсе марий пьесе. Йошкар-Ола, 2007. С. 7-62
  • Ойпого: почеламут, поэме, муро, ойлымаш, повесть, пьесе-влак. Йошкар- Ола, 2008. С. 413-682

Вяч. Абукаев-Эмгак кусарыше семын

  • Исангулов Ф. Монча: ойлымаш // Ончыко. Йошкар-Ола. 1984. № 6. С. 82–89.
  • Шесталов Ю. Кава гыч волышо муро: «Языческий поэма» гыч ужаш //Родо-тукым улына. Йошкар-Ола, 1989. С. 88—92.
  • Панов В. Юзо Элнет: марий калык йомак негызеш возымо кок ужашан, прологан пьеса // Ончыко. Йошкар-Ола, 1990. № 6. С. 92—104.
  • Асылгазин М. Шошо кумыл: ойлымаш // Келшымаш муро. Йошкар-Ола, 1990. С. 195-205.
  • Енеш В. Эн изи эл: повесть // Мом шылта шоҥто шоло? Йошкар-Ола, 1992. С. 91-124.
  • Сосюра В. Украиным йорате: стихи //Любить Украину. Киев, 1998. С. 90-91.
  • Красноперов А. Икшыве-влак: у романын кокымшо книгаж гыч ужаш //Ончыко. Йошкар-Ола, 2001. № 10. С. 88-113; № 11. С. 122-144.
  • Юшков Г. Конӧ Семӧ: ойлымаш //Марий Эл. Йошкар-Ола, 2001. - 7, 8 июнь.
  • Популярные песни. Йошкар-Ола, 2007. - 20 с.

Литератур критике да публицистике сынан статьяже-влак

  • Сылнымут да альма-матер //Марий коммуна. Йошкар-Ола, 1987. 20, 24, 25 нояб.
  • Не быть речке без родника, или Нужны ли семинары для молодых? //Мол. коммунист. Йошкар-Ола, 1988. 21 дек.
  • Семен Николаев: вашмутланымаш, статья. Йошкар-Ола, 1996.  94 с.
  • Драма тургым, чын ден шоя да молат...//Марий Эл. Йошкар-Ола, 2003. 20 авг.
  • Тÿҥалтыш уло, мучаш уке, кушто покшел? //Марий Эл. Йошкар-Ола, 2003. 30 дек.
  • Валентин Колумб да тачысе сылнымут илыш: вашмутдымо тушто // Ончыко. Йошкар-Ола, 1995. № 10. С. 134-144.

Вес йылмылаш кусарыме произведенийже-влак

  • Горький шоколад: рассказ /пер. на чув. В. Эктель //Хатер пул. Чебоксары, 1984. № 5. С. 19-22.
  • Августовская черемуха: рассказ /пер на рус. Н. Беляевой //Мол. коммунист. Йошкар-Ола, 1986. 28 окт.
  • Обида: рассказ /пер. на башк. З. Кутлугильдиной //Башкортостан пионеры. Уфа, 1987. 7 авг.
  • Анютина сказка /пер. на удм. В. Сергеева //Кизили. Ижевск, 1988. №2. С. 7.
  • Облака. Леночка и Олечка: рассказы /пер. на рус. Е. Габовой //Дружба. - Йошкар-Ола, 1990. С. 78—86.
  • Ошкыл: рассказ /пер. на морд. Н. Сайгина //Мокша. Саранск, 2000. № 8. С. 54-61.
  • Не тяжело сказать «прощай»...: стихи /пер. на коми яз. Н.Щукиной //Уна рома сикош. Сыктывкар, 2002. С. 76.
  • Рейс 13—13 /пер. на рус. Н. Беляевой //Современная марийская повесть. Йошкар-Ола, 2004. С. 167-201.
  • Ошкеча: рассказ /пер. на коми А. Попова //Войвыв кодзув. Сывтывкар, 2006. № 9. С. 41-52.
  • Ошкеча: рассказ /пер. на рус. автора //Антология прозы лит. финно-угорских народов. Екатеринбург, 2006. С. 128—145.
  • Олимпиада в Афинах: рассказ / пер. на рус. автора //Дружба народов. 2007. № 10. С. 76-81.
  • Мый тидым омат ойло ыле...: стихи / пер. на эст. А. Валтона //Kuum оо. Таллин, 2007. С. 594-605.
  • Рассказы и повести /пер. на рус. Вяч. Абукаева-Эмгака, Е. Габовой, Н. Беляевой. Йошкар-Ола, 2008. 172 с.
  • Курица-ряба: рассказ /пер. на рус. автора // Современная лит. народов России: Проза: Т. 6. М., 2008.

Вяч. Абукаев-Эмгакын пьесылаже - сценыште

  • Ушкал йомын огыл [Корова не пропала: комедия] / Map. Театр. 1985.
  • Юзо шиялтыш [Волшебная свирель: пьеса-сказка]  / Кукольн. театр. 1990.
  • Шем оржан ош поран [Черногривый белый буран: трагифарс] / МТЮЗ. 1994.
  • Шӧртньӧ пÿкш [Золотой орех: пьеса-сказка] / МТЮЗ. 1998.
  • Изуремыште кугу суан [Большая свадьба на маленькой улице: комедия] / МТЮЗ. 1999.
  • Ош кече йымалне [Под солнцем светлым: драма] / Map. театр. 2002.
  • Куку шагат [Часы с кукушкой: драма] / Map. театр. 2004.
  • Алиса, Анфиса, Аниса: комедия  / Map. театр. 2005.
  • Серебряный колокольчик: сказка / Map. театр. 2006.
  • Эчук бурлак гыч портылеш [Бурлак Эчук возвращается: комедия] / Map. театр. 2007.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

Библиографий

  • Абукаев-Эмгак В.// Писатели Марий Эл: библиогр. справочник. Йошкар-Ола, 2008. С. 24–28.Белкова С. Илышыште кӧ ончылно: Айдеме але Лÿм? // Марий коммуна. Йошкар-Ола, 1990.
  • Васинкин А. Кавашке кÿзаш шочыт мландыште // Ончыко. Йошкар-Ола, 2003. № 5. С. 182-191
  • Гимаев Л. Шортнь медаль мом шарныкта? //Кугарня. Йошкар-Ола. 2005. 11 нояб.
  • Глушкова 3. «Ошкеча» — рудо изданийыште //Марий Эл. Йошкар-Ола, 2006. 22 март.
  • Горный И. Мастарлык — чыла жанрыште //Марий Эл. Йошкар-Ола, 2005.
  • Эманова А. Мый корныен улам //Кугарня. Йошкар-Ола, 2008. 11 янв.
  • Дудина 3. Кузе муро шочеш? //Марий Эл. Йошкар-Ола, 2003. 2 авг.
  • Кульбаева Н. Оружием смеха //Map. правда. Йошкар-Ола, 1985. - 21 февр.
  • Николаев С. Прозыштат поэт //Мутын нелыже да ямлыже: сылнымут очерк, почеламут. Йошкар-Ола, 1993. С. 192-203. Николаев С. Чылан ме вуротызан улына //Марий Эл. Йошкар-Ола, 2003.
  • Рычкова Д. В. Абукаевын сылнымутшо — туныктымо пашаште //Кугарня. Йошкар-Ола, 2005. 14окт.
  • Учаев 3. Поэзии — илыш муро //Марий коммуна. Йошкар-Ола, 1979. 8 февр.
  • Эманова А. Мый корныен улам //Кугарня. Йошкар-Ола, 2008. 11 янв.
  • Яндыганова Л. Писатель В.Абукаевын йылме поянлыкше //Актуальные проблемы финно-угроведения. Бирск, 2004. С. 210-216.

Статья-влак

Васинкин А.А. Кавашке кỹзаш шочыт мландыште

«Кӧ тудо? Поэт, прозаик, драматург, литературный критик але публицист? Чылажат иквереш. Тыгодымак марий йылме нерген возымо ятыр оҥай статья-влакын, шуко муро текстын авторжо, адакшым тышкак марий калыкын тачысе кечылаж нерген возымо ятыр статьяжым ешараш лиеш. Икымше «Кинде-шинчал» почеламут сборникше деч вара «Нигунам от пӧртылтӧ» вуймутан повесть ден ойлымаш книгаже(1989) он тӱням ужо, ты радамыштак «Шывага» лӱм дене посна лекше повесть да ойлымашыже-влакымат (1995) пурташ лиеш. А марий интеллигенцийын кызытсе илышыж нерген кок томан «Шочмо тувыр» романже писательым тачысе кечылан ик эн шуко да сылнын возен шогышо автор семын чапландарыш.

Вячеслав Абукаев-Эмгак сылнымутщо нерген ойлымо годым, жанр ойыртемым шотыш от нал гынат, нимо огеш вашталт. Тудын сылнымут пашаштыже арамланак огыл тÿрлӧ йогын палдырна. »

«Марий сылнымутышто Миклай Казаков да Валентин Колумб деч вара критике пашам кӱлеш семын ончышо, аклыше да тиде сомылым Ким Васин гай чарныде шуктен шогышо еҥ паша шукыжак лийын огыл. Кызыт лач Сем. Николевын, А.Александров-Арсакын, В.Абукаев-Эмгакын да пытартыш жапыште Г. Сабанцев-Ояр ден В.Осипов-Ярчан серымыштым, марий сылнымутын вияҥме корныжым эскерыше статьялаштым вашлийын кертына. Писатель-влак южышт тыгодым утларакшым ушакыллан огыл, шӱм-чон шижмашлан, эмоцийлан эҥертат. Адакат пример  шотеш В.Абукаев-Эмгакын литературно-критический пашаж нерген возымым шергалына. «Марий эл» газетыште 2001 ийыште тудын «Марий прозын вияҥдыме корныжо» статьяж почеш дискуссий тарванен ыле. В.Абукаев-Эмгак 24, 26, 27 июльысо номерлаште кызытсе мемнан сылнымутна нерген ойлымыж годым Зинаида Тимирбаевнан «Ончыко» журналеш савыкталтше «Тый дечет посна» повестьше нерген мутым луктеш, тудын ситыдымашыже-влакым ончыкта, тыгодым шке шонымашыжым ӱшандарышын, пример-влак дене пеҥгыдемден негызла. Ӱчашымашке ушнышо писатель-влак дене пеҥгыдемден негызла. Ӱчашымашке ушнышо писатель-влак А.Александров-Арсак ден И. Лобанов критикын ятыр ойжо дене келшыдымышт нерген возышт, йодышым тыге пӱсын шындымыжлан тудым шылталенат нальыч.

В. Абукаев- Эмгакын критический статьялаштыже мыланем утларакше тудын келгын шонкалаш, шинаште рад сÿретлалтше пример, образ-влакын пеҥгыдын эҥертен лончылаш тыршымыже келша. Тидыжым ме писательын шуко шӧрынан творчествыштыже тӱрыс ужына. Мутлан, газетеш савыкталтше тыглай интервьюштат тудо шомакым айда-лийже ок кышкылт. Адакшым шке шонымашыжым лÿдде, туран ойла.

Шочмо йылмым палысе, кучылтмо шотышто В. Абукаевын торчествыже молом марий писатель дечын ятырлан ойыртемалтеш. Тудо возымаштыже эрвел диалектым веле огыл мастарлыкын кучылтеш, моло кундемласе мут поянлык денат моштен пайдалана. Шкежат лингвистика, марий орфографий мутер да моло нергенат статья-влакым чӱчкыдынак савыкталтеш. Нине публикацийлаштат марий йылмын сылнылыкшым, ойыртемжым сайын палыше еҥын серымыже коеш. Абукаевын возымыштыже тачысе  кечын йодмыжым шотыш налме щинчалан перныде огеш код».

«Тудын пьесылаже тӱҥ шотышто нравственный проблеме-влакым тарватат. Автор герой-влакын кӧргӧ поянлыкыштым, шӱм-чон шижмашыштым ончыкташ утларак кумылан. Мутлан, «Межа» («Шем оржан ош поран») пьесыште чыла диалог, ӱчашымаш корно ӱмбалне телым йӱын йӧрлшӧ айдеме йыр тарвана. Но тыгодым кажне персонажын тӱсшӧ, акше нунын действийышт гоч рашемеш.

Поснак оҥай ыле мыланем «Ош кече йымалне» спектакльын премьержым ончаш. Икмыняр кече ончыч гына пьесын тӱҥ ужашлажым «Марий Элыште» лудынам ыле. «Адакат публицистика, колхоз чоҥымо жап нерген тачысе пагытыште писатель-влак ынде мом уым каласен кертыт?» - ӧрынрак шоналтышым тунам. Юмылан тау, йоҥылыш лийынам улмаш. Спектакльым ончымеке, рашеме: автор ягылтен пытарыме темыштат чинче падырашым муын да калыклан намиен шуктен.

Мо тыште ужо? Эн очычак драматург чийверан ойыртемже нерген марий сылнымутышто икымше гына тыгай келгын шонкала. Да, тудо тидын нерген «Сорта йымал арака» ойлымашыштыжат, «Ошкеча» исторический произведенийыштыжат каласкален ыле. Религий тема кызытсе пагытыште путырак модный лийын кайыш. Тидын нерген ме Ю.Артамоновын, М. Ушаковын да молом арий писатель-влакын произведенийлаштышт лудын кертына. «Ош теркупш» - арамланак огыл тыге маналтын пьесе икымше вариантыште. Произведений мучкак терпкупш, марий кумалтышын эн тӱҥ атрибутшо, чимарий веран символжо семын ончыкталтеш. «Еш, озанлык шалана – тиде ик ойго. А эн кугу трагедийже - тӱняште порылык огыл, а осаллык айдеме чонлан оза лийнеже, вот кушто эн шучкыжо», - каласынеже автор.»

«В. Абукаев дене литератур, искусство нерген шуко мутланаш пенен, тудын дене чыла тема денат кутыраш оҥай. «Даматурглан поэт лийме поснак пайдале. Мутлан, музыкальный спектакль муро деч посна лийын кертеш мо? Вес могырым, спектакльлан мурым возымашат поэтлан тыгак кӱлешан. Тыгодым режиссерын идейжым кӧргӧ гыч колыштат, кажне персонажым да тудым модшо актерым келгынрак ужыт. А вудаканрак ончет але от уж гын, муро текстым уэш-пачаш «локшинчаш» верештеш,» - шонкала, иктешла писатель.

Вячеслав Абукаев шке творчествыжым поэт семын тӱҥалын, манна. Поэзийже нерген шуко мутланаш лиеш, но мый ик ойыртемым гына палемдынем: тудо утларакшым мурылык поэзийым шочыкта. Очыни, сай муро текст – эн кӱкшӧ поэзий. Молан манаш гын сылне, шӱмеш логалше мурым мераш чынжымак пешак чот неле. Тыште моткоч шыгыр кышкар, пеҥгыде ритмика лийшаш. Тыгодымак поэтла айдемын кумылжым, чонжым тӱрыс авалтен кертман, а тидыжлан кугу талантан еҥын веле ӱнарже сита докан.

«Чашкерлашке пурлам – ямже уке,

Ломбогичкым пурлалам – тамже уке…»

Тӱжвач ончалмаште, нине строка-влак элвермарий калык мурым ушештарат, но сайынрак шоналтымеке, В. Абукаев- Эмгакын «Ужаргы-лай…» мурыжо пещ келге йоҥгытан. Айдемын шижмашыже кунам нӱшкемеш? Пешак чот ойгырымо, йӧсланыме годым але кумыл тӱргоч нӧлтшӧ, юарлыше гын…»

«Писательын шӱм-чонжо пешак ныжыл йӱкан семӱзгар гай. Тудым торжан тÿкалаш, тарватылаш ок лий. Икана, поэзий муро нерген мут лекмеке, Вячеслав Александрович тышерак рашемдыш: «Муро – тиде изи пьесе, тудын шке угытшо, шке кышкарже уло. Пьесе дене таҥастарымаште, тиде кышкарже моткоч изи, а шонымаш, идей, эсогыл сюжетат тугак верыштыже да келге лийшаш улыт». Пеш чын шонымаш. Лач тидлан кӧрак муро айдемын чоншижмашыжым нимо деч чот тарватен кертеш.

Тудо муро текстым композитор йолташыже-влакын йодмо почешат, шкевуяк возенак шога. Утларак пеҥгыде кылым В. Кульшетов, А. Яшмолкин, В. Захаров да С. Маков дене куча».

Писательын пытартыш жапысе творчествыже прозо кугу верым налеш манын палемдышна. Тидыже ÿмбач ончалмаштат, савыкталт лекше книга-влак чот гычат коеш. Тудо творчестве корно тÿҥалтышыжлан  1978 ийын «Ончыко» журналын кокымшо номерешыже лекше «Нигунам от пӧртылтӧ» ойлымашым шотла. А чынжым гын ятыр ончычак, кандашияш школышто тунеммыж годымак, возаш тÿҥалын. Тунам утларакшым «Ямде лий»  йоча газетыште савыкталтын. Икымше тыгай серымашыже школышто литкружок кузе пашам ыштыме нерген лийын.

Сем. Николаев «Шывага книгалан возымо ончылмутыштыжо тыге палемда: «Тиде авторым мый, манмыла, йочаж годсекак рукописьыште лудынам. Келша мылам тудын мут колыштмыжо да… колыштдымыжат: автор кумшо семын, шке оян да шкаланже утларак ÿшаныше лиеш. Тидым мый эреак сайлан шотленам. Весымат каласен кертам: В. Абукаев-Эмгаклан «туныктен» каласышаш шомакем утыр шагалемеш – тидланат йывыртыде ом керт». Тидыже – уста тунемшын писын ончык ошкылмыжлан, творческий сеҥымашыжлан ушан туныктышын куан шомакше огыл  мо?

В. Абукаев- Эмгакын прозаический произведенийлаж гыч мыйын кумылемым эн ончыкак «Максим» повестьыште авалтыш. Ӱмбач ончымащте автор пуйто ялыште имне йомын толмылан ойгырен орлана, но тыште тÿҥжӧ производственный тема, ял илышым, пашам сÿретлен ончыктымаш огыл. Тиде - фон веле. Сем. Николев моткочак чын воза: «…Имньым пытарыме проблеме «производство» авыртыш лийын. А повестьын кӧргӧ шолмаштыже шӧрвал семынак эн ÿмбаке еҥ-влак лектыт – Вичук, Микита вÿрзÿмбай Пасук. Верук, чон пасылтарыше Олюк кÿзеныт». (Семен Николаев. "Мутын нелыже да ямже», 196 с.). Персонаж-влакын йылмыштат шкешотан да ушеш лакемалтше, санденак Пасук лÿм пелен критик «вÿрзÿмбайым» (геройын йӧратыме ойжо – А.В.) ешара.

Варажым тиде повестьым «Нигунам от пӧртылтӧ» книгаште угыч лудым. Тудо «Ончыко» журналысе вариант дене таҥастарыме ятыр шотышто вашталтын да «Шонанпыл шым тÿсан» лÿм дене савыкталтын. Образ – влакым чоҥымо, илышым сÿретыме йӧн шотышто тиде произведений деке пешак лишыл «Шывага» книгаш пурышо «Мӱндыр-лишыл шÿдыр» повестят. Писатель кок вережат тӱҥ шотышто самырык-влакын илыш турыжланымашышт нерген каласкала. Произведений-влакын ойыртемыштат игкай: персонаж-влак моткочак ура койышан. Турайылман да чулым улыт, поснак кокымшо повестьысе тӱҥ герой, самырык клуб вуйлатыше Илюш, путырак чыр айдеме. Тудо клубыштат шке сомылжым жапыштыже да кÿлеш семын вораҥдарен шукта, колхоз илышыштат чыла вере ончыл радамыштыже. Южгунамже тыште сюжет кылдыш-влакым утыжым пÿтыркалымашат шижалтеш. Автор повествованийыште чÿчкыдынак письма, дневник формым кучылтеш. Тидыже ик могырым герой-влакын кӧргӧ шижмашыштым утларак келгын, тичмашынрак сÿретлаш полша. Тыгодымак ик йӧн дене тыге чÿчкыдые пайдалымашын шке лÿдыкшылышат уло: тудо творчествыште  штампым шочыктен кертеш. Мутлан, тиде йӧным ме прозаикын «Шочмо тувыр» романыштыжат ик вере огыл вашлийына. Юмылан тау, прозаик тыште мыланна штамп нерген кутыраш нимогай амалымат ок пу.

Тиде произведенийын сылнымут ойыртемжылан Семен Николаев «Мутын нелыже да ямлыже» книгаштыже тичмаш да чын акым пуэн, сандене тудын нерген уэш-пачаш ойлышаш уке. «Шочмо тувыр» роман тыглай прозо огыл – тыште, поэзий гыч тÿҥалын, публицистика вошт ончыктымо тачысе мемнан илышнан драмыже. Теве кушан Абукаевын лыҥ жанрже ик волгыдо синтезышке савырнен!» («Мутын нелыже да ямлыже». 197 с.) – палемда тудо. Вара, изишак шоналтымек, тыге ешара: «Романыште эше моткочак органический ик жанр – литературный очерк – уло. Тудо эпистолярий формо гычын раш койынак посна лектын шога» (Туштак, 200 с.)

В. Абукаев – Эмгакын творчествыжым лончылышемла, ик статьяшем «Шочмо тувыр» романын автобиографизмже, мемуар сынан улмыж нерген мутым утлара луктынам ыле. Чын, кеч-могай писательын возымаштыжат тÿҥ негызлан тудын илыш опытшо, ÿмыр пÿрымашыже кугу кышам кодат. Тыгак Максим, Илюш, журналист Григорий Черкулаев. Эвлес да прозаикын моло геройжо-влакат – мыняр гынат автор шкеже, но нуным тÿрыс автобиографический образ манаш огеш лий. Творчествыште художественный воображенийлан кугу вер кодшаш.

Тидын нерген сылнымут мастар шкеже тыге рашемда: «Возымаштем автобиографизм мочолырак верым налеш? Шагал манын ом керт, шуко манашат ом тошт, но «Шонанпыл шым тÿсын» повестьысе Максим ала «Шочмо тувырысо» Григорий Чекулаев – тиде тый шке улат манше лудшо дене келшаш, конешне, нигузе ок лий. Южо деталь, ситуаций але илыш йыжыҥ, мутат уке, шкемын, родо тукымын, ешын пÿрымашышт дене кылдалтыныт. Но тыгайже ик произведенийыштак кок-кум персонаж деке куснен кертеш. Мутлан, Чекулаев – тиде Абукаев шкеже манше лудшылан мый тореш ом каласе…»

«Шочмо тувыр» роман нерген ойлымо годым шымлыше-влак эн ончычак тудын марий сылнымутышто посна верже нерген кутырат. Конешне, тыгодым Н. Ильяковын «Эдемла да ивла» романжым, «Творчество» повестьшым шарналтат. Ӱчашаш ом тÿҥал, но В. Абукаевын тиде произведенийже утларак келге да путырак шкешотан. Книгасе герой-влак чыланат мыланна палыме айдеме улыт, нуно мемнан коклаштак иленыт, пашам ыштеныт да шукышт кызытат пеленнак улыт. Тыште авторын творческий ойыртемже моло произведенийлаж деч ятыр келгын палдырна. Авторын шуко жанрыште тыршен пашам ыштымыжат пале кышам коден.

С.В. Николаев «Мутын нелыже да ямлыже» книгаштыже В. Абукаев-Эмгакын творчествыжлан ятыр верым ойыра да кÿкшӧ акым пуа.  «Прозыштат поэт» - тыге маналтеш тудлан пӧлеклалтше статьяже. Пешак чын каласыме. Поэзий кумыл литературын чыла жанрыштыжат лийшаш, тидыжым ме В. Абукаевын творчествыштыже, поснак «Шочмо тувыр» романыштыже тичмашын ужына. Прозышто веле огыл, драматургийыштат, литературно-критический статьялаштыжат, эсогыл – публицистикыштат. Тудын сылнымут пащаштыже мутын «нелыжым да ямжым» тÿрыс шижын моштымаш кызыте  пагытыште возен шогышо мутмастар-влак а. Спиридонов, А. Мокеев, Г. Алексеев семынак моткочак раш падырна. Шижалтеш тидыже тудын «Семен Николаев. Вашмутланымаш, статья» книгаштыжат (1996). Икманаш, писательын шÿм-тулешыже иланен тыгай саскат, тудо шке туныктыгыж ончылнат парымеш кодын огыл.

В. Абукаев - келгын шонкалыше писатель. Эше тÿҥалтыш пагытысе возымаштыжак поэтын строкаже-влак шинчамлан пернышт да ушешем лакемалтыч. «Кавашке кÿзаш шочыт мландыште…» Чынжымак, Мланде – айдеме пÿрымаш шепкаже. Ме ятырынже пасулаште, фермылаште, завод цехлаште да тыглай паша кабинетлаште веле улына, пӧрдалына да Кавашке, Сандалыкыш нигунамат огына нӧлталт гынат, кумылна, чоншижмашна ала куштат чоҥештылеш. Лач тыгаяк  улыт В. Абукаев-Эмгакын геройжо-влак. Нуно моло дечын шулдыраҥше кумылышт, секскемалтше шинчаончалтышыт дене лйыртемалтыт. Вес могырым, поэт манмыла, «шинчат гын тыят самолетыш, ончен мошто кÿшыч тÿням!» Тыглай йылме дене каласаш гын – илыш тошкалтыш тыйым кÿшкӧ нӧлталеш гынат, ит кугешныл, шочмо пыжашетым нигунам ит мондо. Варажым тиде ойыш тудо утларак чаплын да чын ешара:

«Ончен мошто кÿшыч тÿням…» -

Сай мутым туддеч колынам.,

Но кÿшкӧ кÿзат мландÿмбачын,

Кавашке кÿзаш шочыт мландыште.

Поэтын лирический персонажше чыла ужаш, шымлен аклаш тӧчышӧ:

Йырым-йыр чыла ужын, акленак коштам,

Чылажат тыште уло: пеледыш, саска.

Уло мланде, кава, кайыккомбо кашта…

Ала-куш теве тудо торашке вашка.

Поэзийже ойыртемалтше йÿан лийже манын, автор лым лийде тырша.

Вием шутымыла шÿм гыч

Мый мурем куан мурем.

Йоҥныжо поэзий лук гыч,

Тек олян… но шке йÿкем»,

- ойлен поэт тÿҥалтыш произведенийлаштыжак.

Тыге каласен кертына: кызыт В. Абукаев - кÿкшӧ мастарлыкан, ойыртемалтше йÿкан литератор. «Шке йÿк» - сылнымутын веле огыл, кеч-могай творческий пашан эн кÿлешан, тÿҥ атрибутшо. Литературышто, сылнымут аланыште. Каваште, Пегас чоҥештылме верыште, В. Колумб манмыла, «литшырчык-влак» уто улыт. Адакшым тидат, В.Абукаев-Эмгакын ойжат, пешак чын: тудо ончыкылык тукымлан ÿшаным ылыжта. «Кавашке кÿзаш шочыт мландыште!».

Учаев З.В. Поэзий - илыш муро

Негыз